‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi n. M. Ziyavitdinova, Y. M. O‘rinov, Sh. N. Xayitov menejment

Marketing bosqichlari
M arketing strategiyasini bilish «marketingni boshqarish» 
tushunchasiga 
ta ’r if berishga 
im kon 
yaratadi. 
M arketingni 
boshqarish — bu ishlab chiqarish va bozorni foyda olish, savdo 
hajm ini oshirish, bozordagi xissasini oshirish m aqsadida xaridorlar 
bilan foydali ayirboshlashni ta ’m inlash, m ustaxkamlash m aqsadida 
o ‘rganish va tahlil etishdir.
M arketingni boshqarish vazifalari jum lasiga talab darajasi, 
vaqti va xu susiyatiga tashkilot oldida tutgan maqsadga erishish uchun 
yordam berish niyatida ta ’sir etish ham kiradi. Boshqacha aytganda 
m arketingni boshqarish — bu talabni boshqarishdir. Haqiqiy talab 
darajasi istalgandan past yoki yuqori bo'lishi mumkin. Bunday xolat 
bilan m arketing b o ‘yicha boshqaruvchi duch kelishi mumkin.
M arketingni boshqarish vazifalari jum lasiga talab darajasi, 
vaqti va xu susiyatiga tashkilot oldida turgan maqsadga erishish uchun 
yordam berish niyatida ta ’sir etish ham kiradi. Boshqacha aytganda, 
m arketingni boshqarish — bu talabni boshqarishdir. Haqiqiy talab 
darajasi istalgandan past yoki yuqori boMishi mumkin. Bunday xolat 
bilan m arketing b o ‘yicha boshqaruvchi duch kelishi mumkin.
M arketing bo‘yicha boshqaruvchi
— tashkilotning m arketing 
vaziyatini tahlil qilish, belgilangan rejalarni am alga oshiruvchi va
296

---

nazorat vazifalarini am alga oshiruvchi xodim idir. B unga savdo 
xizm ati boshqaruvchisi va xodim lari, reklam a xizm ati xodimlari, 
savdoni rag‘batlantirish bo‘yich a m utaxassislar, m arketing bo'yicha 
tadqiqotchilar, m arketing bo‘yicha tadqiqotchilar, tovarlar bo‘yicha 
boshqaruvchilar va narxni tashkil etish b o ‘y ich a m utaxassislar 
kiradilar.
18.2. Bozor imkoniyatlarini o ‘rganish
Bozor o ‘zgarm as em as va doimo uni o ‘rganishi, savdo 
imkoniyatlari m asalasi bo‘yicha m a’lumotlarni tahlil etishni talab 
qiladi. Bozorni o ‘rganish m aqsadni belgilash v a izlanish rejasini 
tuzishdan belgilanadi. Undan keyin bir necha yil davom ida mahsulot 
sotish natijalari tahlil qilinib, xato va noaniqliklar aniqlanadi, 
marketing bo ‘yicha m utaxassislar fikri o ‘rganiladi. A xborot turli 
manbaalar: matbuot, reklam a, telefon orqali, so ‘rov anketalari 
tarqatish va y ig ‘ish vositasida yig‘iladi. A nketa so ‘rovi intervyu 
olish yoki telefon orqali so‘rov o ‘tkazish bilan to ‘ldirilishi mumkin. 
Bozorda m avjud vaziyatni bilgan holda korxonada ishlab chiqarish 
va ta ’minlov — savdo faoliyatini rivojlantirish b o ‘yicha tavisiyalar 
ishlab chiqish mumkin.
Korxonalar davriy ravishda (yiliga bir necha m arta) bozordagi 
o ‘z xolatini anqlash lozim. B ozor potensial sig ‘imi deganda m a’lum 
vaqt davomida am alga oshirish mumkin b o ‘lgan savdo hajmi 
tushuniladi. Uzoq istiqbol uchun rejalar 15-20 yilni, o ‘rta mudatli 5 
yil, qisqa muddatli 1— 2 yilga m o‘Ijallangan b o ‘ladi.
Bozor yangi m ahsulot chiqarishda bozor sig 'im in i aniqlash 
muhim axam iyatgaega. Bozor sig‘imi v a k o n ’yunkturasini o ‘rganish 
bilan korxonadan tashqari yoki uning tapshirig ‘i bilan boshqa 
x o ‘jalik hisobida ishlovchi tashkilot shug‘ullanishi m um kin. X o ‘jalik 
hisobi asosida ishlovchi pulli axborot-m aslaxat beruvchi bunday 
tashkilotlar barm og‘ini tashkil etish m aqsadida muvofiqdir. Bu 
tashkilotlar o ‘rtasida raqobat m unosabatlari b o ‘lishi ham muhimdir.
Bozorni o ‘rganish b o ‘yicha tadqiqotlar olib borish ko‘p 
m ablag‘ talab etadi, shu sababli mavjud axborot m anbaalaridan iloji
297

---

boricha keng foydalanish lozim. Tadqiqot davom ida barqaror qonun 
va qonuniyatlarni aniqlash muhimdir. Bozor sig‘imini o ‘rganish 
b o‘yicha m arketing izlanishlarini olib borishda raqobatchilar 
faoliyatini, reklam a, savdo siyosatini, tovarlar assortim entini, texnik 
xizm ati, b o ‘lim lartashkiliy tuzilishini tahlil etishni unutm aslik 
kerak. B ozor bu orzu emas, balki qat’iy, b a’zan shavqatsiz, xayolni 
tan olm aydigan, o ‘ylanib qadam bosish lozim boMgan xaqiqatdir. 
Bozor korxonalam i dem onopollashtirish, qat’iy raqobat kurashi, 
korxonaning butun x o ‘jalik m exanizm ini qayta tashkil etishni, ilg‘or 
texnologiyani jo riy qilish, loyiha-konstruktor m utaxassislam ing 
m alakasi yuqori boMishiga, m arketing b o ‘yicha tajribaga ega boMish 
v a b o sh q ala rn ik o ‘zd a tu tad i.Ju d a ilg ‘o rg ‘oyavatajribakonstruktorlik 
loyihalari m avjud b o ‘lsa ham , zam onaviy taxnologiyasiz jaxon 
bozori talablariga jav o b beruvi m ahsulot ishlab chiqarib boMaydi. 
Yangi tex no lo giy a sotib olish uchun valyuta ishlab topish kerak. 
Um um iy hold a bozorni egallash strategiyasi quyidagicha boMadi:
1. Q ator tadbirlam i am alga oshirish hisobiga dastlabki ja m g ‘arish 
(m aqsadni aniqlash, tashkiliy tarkibni takom illashtirish, kadrlam i 
tayyorlash va m alakasini oshirish, ishlab chiqarish intizom ini 
kuchaytirish, m eh nat va m oddiy xarajatlarni qisqartirish va h.k.).
2. Yangi texnologiyalam i, imkoni boMsa qo ‘shm a korxona tuzish 
yoMi bilan sotib olish.
3. Iqtidorli m enejer va konstruktorlarni jalb etish yoMi bilan yangi, 
yuqori sifatli m ahsulot ishlab chiqarish.
4. X alqaro talabga javob beruvchi m ahsulot ishlab chiqarish va 
uni jax o n h am da ichki bozorga olib chiqish.
5. K orxonani ulgurji savdo bilan shug‘ullana oluvchi yuqori 
samarali x o ‘ja lik k a aylantirish.
B o z o rn i eg allash stra te g iy asi asosiy m aqsadga erishishni 
oliy sifatli m ahsulot etishtirish, korxonada ishlovchilar turm ush 
farovonligini oshirish, belgilangan ijtim oiy dasturlam i bajarishini 
ta ’m inlashdan iborat. Belgilangan tadbirlarm uvaffaqiyatli bajarilishi 
m ehnat jam o asin in g har bir a ’zosi ishning pirovard natijasidagi 
m anfaatdor boMishiga bogMiqdir. Jam oa m oddiy m anfaatdorligi
298
1

---

ijtimoiy faolligi va javobgarlik hissini oshirishi zarur. Bunga erishish 
uchun egalariga yiliga 10— 15% foyda keltiruvchi aksiyalar chiqarish 
kerak.
Bozor imkoniyatlarini aniqlash va baholash o datda ko'plab 
yangi g ‘oyalarni vujudga keltiradi. Asosiy vazifa — ulam ing eng 
yaxshi, korxona m aqsadlariga to ‘g‘ri keluvchilarini ajratishdan 
iborat. Bu jarayon to ‘rtta bosqichdan iborat: talabni oMchash va 
prognoz qilish, bozom i segm entlarga ajratish, bozorning maqsadli 
segmentlarini ajratish, tovarning bozordagi o ‘rnini aniqlash.