‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi n. M. Ziyavitdinova, Y. M. O‘rinov, Sh. N. Xayitov menejment
Yüklə 40,03 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
3.3. Insoniy munosabatlar nazariyasi
M enejm ent kamchiliklariga ilmiy ta’sir etish inson munosabatlari ta ’limi paydo bo‘lishdan boshlandi. Uning dunyoga kelishi va gullab yashnashi 1930-50-yillarga to ‘g ‘ri keladi. Inson munosabatlari ta ’limotining asoschisi amerikalik jamiyatshunos va ruhiyatshunos olim Elton Meyo (1880-1949-yillar) hisoblanadi. Bu maktab nuqtai nazaridan: •Ishchi — bu fikrsiz robot emas, balki obro‘-e’tiborga, o ‘z-o‘zini hurmat qilishga, o‘z qadr-qimatini his etishga; •Boshqa kishilar tomonidan ma’qullanishga, shaxsiy maqsadlar va manfaatlarga erishishga intilishda muayyan ijtimoiy ehtiyojlarga ega boMgan individdir. Elton M eyo fikrining asl m a’nosi shundaki, ishchi uchun uning ishlab chiqarishdagi ijtimoiy va psixologik holati ishlab chiqarish jarayoniga nisbatan muhimroq. Bundan E.Meyo shunday xulosa chiqaradiki — ishlab chiqarish va boshqaruvda hamma muammolar ichki munosabatlar nuqtai nazaridan qarab chiqilishi kerak. E.Meyo hozirgi zamon menejmenti haqidagi bilimlarni, uning ijobiy va salbiy tomonlarini yaxshi bilar edi. U o ‘zining boshqaruv haqidagi ilmiy fikrida asosiy diqqat-e’tibomi o‘sha davrda kam o ‘rganilgan ijtimoiy-psixologiya masalalariga qaratdi. Samarali ishning sababi — jamiyatdagi muhit bo‘lib qolishi, o‘zaro ichki munosabatlar ekanligi ayon bo‘ldi. Bir qator olim va amaliyotchilar quyidagi uch fan sohalarida: ijtimoiy, psixologiya va menejment inson munosabatlari nuqtai nazari bo‘yicha izlanishga, uni tashkilotda keng ishlatilish imkoniyatlarini o ‘rganishga kirishdilar. Ular ichida psix[olog 46 F.Rotlisberger, sotsiolog R.Laykert, Ch.Bella va boshqa olimlaming nomini keltirish mumkin. Bu ta’lim doirasida «iqtisodiy o dam » degan tushuncha paydo bo‘la boshladi. «Iqtisodiy odam» o ‘zining mehnati, aniqrog‘i, mehnatini sotgani uchun iloji boricha katta boylik oladi. «Ijtimoiy odam» o ‘zi ruhiy qoniqish (rag‘batlanish) olishga harakat qiladi. Ta’limot vakillarining fikricha, eng asosiysi insonning ijtimoiy mohiyatidir. E.Meyo va nazariyotchilarning fikri bo‘yicha industriyalashtirish asri an ’anaviy, avvalgi ijtimoiy shakllanishlarga xos guruhlar aloqasini barbod etadi. Inson munosabatlari ta’limotiasoschilaridanbiri F.Rotlisberger noshakllanish tarkibiga me’yorlar to ‘plami, norasmiy qoidalar, inkor boMish, ular orasidagi ichki aloqalar to ‘plamini kiritgan. Bular normal tarkibda amalga oshadi, uni nazorat qilmaydi va cheklamaydi. Boshqa ikkita olim U.French va Ch.Bella tashkilotni aysberg bilan taqqoslaydi,uning suv ostidagi qismi noshakllanish tarkibi elementlaridan, yuqori qismi esa shakllanish tarkibi elementlaridan iboratdir. Shu bilan birga, ular ishlab chiqarish jarayonida «ijtimoiy inson»ni, boshqaruvda ijtimoiy-psixologik usullar ustunligiga diqqatni qaratdilar. Amerikalik sotsiolog R.Laykert korxonadagi haqiqiy menejmentning tashkiliy tarkibini ishlab chiqdi. Bu quyidagilardir: 1. Boshqaruv usuli, unda rahbar o ‘zining koM ostidagilariga suyanishini namoyish etadi. 2. Rahbarni qoM ostidagilarni guruhlar shaklidagi faoliyatini rag‘batlantirish va ularni faol ishga jalb etishga harakat qilishi. 3. Aloqa yoMlari, unda axborotlar oqimi hamma tom onga yo‘naltirilgan va m a’lumotlar barcha a ’zolar ishtiroki orasida takomillashadi. 4. Mavjud barcha darajada va barcha a ’zolar ishtirokida qabul qilingan qarorlar tavsifi. 5. Guruhli mulohaza yoMi bilan aniqlangan tashkilot maqsadi, bu esa maqsadlarga qarshi maxfiy harakatlarni bartaraf etadi. 6. Bir markazda to‘planib qolmasdan, k o ‘p uchastkalar orasida taqsimlangan nazorat vazifasi. 47 «Inson munosabatlari» nuqtai nazarining taraqqiyoti XX as- ming 30-50-yillariga to ‘g ‘ri keladi. Uni baholab aytish mumkinki, bu nuqtai nazar kapitalistik menejment taraqqiyotida o‘ta muhim rol o'ynaydi. Ikki ta’lim ot — ilmiy menejment va inson munosabatlari asosan — boshqaruv ilmini vujudga keltirdi. Agar klassik ta’limot umumiy boshqaruv asoslarini ishlab chiqqan bo‘lsa, unda inson munosabatlari ta ’limotining ulushi boshqaruvning ikkinchi muhim tomoni — ijtimoiy-psixologik tomonini yaratdi. Inson munosabat lari ta’limotining zamondoshlari bu ilmiy fikrning bir qator erish- gan aniq muvaffaqiyatlarini yuksak baholadilar. Masalan, menej mentning ishchilarga diqqat-e’tibori, ularning talablariga, ishchi va xizmatchilarni muhim ishlab chiqarish masalalarini yechishda jalb qilish va boshqalar. Yüklə 40,03 Kb. Dostları ilə paylaş:
|