‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

7.2. M ahsulot ishlab chiqarish va sotishning m uhim
ko‘rsatkichlari tahlili
Mahsulot ishlab chiqarish va sotish tahlilida bir qator ko‘rsatkich- 
lardan foydalaniladi.
Ulaming iqtisodiy mazmuni bo‘yicha quyidagi turlarini ajratish 
mumkin.
- yalpi mahsulot;
- sof mahsulot;
- me’yoriy sof mahsulot;
- shartli sof mahsulot;
- tayyor mahsulot;
- tovar mahsuloti;
- sotilgan mahsulot;
- kritik hajmdagi mahsulot.
Yalpi mahsulot
hisobot davrida jam i ishlab chiqarilgan mahsulot 
hajmini ifodalaydi. U tayyor mahsulot (bajarilgan ish, ko‘rsatilgan xiz­
mat) va tugallanmagan ishlab chiqarish qiymatidan iborat. Yalpi mah­
sulot asosida mikro darajada, y a’ni korxona bo‘yicha iqtisodiy rivoj- 
lanish darajasiga baho beriladi. Mazkur ko‘rsatkichdan foydalanib mod­
diy, mehnat va moliyaviy resurslaming samaradorlik darajalari o‘rga- 
niladi.
Yangidan yaratilgan qiymat korxona darajasida sof mahsulot, deb 
yuritiladi. 
S o f mahsulot
mehnat haqi hamda foyda qiymatidan iborat 
boiadi. Yalpi mahsulotdan eskirish ham da moddiy xarajat sarflari ayirib 
tashlansa korxonada yangitdan yaratilgan qiymat - sof mahsulot hisob- 
lab topiladi. Ushbu ko‘rsatkich asosida mahsulot ishlab chiqarishning 
samaradorligini tavsiflovchi resuruslar samaradorligi ko‘rsatkichlarini

---

aniqlashda, asosiy vositalar qaytimini baholashda, korxona faoliyat nati- 
javiyligi ko‘rsatkichlariga baho berishda foydalaniladi.
Sof mahsulotning qiymat ifodasi yangidan yaratilgan qiymatga teng 
deb olinadi.
M e ’yo riy s o f mahsulot
yangidan yaratilgan qiymatning o‘zidan ibo­
rat. Faqat, bunda o‘zgaruvchi (mehnat haqi) qiymat ham foyda summasi 
ham m e’yorlar chegarasida olinadi. Demak, m e’yoriy ish haqi va m e’- 
yorlashtirilgan foyda summasi m e’yoriy sof mahsulotni ifodalaydi. Bu 
ko‘rsatkichdan foydalanib mehnat unumdorligi, resurslar samarasi va 
boshqa samaradorlik ko‘rsatkichlari hisoblanadi.