‘zbekist0n respublikasi oliy уа ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

§
JS
c§
e
>»
■»
3
M '-П
c ed 
- О
Л C
<5
•£2 «з
1> о
Ё? I
s I
»
3
(L>
s
ce rz:
- 
§ "
n
сз Ь о
•У S 2
« Й S
op 'c 1c
^ с M
S о a
(U 
с
я
3 3
w 2
£p с 
*- я
4> сл
I I
00 .s 
rzs .* 
o< 
„
>> Д
- N
ca о
^4
сл
з я
о .5 
ьр js
«I 5/5
c I
О c
SI
s
§
я
e
O’
s.
■§>
3
§
CS CS
M M
4> U
e? 
bp
D О
с с
%
> €
>*
Л
a e
"3 о
о
*П
Tf
О
o o
O N
со
о
o o
r***
Г-*
с о
о
с о
со
in
со
о
чо
in
i n
Tf
s 3
s i
i n
Г-»
о
so
40
oo
t— 
о
40
с о
Tf
00
O s
OO
со
О) Ю
a 3
о -*
O N
Tf
r-»
ГЧ
O N
00
О
40
О
40
m
с о
j = 
•8 ■* 
J * s
§ s
ON
(N
40
O N
O N
—
Г"~
Г--
r-
i n
CO
CO
^1*
40
СЛ
О
—
”
О
40
со
^T
oo
O N
O N
Л
x
GO
a
<
c3
>>
*5
D.
£
e3
■a
c3
о
& 
-a ’c
3 с
oa oa
2»
03
43
£
295
M
an
ba.
«X
al
qa
ro
V
al
ut
a 
F
on
di
» 
h
is
o
b
-k
it
o
b
ig
a 
bi
no
an
m
u
al
li
f 
to
m
o
n
id
an
ta
y
y
o
rl
an
d
i 
— 
2
0
1
1
.

---

— jahon moliya bozori qatnashchilari (davlatlar, tijorat 
banklari, reyting kompaniyalari, auditor kompaniyalari, inves- 
titsion, xedj fondlari) ustidan nazoratni kuchaytirish va yangi 
xalqaro moliya bozori ustidan nazorat qiluvchi organ tuzish;
— rivojlanayotgan mamlakatlarga krizisga qarshi chora- 
tadbirlar uchun 2012-yil oxiriga qadar 1,1 trln dollardan iborat 
mablag1 jamlanadi va ular xalqaro valuta fondi Jahon banki 
orqali taqsimlanadi;
— hammasi bo‘lib sammit qatnashchilari 2010-yil oxiriga 
qadar qo‘shimcha krizisga qarshi chora-tadbirlar uchun 5 trln 
dollar mablag* sarflash va ushbu pullarni taraqqiy etgan va 
rivojlanayotgan mamlakatlarning bank tizimini tiklash, kamba- 
g‘al mamlakatlarga moliyaviy yordam berish uchun yo‘naltirish 
(100 mlrd dollar);
— xalqaro valuta fondining faoliyatini isloh qilish va ustav 
kapitali 250 mlrd dollardan 750 mlrd dollarga yetkazish. Xalqaro 
valuta fondini turli shaklda moliyalashtirishda yigirmatalik 
davlatlarining qatnashuvi;
— xalqaro moliya institutlarini isloh etish (XVF) va moliya­
viy barqarorlik forumi rolini kuchaytirish;
— offshor zona va moliyaviy markazlarga nisbatan kuchli 
sanksiyalami qo‘llash to ‘g‘risida kelishib olindi.
Pitsburg sammiti. Pitsburg sammitida ishonchli, barqaror 
va muvozanatlashgan o‘sishni ta ’minlashga qaratilgan hamkor- 
likdagi chora-tadbirlami belgilab beruvchi cheklangan kelishuvlar 
qabul qilindi.
Cheklangan kelishuvlami amalga oshirish mexanizmi o‘zida 
a’zo mamlakatlar tomonidan iqtisodiy siyosat masalalarini o‘zaro 
baholashni bildiradi.
Toronto sammiti. Ushbu sammitda keng miqyosda islohot­
larni amalga oshirish muvofiqlashtirilgan iqtisodiy siyosat 
yurtishni talab etishi va o‘rta muddatli istiqbolda quyidagilarga 
erishish mumkinligi takidlab o‘tildi:
— jahon ishlab chiqarish hajmini 4 trln AQSH dollariga 
yetkazish;
— 52 mln ishchi o'rnini yaratish;
296

---

— 90 mln kishini kambag‘allik holatidan olib chiqish;
— joriy operatsiyalar schyotidagi global manfiy muvozanatni 
qisqartirish.
«20 guruhi»ning rivojlangan mamlakatlari 2013-yilga borib 
davlat budjeti kamomadini 2 barobarga qisqartirish va 2016- 
yilgacha davlat qarzining YIM dagi ulushini barqarorlashtirish 
majburiyatini olishdi.
«Seul» sammiti. «Seul» sammitida makroiqtisodiy va valuta 
siyosatini birgalikda olib borish zarurligi takidlandi. Chunki 
moliyaviy inqirozning chuqurlashuvi valuta-moliya sohasida 
qaram a-qarshiliklarni keltirib chiqardi. Jum ladan, AQSH 
Xitoyning yuan kursini suniy ravishda pasaytirishda ayblasa, 
Xitoy va Yevropa Ittifoqining ba’zi mamlakatlari AQSHning 
iqtisodiyotga qo‘shimcha 600 mlrd dollar mablag1 sarflaganini 
tashqi savdodagi hamkor mamlakatlarning valutaiariga nisbatan 
dollar kursini pasaytirishga yo‘naltirishda aybladi.
«20 guruhi» mamlakatlari Seul sammitida bozor orqali belgi- 
lanadigan valuta kurslari tizimini o'rnatish yordamida barqaror 
iqtisodiy o‘sishni ta’minlash, moliya bozorlari barqarorligini 
mustahkamlashga qaratilgan makroiqtisodiy siyosat yuritish 
majburiyatini olishdi.
Parij sammiti. Ushbu sammitda barqaror global tengsiz- 
liklami bartaraf etish maqsadida quyidagi ko‘rsatkichlami tanlab 
olishga kelishildi:
— ichki makroiqtisodiy siyosat ko‘rsatkichlari — budjet kamo- 
madi, davlat qarzining hajmi, xususiy jamg‘armalar darajasi, 
xususiy qarz miqdori;
— tashqi iqtisodiy ko'rsatkichlar — savdo balansining holati, 
investitsiyalardan keladigan daromadlarning sof oqimi, bir 
tomonlama o'tkazmalar.
Qayd etib o‘tilgan ko‘rsatkichlar dinamikasi soliq, budjet, 
pul-kredit, valuta kursi siyosatini baholashda asos bo‘lib xizmat 
qiladi.
Bundan tashqari Parij sammiti qatnashchilari xalqaro valuta 
tizimini mustahkamlashga qaratilgan ishchi dasturni qabul 
qilishdi.
297

---

Rivojlangan mamlakatlar iqtisodiy-siyosat maktablarida 
to ‘plangan boy tajriba, g‘oya va dastaklarni mavjud iqtisodiy 
holat va iqtisodiy rivojlanish modeli xususiyatlariga mos ravishda 
samarali qo‘llashga harakat qilishadi.
Ikkinchi guruhni hududiy jihatdan nisbatan katta bo‘lmagan, 
yuqori ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish darajasiga ega (Avstriya, 
Belgiya, Daniya, Niderlandiya, Shvetsiya va b.) mamlakatlar 
tashkil etadi.
Uchinchi guruhga «ko‘chirib o‘tkazilgan kapitalizm» mamla­
katlari (Avstraliya, JAR, Yangi Zelandiya, Izroil) kiradi.
Rivojlangan mamlakatlarda «aralash iqtisodiyot»ning bir 
nechta modellarini ajratib ko‘rsatish mumkin:
Liberal (amerikacha) model — ushbu modelga xususiy 
mulkchilik, ishlab chiqarish, savdo, investitsiya, ishchi kuchidan 
foydalanish sohalarida bozor-raqobat mexanizmining ustuvorligi 
va ijtimoiy tabaqalanishning yuqori darajasi xosdir. Hukumat 
iqtisodiyotni makro va mikro darajada qonunlar chiqarish orqali 
soliq hamda pul-kredit siyosatini olib borish, raqobatni rivojlan­
tirish, monopoliyalar hukmronligini cheklash, aholining ayrim 
ijtimoiy guruhlari manfaatlarini himoya qilish kabi maqsadlarda 
tartibga soladi.
Ushbu model AQSH va Buyuk Britaniya uchun xos bo‘lib, 
hozirda Irlandiya va Italiyaning iqtisodiy tizimi ham ma’lum 
darajada liberal modelga yaqinlashmoqda.
Ijtimoiy bozor xo‘jaligi modeli (Germaniya) — ushbu model 
raqobatga asoslangan bozor mexanizmi rivojlangan ijtimoiy 
infratuzilmaga ega ijtimoiy bozor xo‘jaligini o‘zida aks ettiradi.
Bu model tartibga solinmaydigan kapitalizm sharoitida 
jamiyatdagi ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamlarini (kam ta’- 
minlanganlar, ishsizlar, yoshlar, kichik va o ‘rta firmalar) 
muntazam qoilab-quw atlashni ko‘zda tutadi. Davlat yetarli 
daromad darajasini mustaqil ta ’minlay olmaydigan ijtimoiy 
toifalarning iqtisodiy farovonligini ta’minlashda keng qamrovli 
majburiyatlami o‘z zimmasiga oladi.
Shved modeli — ushbu m odelda ijtimoiy konsensusga 
erishish maqsadida daromadlami keng ko'lamda qayta taqsimlash
298

---

asosida ijtimoiy kafolatlami ta’minlashga erishiladi. Bu maqsadga 
erishishda umumjamiyat manfaatlari va xususiy sektor manfaat- 
larini muvofiqlashtirishga yordam beradigan kasaba uyushmalari 
va turli xil «erkin uyushmalar» muhim o ‘rin tutadi. Bu jarayon 
tadbirkorlar va kasaba uyushmalarining kelishuvlari hamda 
siyosiy kuchlaming muzokaralari vositasida amalga oshiriladi. 
Bundan tashqari, ushbu model iqtisodiy qarorlarning turli 
guruhlar qarama-qarshiligi va maqsadlarini davlatning faol 
ishtirokida muvofiqlashtirilishi orqali amalga oshirilishi tufayli 
«korporativ model» ham deb nomlanadi.
Yapon modeli — iqtisodiy rivojlanishning yapon modelini 
shved modelining yana bir ko‘rinishi sifatida keltirish mumkin. 
Yapon modeli tartibga solinuvchi «korporativ kapitalizm» mo­
deli hisoblanadi.
Bunda xususiy kapitalni jamg‘arish imkoniyatlari davlatning 
iqtisodiy rivojlanishini dasturlash, tarkibiy, investitsiya, tashqi 
iqtisodiy va ijtim oiy siyosat sohalaridagi faol roli bilan 
uyg‘unlashib ketadi. Tadbirkorlik sektorida davlatning ulushi 
yuqori bo'lmaydi. Davlat asosiy e ’tiborni uzluksiz kasbiy 
tayyorgarlik orqali ishchi kuchining malakasini oshirishga 
qaratadi.
Rivojiangan mamlakatlaming rivojlanishida globallashuv 
jarayoni yetakchi tendensiya hisoblanadi. Ushbu mamlakat­
laming eksport kvotasi, kapital qo‘yilmalar tarkibida to ‘g‘ridan- 
to ‘g‘ri investitsiyalar ulushi, ishchilar tarkibida xorijlik ishchilar 
ulushi, intellektual mulk savdosining hajmi ortib bormoqda. 
AQSH va Yaponiya eksportining geografik tarkibida rivojiangan 
mamlakatlaming ulushi taxminan 50 
%
ni tashkil etdi. Keyingi 
yillarda ushbu mamlakatlar tashqi iqtisodiy geografiyasida 
rivojlanayotgan va o‘tish iqtisodiyoti mamlakatlarining ulushi 
ortib bormoqda.
Globallashuv natijasida rivojiangan mamlakatlaming o‘zaro 
bir-biri bilan iqtisodiy bog‘liqligidan tashqari, boshqa mam- 
lakatlarga ham ortib bormoqda.
Rivojiangan mamlakatlaming iqtisodiy rivojlanishida yana 
bir muhim tendensiya