‘zbekist0n respublikasi oliy уа ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

M amatov B, Sharifxo'janeva K.
0 ‘zbekiston iqtisodiyoti tarmoqlarida 
xorijiy investitsiyalarning o‘zlashtirish istiqbollari. — Т.: «Moliya» ilmiy 
jurnali. № 3—2012.

---

XII bob. RIVOJLANGAN MAMLAKATLAR 
IQ T IS O D IY O T I
Reja:
12.1. Rivojiangan m am lakatlaming guruhlanishi va о ‘ziga xos xususiyatlari.
12.2. Jahon iqtisodiyotida xalqaro korporatsiyalar.
12.1. Rivojiangan mamlakatlaming guruhlanishi va 
о‘ziga xos xususiyatlari
Bozor iqtisodiyotiga ega rivojiangan mamlakatlar jahon 
iqtisodiyotining asosiy subyektlari hisoblanadi. Bu mamlakatlar 
«rivojiangan» yoki sanoat jihatidan taraqqiy etgan mamlakatlar 
deb ataladi.
Rivojiangan mamlakatlarga xos bo ‘lgan asosiy xususiyat- 
lardan biri daromadlarning aholi qatlamlari o ‘rtasida nisbatan 
tekis taqsimlanishi va mamlakat hududining bir tekis o ‘zlash- 
tirilishi hisoblanadi.
Bundan tashqari, ushbu mamlakatlar iqtisodiyoti ijtimoiy 
yo‘naltirilganligi, xususan, aholining kam ta’minlangan qatlam- 
larini qo‘llab-quvvatlash, ilm -fanning rivojlanishiga katta 
miqdorda mablag‘ sarflash (YIMga nisbatan 2 -3 %) uning 
yutuqlarini ishlab chiqarishga joriy etilishi, tibbiyot, ta ’lim, 
madaniyat sohalariga sarflanayotgan xarajatlarning yuqorliligi 
va atrof-muhit muhofazasiga ajratilayotgan sarf-xarajatlarning 
(YIMga nisbatan 3—4%) yuqoriligi bilan ajralib turadi.
Rivojiangan mamlakatlaming jahon iqtisodiyotidagi o ‘rni 
quyidagi miqdor va sifat ko‘rsatkichlar bilan ifodalanadi:
1. Miqdoriy ko‘rsatkichlar‘:
— sanoat ishlab chiqarishi 57 %;
— qishloq xo‘jaligining 40 %i mamlakat hissasiga to‘gri keladi.
1 
Vahabov A. V., Tadjibayeva D.A., X ajibakiyev Sh.X.
«Jahon iqtisodiyoti 
va xalqaro iqtisodiy munosabatlar». 0 ‘quv qo'llanma. - Т.: «Moliya» 2011- 
yil, 78-bet.
292

---

2. Sifat ko‘rsatkichlar:
- iqtisodiyotning ko‘p tarmoqli tarkibga egaligi, xizmatlar 
sohasi YIMda 60 % dan ortiq;
- tayyor mahsulot ishlab chiqarish 80 %;
- ilmiy-tadqiqot ishlanmalari va yuqori texnik mahsulotlar 
90%;
- aholi jon boshiga to ‘g‘ri keluvchi YIM hajmi 15 ming 
dollardan 38 ming dollargacha;
- jam iyatning ijtim oiy tarkibida tabaqalashuv daraja- 
sining pastligi va yuqori turm ush darajasiga ega o ‘rta sinf 
mavjudligi.
XXI asr boshlarida bozor iqtisodiyotiga ega mamlakatlar 
guruhi G ‘arbiy Yevropa, Shimoliy Amerika, Osiyo, Avstraliya 
va Okeaniyada joylashgan qirqqa yaqin mamlakatlami o ‘z ichiga 
oladi. Ularning 34 tasi Iqtisodiy Ham korlik va Taraqqiyot 
Tashkiloti (IHTT) a ’zolari.
Ushbu mamlakatlami jahon iqtisodiyotida tutgan o ‘rniga 
qarab 3 gumhga bo iish mumkin.
Birinchi guruh. Rivojlangan yettilik mamlakatlari. AQSH, 
Yaponiya, Germaniya, Buyuk Britaniya, Fransiya, Kanada, 
Italiya.
Klub tarixi: «G6» klubi dastlab 1975-yil 15—17-noyabr 
kunlari Ram buye saroyida Fransiya, A Q SH , Buyuk Bri­
taniya, G F R , Italiya va Yaponiya davlat rahbarlarining uch- 
rashuvida (bunaqa uchrashuvlar 70-yillarning boshlaridan 
shu davlatlarning moliya vazirlari doirasida o'tkazilib turilar 
edi) paydo bo‘ldi.
G6 ning kengayishi: 1976-yilda katta oltitalik o ‘z tarkibiga 
Kanada davlatini qo‘shib oldi va katta yettitalik deb atala 
boshlandi. 1991-yildan bu uchrashuvlar 7+1 doirasida bo‘lib, 
Rossiya ham qo‘shildi va 2002-yildan «katta sakkizlik» deb 
atala boshlandi. Biroq aholining ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish 
darajasi bo‘yicha Rossiya iqtisodiyoti rivojlangan davlatlar 
qatoriga kirmaydi.
«Katta sakkizlik» xalqaro tashkilot hisoblanmaydi va u ustavi, 
kotibiyatiga ega emas, shuningdek, «Katta sakkizlik» doirasida
293

---

qabul qilingan kelishuvlarning bajarilishi majburiy shartnomaviy 
tusga ega emas (21-jadval).
Jahonda rivojlangan yettilik guruhidan aloliida bo‘lgan «Katta 
yigirmatalik» mamlakatlar guruhi ham mavjud bo‘lib, ushbu 
guruh dunyo yalpi milliy m ahsulotining 90% ni, dunyo 
savdosining 80% ni va dunyo aholisining uchdan ikki qismini 
tashkil qiladi. «G20» quyidagi davlatlardan tashkil topgan: 
Avstraliya, Argentina, Braziliya, Buyuk Britaniya, Germaniya, 
Yevropa ittifoqi, Hindiston, Indoneziya, Italiya, Kanada, Xitoy 
Xalq Respublikasi, Meksika, Rossiya, Saudiya Arabistoni, 
AQSH, Turkiya, Fransiya, JAR, Koreya Respublikasi, Yapo­
niya.
Zamonaviy jahon moliyaviy-iqtisodiy inqiroziga qarshi 
kurash dunyo mamlakatlari olib borayotgan iqtisodiy siyosatni 
ko‘p tomonlama muvofiqlashtirishni talab etadi. Bu borada jahon 
iqtisodiyotini xalqaro darajada samarali tartibga solishda «20 
guruhi» alohida rol o‘ynaydi. Ushbu guruh a’zolari tomonidan 
2008—2011-yillarda Vashington, London, Pitsburg, Toronto, 
Seul, Parij sammitlari o'tkazildi.
Vashington sammiti. 2008-yil 15-noyabrda Vashington 
shahrida bo‘lib o'tgan katta yigirmatalik davlatlari (G20) majli- 
sida moliyaviy amaliyotlarni nazorat qilishni takomillashtirish 
uchun milliy tizimlar ustidan qo'shimcha xalqaro hay’atlar 
tashkil etish g‘oyasi muhokama etildi.
Aksariyat siyosatchilar xalqaro nazoratni kuchaytirish 
inqirozning to‘xtashi uchun samarali vosita bolishiga ishonch 
bildiradilar. Shu bilan birga mazkur taklifga mutlaqo qarshi 
bo‘lgan guruhlar ham mavjud. Ular moliyaviy tizimni nazorat 
qilishga urinish asrlar davomida shakllangan erkin iqtisodiy 
munosabatlarga zid, degan fikrdalar.
London sammiti. Ushbu sammitda «20 guruhi» mamlakatlari 
barqaror iqtisodiy rivojlanishni rag‘batlantiruvchi barcha bozor 
tamoyillari va qadriyatlari masalalari bo‘yicha yangi global 
konsernyaga erishish istagini bildirishdi. 2008-yil 2-aprelda 
London shahrida 20 ta mamlakat rahbarlari sammitida qabul 
qilingan qarorlar:
294

---

R
iv
o
ji
an
g
an
ye
tt
il
ik
» 
d
av
la
tl
ar
in
in
g
ah
ol
is
i 
va
ja
ho
n 
Y
IM
d
a
g
i 
ul
us
hi
to
‘g
‘r
is
id
a 
m
a
’lumo
t
I
в
О
S
О
pfl
Я
R
в
cd 2
О МД
gp N
S О 
es g
.2 .5 
*& i
ев .5? 
£?
о 5 '
B"a 
S g 
w £
N
I