‘zbekist0n respublikasi oliy уа ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Totalitar-rejali yoki buyruqbozlik-ma’muriy iqtisodiyot
tizimi. 
Bu to ‘la-to‘kis davlatlashtirilgan iqtisodiy tizimdir. Uning 
asosi davlat mulki hisoblanadi, ishlab chiqarish davlatning reja- 
topshiriqlariga binoan yurgiziladi, nima ishlab chiqarish masalasi 
davlatning buyrug‘iga binoan hal qilinadi. Boy bo‘lish ta ’qiq- 
lanadi, kambag‘allaming tengligi hukm suradi. Bunday iqtisodiy 
tizim sobiq sotsialistik mamlakatlarda bo‘lgan.
Aralash iqtisodiy tizim. 
Bu har xil darajada bozor va nobozor 
aloqa munosabatlarining qorishmasidan iborat tizimdir. Bu 
tizimda bozor vositalari bilan birgalikda rejalashtirish, hamkorlik 
va saxovatga asoslangan iqtisodiy aloqalar mavjud b o ‘ladi. 
Iqtisodiyot yuksak texnologiya g‘oyat yuqori mehnat unum - 
dorligiga asoslanadi, bu esa moddiy to'kinchilikni ta’minlaydi. 
Aholining ko‘pchiligi mulk sohibiga aylanadi.
Iqtisodiy faoliyatni tahlil qilish imkoniyatini beradigan
usullar. 
X alqaro bozorda raqobatbardoshlik afzalligining 
k o 'rsa tk ic h i m illiy iq tisodiyotning rivojlanish darajasini 
baholaydigan muhim ko‘rsatkichdir. Milliy iqtisodiyotda u yillik 
m illiy darom ad hajm ini yil davom ida sarflangan barcha 
resurslarning qiymatiga bo‘lgan nisbatidir.
Mamlakatning boyligi quyidagi ko‘rsatkichlar yig‘indisi bilan
baholanadi:
1. 
Aholining jon boshiga to‘g‘ri keladigan yalpi ichki mahsulot 
(YIM).
26

---

2. Tabiiy resurlar qiymati.
3. M ehnat resurslarining qiymati.
4. Milliy iqtisodiyotning barcha tarmoqlari va turlari korxo- 
nalarining qiymati.
M am lakat ixtiyoridagi mavjud resurlar yuqoridagi ko‘r- 
satilgan usullar bilan aniqlanishi mumkin. Milliy iqtisodiyot 
faoliyati har xil makroiqtisodiy ko'rsatkichlar bilan ifodalanadi. 
Mahsulot qanchalik ko‘p ishlab chiqarilsa, mamlakat shunchalik 
boy bo'ladi, iqtisodiyot samarali faoliyat ko‘rsatadi va hokazo. 
Ishlab chiqarilayotgan mahsulot xilma-xildir.
Uning soni va xillari millionlar bilan o'lchanadi ham da 
xilma-xil o ‘lchov birliklari bilan ifodalanadi (dona, metr, tonna, 
kilovat soat va hokazo) u lam i bir-biri bilan taqqoslab yoki 
qo'shib bo‘lmaydi.
S h u n in g u c h u n u la rn in g h a m m a sin i y ag o n a asosga 
keltiradigan, yagona oMchov birligi zarur bo‘ladi. Ana shunday 
ko‘rsatkich bo‘lib, amaliyotda qiymat ko‘rsatkichlari qo‘llaniladi 
(so‘m, dollar, yevro, rubl, funt sterling va hokazo).
Makroiqtisodiyotda quyidagi ko‘rsatkichlaryordamida iqtiso­
diyotning rivojlanishi yoki pasayishi, uning yutuq va kam - 
chiliklari aniqlanadi, o ‘lchanadi:
• «Yalpi milliy mahsulot (YMM).
• «Yalpi ichki mahsulot (YIM).
• «Inflatsiya.
• «Davlat budjeti taqchilligi.
• «Deflator-inflatsiyaning haqiqiy darajasini ifodalovchi.