‘zbekist0n respublikasi oliy уа ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

yalpi ichki mahsulot
ko‘rsatkichi 
(YIM) hisoblanadi.
YIM — bu mamlakatning iqtisodiy faoliyatini umumlashtirib 
ifodalovchi ko‘rsatkichdir. U mazkur 
mam lakat hududida
pirovard iste’mol uchun ishlab chiqarilgan mahsulot va xizmatlar
qiymatiga tengdir.
YIM jami ijtimoiy mahsulot — YIM (C+V+M) dan tubdan 
farq qiladi. Bu farqlar quyidagilardan iborat.
YIM — bu iste’molga tayyor hayotiy ne’matlarni bildiradi. 
Shu sababli uning tarkibiga qayta ishlash yoki qaytadan sotishga 
mo‘ljallangan mahsulotlar kirmaydi.
Masalan, xomashyo, material, yonilg‘i, energiya, urug‘lik, 
ozuqa, transport xizmati, ulgurji savdo, tijorat, moliyaviy
28

---

xizmatlar va boshqalar YIM qiymatiga qo‘shilmaydi. Aks holda, 
YIM ham takroriy hisoblardan holi bo‘lmas edi.
YIM bu ichki mahsulot. Chunki u mazkur mamlakat 
hududida joylashgan barcha rezidentlar (qaysi millat va qaysi 
davlat fuqarosiga mansub ekanligidan qat’i nazar) tomonidan 
ishlab chiqarilgan mahsulot va xizmatlar qiymatini ifodalaydi.
YIM natura va pulda hisoblanadi. Naturada ayrim mahsu- 
lotlaming hajmi, miqdori va soni aniqlanadi. Masalan, ko‘mir, 
paxta, don, sement kabilarning miqdori tonnada, taxta, gaz esa 
kubometrda aniqlanadi.
Mahsulotlar xilma-xil boMganligidan ulami yagona moddiy 
naturada aniqlab bo‘lmaydi. Masalan, o'qitish yoki davolash 
xizmatini tonna, m, m3 orqali o'lchab bo‘lmaydi. Shu sababli 
ularning ko‘lami (hajmi, miqdori, soni) necha pullik xizmat 
ko‘rsatilganiga qarab aniqlanadi.
Yalpi ichki mahsulot hajmi yaratilgan mahsulotlar (
M)
va 
xizmatlar miqdorini 
(X)
ularning bozor narxiga 
(P)
ko‘payt- 
masidan iborat:
YIM =
X M P + IX P .
Mazkur mavzuni yakunlar ekanmiz quyidagi xulosalarni 
chiqarishimiz mumkin:
1. YIM tarkibida xizmat ko‘rsatish sohalarining ahamiyati 
orta boradi. Oxirgi 40—50 yil ichida jahon miqyosida fan-texnika 
taraqqiyoti rivojlanishi moddiy ne’matlar ishlab chiqaradigan 
sohani tubdan o’zgartirib yubormoqda. Moddiy ne’matlar ishlab 
chiqaradigan sohaning chegarasi kengayib, ortib bormoqda. FTT 
yangi texnologiyalarni yaratadigan bevosita ishlab chiqarish 
kuchiga aylanib bormoqda.
2. 80-yillar oxiridan boshlab AQSH va boshqa rivojlangan 
davlatlarda axborot ishlab chiqarish keng rivoj topmoqda. U 
kishilaming mehnat faoliyatini uchinchi kuchli sohasiga aylanib 
qoldi. AQSH milliy iqtisodiyotida yangi tarmoqning ulushi 
YMM hajmida shu davr ichida 50 % dan oshgan.
3. 0 ‘zbekiston iqtisodiyotida ham xizmat ko‘rsatadigan soha- 
larning ulushi ortib borayatganligi kuzatilmoqda.
29

---