‘zbekist0n respublikasi oliy уа ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

3. Xususiy 
(dehqon va fermer xo‘jaliklari, xususiylashtirilgan 
korxonalar).
4. Aholining shaxsiy yordamchi x o ‘jaliklari.
Respublika qishloq xo‘jaligi mahsulotining deyarli 100 
%
iqtisodiyotning nodavlat sektorida ishlab chiqarilmoqda.
Respublika Prezidentining farmoniga binoan Qishloq xo'jaligi 
vazirligi, 1996-yil 1-noyabrdan boshlab Qishloq va suvxo‘jaligi 
vazirligiga biriktirildi. Farmonga, asosan, uning aniq vazifalari 
va fimksiyalari belgilandi. Joylarda viloyat va tuman Qishloq va 
suv xo‘jaligi boshqarmalari tashkil qilindi.
R espublikada qayta ishlash tarm o q lari u ch u n yangi 
uskunalar va boshqa zarur vositalar sotib olindi. Qayta ishlash 
korxonalari bevosita ishlab chiqarish joylarida tashkil qilina 
boshlandi. Qo'shma korxonalar tuzila boshlandi.
BMTning Oziq-ovqat va qishloq xo‘jaligi masalalari bo‘yicha 
tashkiloti (FAO)ning m a’lumotlariga ko‘ra, bugungi kunda 
dunyodagi 86 ta davlat o‘z aholisini oziq-ovqat mahsulotlari 
bilan ta’minlay olmaydi, ya’ni dunyoning 1 mlrd.ga yaqin aholisi 
ochlikda yashamoqda.
Tojikiston Respublikasida aholi ehtiyojining atigi 50—55 %i 
o‘zida ishlab chiqarilgan don mahsulotlari hisobiga ta ’minlanadi. 
Respublikamiz o‘z aholisini oziq-ovqat mahsulotlari bilan to ‘liq 
ta ’minlab, chetga ham chiqarmoqda.
Qishloq xo‘jaligining ish samaradorligi yuqori bo‘lgan zamo­
naviy texnika vositalari bilan lizing asosida ta’minlash tizimining 
joriy etilishi oldinga tashlangan muhim qadam bo‘ladi. Bu 
qishloq mehnatkashlarini texnika bilan ta ’m inlashni katta 
istiqbolga ega ekanligidan dalolat beradi.
Rivojlangan xorijiy mamlakatlar tajribasidan m a’lumki, 
qishloq xo‘jalik samaradorligini yuksaltirishni asosiy omili 
sermehnat yumushlarni texnika zimmasiga yuklashdir. Jahon 
tajribasi tarmoq ishlab chiqarishining barqarorligi, yuqori 
unumdorligi ishlab chiqarish kuchlarining kompleks rivojlanishi, 
ilmiy-texnika taraqqiyoti, moddiy texnika bazasining kuchliligi 
va kadrlar uchun shart-sharoit yaratilganligi bilan bevosita 
mutanosibligini ko‘rsatadi.
109

---

Paxtadan mato, sun’iy charm, plastmassa, pilik, fotoplyonka, 
qog‘oz, bo‘yoq, paxta yog‘i, sovun, margarin, glitserin, texnik 
moylar, chigit po‘stlog‘idan metil, etil spirtlari va sirka kislotasi 
olinadi.
0 ‘zbekiston olimlari tomonidan mustaqillik yillarida 100 
dan ortiq ingichka va o‘rta tolali serhosil paxta navlarining 
yaratilishi hosildorlikni sezilarli darajada oshirish imkonini 
bermoqda. Ushbu navlar tezpisharligi, turli kasallik va qishloq 
xo‘jalik zararkunandalariga chidamliligi, yuksak tola sifati bilan 
ajralib turadi va ularga jahon bozorida talab katta bo‘lmoqda.
Qishloqda xususiy fermer xo‘jaliklarining talablari asosida 
barcha turdagi zarur xizmatlarni ko‘rsatish imkoniyatiga ega 
bo'lgan zamonaviy ishlab chiqarish va bozor infratuzilmasi jadal 
rivojlandi. Shu davr mobaynida qishloqlarda 1424 ta mini bank, 
1714 ta MTP (mashina traktor parki), 2324 ta yoqilg‘i — 
moylash materiallari va mineral o‘g‘itlar sotish shahobchalari, 
1711 ta suvdan foydalanuvchilar uyushmasi, 300 ta konsalting 
markazi va boshqa infratuzilmalar tashkil etildi.
AQSH qishloq xo‘jaligi infrastrukturasi yaxshi rivojlangan 
davlat.
AQSH qishloq xo‘jaligi mahsulotlari bo‘yicha jahonning 
asosiy eksportyori hisoblanadi. Ya’ni, bug‘doyning 45,0 %, 
makkajo‘xori donining 55,0 %, arpaning 10,0 %, paxtaning
33,0 % uning hissasiga to ‘g‘ri keladi. AQSHda meva, poliz, 
sabzavot ekinlari, chorvachilik mahsulotlarini sanitariya-gigiyena 
talablari darajasida saqlash uchun ombor va muzxonalar yetarli. 
Masalan, qishloq xo'jaligi uchun bitta maxsus avtomobilning 
o‘zi bir vaqtda 80 bosh qoramol, 260 bosh cho‘chqa va 6000 ta 
parrandani tashish imkoniyatiga ega.
0 ‘zbekiston Respublikasi mustaqilligining dastlabki kunla- 
ridan boshlab qishloq xo‘jaligini rivojlantirish strategiyasi aniq- 
ravshan belgilab olindi. Mazkur strategiya zamirida qishloq 
xo‘jaligini diversifikatsiya qilish, paxta yakkahokimligiga barham 
berish, yurtimiz ahoiisini oziq-ovqat mahsulotlari, birinchi 
navbatda g‘alla bilan ta’minlash, bir so‘z bilan aytganda, oziq- 
ovqat mustaqilligiga erishish vazifasi mujassam edi.
110

---

1998-yilda qishloqda faol institutsional o ‘zgarishlar bosqichi 
boshlandi.
Agrar islohotlar hamma joyda bozor munosabatlarini joriy 
qilish va xususiy mulk shaklini rivojlantirishga qaratildi.
Zarar ko‘rib ishlayotgan hamda samarasi past jam oa va 
koorperativ xo‘jaliklari tugatilib, ularning yerlari uzoq muddatli 
ijaraga xususiy fermer xo‘jaliklariga yoki umrbod meros huquqi 
bilan dehqon xo‘jaliklariga berildi.
Fermerlik harakatini rivojlantirish uchun davlat tomonidan 
katta imtiyozlar berildi, xususiy fermer xo'jaliklarining ekin 
maydonlarini maqbullashtirish, yerlaming meliorativ holatini 
yaxshilash, paxtaning tezpishar va serhosil navlarini yaratish, 
shuningdek, paxta navlarini har bir hududning tuproq-iqlim 
sharoiti va suv bilan ta’minlanish darajasini inobatga olgan holda 
rayonlashtirish bo‘yicha keng miqyosdagi ishlar amalga oshirildi.
Agrar sohadagi islohotlar natijasida xususiy fermer xo‘jalik- 
larining to‘liq iqtisodiy va moliyaviy mustaqilligini ta’minlaydigan 
va ularga meros huquqi bilan uzoq muddatga ijaraga berilgan 
qishloq xo‘jaligi yer resurslaridan maqsadli, oqilona va samarali 
foydalanishini rag‘batlantiradigan huquqiy shart-sharoit va 
kafolatlar yaratildi.
Shuningdek, 0 ‘zbekiston Respublikasi Yer kodeksida fermer 
xo'jaliklariga yer maydonlarini 50 yil muddatga ijaraga berish 
mustahkamlab qo‘yilgan.
Hozirgi vaqtda qishloq xo‘jalik mahsulotlari ishlab chiqarishni 
moliyalashning bozor prinsiplariga to'liq javob beradigan va 
fermer xo‘jaliklari uchun qishloq xo‘jalik mahsulotlarini sotish- 
dan tushgan o‘z daromadlari hisobidan barcha xarajatlami qop- 
lashda moliyaviy mablag'lardan foydalanish usuli va shaklini 
tanlashda ularning mustaqilligini ta’minlaydigan ishonchli tizim 
yaratildi.
Qishloq xo‘jaligini isloh etish borasida aniq maqsadga 
qaratilgan ishlar natijasida mamlakat agrar sektori deyarli barcha 
tarmoqlarining dinamik rivojlanishi ta ’minlandi.
Qishloq xo‘jaligida dehqonchilik mahsulotlarining hajmi 
muntazam ravishda oshib bordi:
111

---

— 2013-yil qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini yetishtirish 2000- 
yilga nisbatan 2,3 barobar ko‘paydi. Qishloq xo‘jalik ishlab 
chiqarish 6,8%, jumladan, dehqonchilik 6,4%, chorvachilik 
7,4% ga o ‘sdi;
— paxta xomashyosining yalpi qishloq xo‘jaligi mahsulot- 
laridagi ulushi qisqarib, 47,7 foizdan 11,1 foizga tushdi, 
dehqonchilik va chorvachilikning boshqa mahsulotlari ulushi- 
ning o ‘sishi, asosan, ularning hosildorlik va m ahsuldorlik 
darajasining oshishi hisobidan ta’minlandi;
— qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini chuqur qayta ishlashga 
ixtisoslashgan zamonaviy minitexnologiyalar bilan jihozlangan 
korxonalar tashkil etildi.
2013-yil qishloq xo'jaligi mahsulotlarining ishlab chiqarishini 
har tomonlama qo‘llab-quwatlash, modernizatsiyalash va inten- 
sivlashtirish yuzasidan ko‘rilayotgan chora-tadbirlar agrar 
sektorda sifat o‘zgarishlarini ta’minlamoqda. Noqulay ob-havo 
sharoitlari va suv taqchilligiga qaramay, barcha asosiy qishloq 
xo‘jaligi ekinlari bo‘yicha yuqori hosil yetishtirildi va yig‘ib 
olindi: — 3,360 mln tonna paxta xomashyosi, 7,8 mln tonna 
g‘alla, 8,4 mln tonna sabzavot mahsulotlari hosili olindi.
2 0 0 8 -2 0 12-yillarda sug‘oriladigan yerlarning meliorativ 
holatini yaxshilash davlat dasturi qabul qilindi. Melioratsiya 
ishlarini moliyalashtirishning ishonchli mexanizmini ta’minlash 
maqsadida, sug‘oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshi­
lash jamg‘armasi tashkil etildi. Yerlarning unumdorligini oshirish 
borasidagi ishlami moliyalashtirish yo‘li bilan qishloq xo'jaligi 
ishlab chiqaruvchilariga davlat yordamini ko‘rsatish mazkur 
jam g‘armaning asosiy vazifasidir.
Quyidagilar qishloq xo‘jaligida olib borilayotgan islohot- 
larning sifat natijasi tariqasida namoyon bo‘ldi:
— ishlab chiqarish samaradorligi oshdi - asosiy qishloq 
xo‘jaligi ekinlari hosildorligi va chorva mahsuldorligi o ‘sdi;
— xususiy fermer xo‘jaliklarida rentabellik ortdi va oziq- 
ovqat mahsulotlarini barqaror tarzda ishlab chiqarish masalasida 
mamlakatimiz oziq-ovqat xavfsizligini ta ’minlaydigan darajada 
ijobiy o'zgarishlar yuz berdi.
112

---

Keyingi yillarda qishloq xo'jaligi m ahsulotlarini yo'lga 
qo‘yish orqali qo ‘shimcha qiymat yaratish, mahsulot ishlab 
chiqarishda yangi texnologiyalarni qo ‘llash natijasida yuqori 
iqtisodiy samaradorlikka erishish bo‘yicha bir qator ishlar amalga 
oshirilmoqda. Ishlab chiqarilgan meva-sabzavot mahsulotlarining 
1 mln 427 ming tonnasi qayta ishlashga, 450 ming tonnasi 
eksportga Im ln 466 ming tonnasi Toshkent shahri va boshqa 
yarmarka bozorlarida sotilishi, 562 ming tonnasi budjet tashki- 
lotlariga ajratilishi va qolgani ichki iste’mol uchun yetkazib 
beriladi. Ferm er va dehqon xo'jaliklari aholi tom orqalarida 
mahsulotlaming ekilishi ustidan monitoring o ‘rnatildi. Ekish 
uchun zarur bo‘lgan urug'lik, mineral o ‘g‘itlar, ko‘chatlar yet­
kazib berishning optimal tizimi yaratildi. Bugungi kunda meva- 
sabzavotchilikni rivojlantirish maqsadida Xalqaro qishloq xo‘ja- 
ligini rivojlantirish fondi orqali 22 mln AQSH dollari miqdorida 
kredit liniyasi ochildi.
Imtiyozli ravishda 0,75 foiz yillik stavka bilan 25-30 yilgacha 
kreditlar ajratildi. Bundan tashqari, jahon banki bilan birgalikda 
sohani rivojlantirish uchun 110 mln AQSH dollari miqdoridagi 
kredit liniyalari ajratish bo‘yicha amaliy ishlar olib borilmoqda.
Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini yetishtirish