‘zbekist0n respubukasi oliy уа ‘rta maxsus ta’lim vazirligi



Yüklə 48 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə95/184
tarix07.01.2024
ölçüsü48 Kb.
#205063
1   ...   91   92   93   94   95   96   97   98   ...   184
61aef8397723d3.50813536

«Iqtisodiy garmoniyalar» 
kitobini chop etdi. Unda 
garmoniya (uyg‘unlik)ning asosini almashuv va sof, hech narsa bilan 
cheklanmagan raqobatda ko'radi. F.Bastia o‘z g'oyasini isbotlashda 
Seyning fikridan foydalangan bo‘lib, xizmatlar nazariyasi bunga mos 
keladi, ya’ni almashuv, xarid-savdo o‘zaro teng «xizmatlap>ni al- 
mashish demakdir. Sey bo'yicha bu «xizmatlar» nafaqat odamlar, balki 
buyumlar va tabiat kuchlari tomonidan ko'rsatilsa ham, Bastia jamiyat 
hayotining qanday sohasida bo'lmasin, faqat shaxsiy xizmatlami ustun 
qo'yadi. «Xizmat» deganda ishlab chiqarish davomida real mehnat


sarfinigina emas, balki shu xizmatdan foyda keltiruvchi har qanday 
harakat, faoliyat va kuch tushuniladi. Bundan shu narsa aniq bo'lib 
qoladiki, qimmat yaratishda ishlab chiqarishga faqat ishchilar emas, 
balki kapitalist va yer egalari ham katta «xizmat» ko'rsatadilar. Kapi­
talistning «xizmati» unga foiz olish imkoniyatini berishini F.Bastia 
shunda ko‘radiki, kapitahst kapitalni avans yoki ssuda tarzida sarflab, 
iste’molni orqaga suradi va uni kapitalistning «qurboni» deb hisoblaydi. 
Bu yuqorida biz keltirgan Senioming tiyilish nazariyasining o‘zidir. 
«Tiyilish» so‘zi o‘miga «orqaga surish» so‘zi qo'yilgan, xolos.
Mehnat va kapital o‘rtasidagi uyg'unlik, ya’ni garmoniyani yanada 
to‘laroq isbotlash maqsadida Bastia o‘zining kapital jamg'arilishi 
«qonuni»ni yaratdi va unda Rikardoning foyda va ish haqining bir-biriga 
qarama-qarshi ekanligi to‘g‘risidagi ta’limotini inkor etishga harakat 
qildi. F.Bastianing bu «qonuni»ga ko'ra, mehnat va kapital manfaatlari 
oliy darajada hamohangdir. Oqibatda kapitalistning foydasi va ishchining 
maoshi bir vaqtda va bir miqdorda oshib boradi, hatto ishchilaming 
hissasi kapitalistlamikidan tezroq o‘sar ekan, demak, oqibatda kapita­
listning foydasi nisbatan kamayadi. U bu fikmi isbotlashga urinib ham 
o‘tirmaydi. Uningcha, foyda normasi va kapitalistlaming milliy daro- 
maddagi hissasi masalalarini qorishtirib yuborgan. Foyda normasining 
pasayib borish tendensiyasi ishchilami ekspluatatsiya qilishning 
kuchayishi bilan mos kelishi mumkin, demak kapitalistlaming milliy 
daromaddagi hissasi ham oshib borishini kutish mumkin.
F.Bastia o‘zining bu nazariyasi yordamida kapitalistlar va yer egalari 
o'rtasidagi qarama-qarshilildami hal etadi. U yer rentasini yer 
egasining yoki uning ota-bobolarining shu yemi ishlash va yaxshilash 
xizmati uchun berilgan mukofot deb hisoblaydi. Shunday qilib, kapital 
va yer egaligi o‘rtasidagi uyg‘unlik shu bilan hal etiladiki, yer rentasi 
yerga qo‘yilgan kapital foizining bir ko‘rinishiga aylantiriladi. Bunday 
izohlash yer rentasining iqtisodiy kategoriya sifatidagi xususiyatini 
inkor etadi. uning foydadan hech qanday farqi qolmaydi. Ishlanmagan 
yerlardan olinadigan renta umuman bu sxemaga mos kelmaydi.
Demak, Bastianing izohi bo'yicha o‘sha davrdagi burjua jamiyati 
turli sinflar o'rtasidagi o‘z xizmatlari bilan almashib turuvchi 
«uyg'unlashgan hamkorlik» jamiyati tarzida namoyon bo‘ladi. Iqtisodiy 
erkinlik bu xizmatlar almashuvining ekvivalentligining garovi 
hisoblanadi, chunki bu yerkinlik nomutanosib harakatlaming oldini


oladi. Proteksionizmni cheklanmagan erkin raqobat bilan almashtirish 
esa sotsialistlaming jamiyatni mukammalroq iqtisodiy jamiyatga 
aylantirish to‘g‘risidagi chaqiriqlariga qarama-qarshi qo'yiladi.
1775-85-yillardagi mustaqillik uchun Shimoliy Amerika va Angliya 
o'rtasidagi kurashda qozonilgan g‘alaba tufayU AQSH davlati vujudga 
keldi. Hokimiyat tepasiga yangi sinf - buijuaziya o‘tirdi. AQSH bur- 
juaziyasi ingliz buijuaziyasidan anchagina farq qilar edi. AQSHdagi 
hukmron sinf 1865-yilgacha qullikni saqlab qoldi va ingliz siyosiy 
iqtisodiga zid ravishda o‘z siyosiy iqtisodini yaratishga tayyor edi. Biroq 
AQSHda siyosiy iqtisod klassik asosda vujudga kelmadi. Buning sa- 
babi shuki, XIX asming 20-30-yillarida AQSHda kapitalizmning 
nisbatan tez rivojlanishi ishchilar harakatining vujudga kelishiga va tez 
o‘sishiga olib keldi.
Ayni vaqtda ish tashlashlar bo‘lib turdi. Siyosiy kurashning keskin- 
lashuvi vulgar siyosiy iqtisod uchun zamin yaratdi. Bundan tashqari 
klassik siyosiy iqtisod AQSHda qulchilikning saqlanib qolishini tanqid 
qilar edi. Shu sababli AQSHda yuzaga kela boshlagan iqtisodiy fikr 
klassik maktabga qarshi chiqdi. Bu g'oyalar Genii Charlz Keri (1793- 
1879) tadqiqotlarida o‘z aksini topdi.
Yirik noshiming o‘g‘U bo‘lgan G.Keri kommersiya sohasida katta 
yutuqlarga erishdi.Yirik fabrikantga aylanib, iqtisodiy tadqiqotlarga ki- 
rishdi.
1837-40-yillarda uning 

Yüklə 48 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   91   92   93   94   95   96   97   98   ...   184




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin