Ózbekistan respublikasi joqarí HÁm orta arnawlí TÁlim wázirligi

Shaxstıń qáliplesiwinde motivaciyanıń roli.

Insannıń motivleri dúzilisin, olardıń tiykarǵı funkcional mexanizmlerine hám de qáliplesiw procesine baǵdarlawdıń strategiyalıq rejesin islep shıǵıw mashqalasın psixologiyalıq tárepten túsintiriw ushın balanıń psixikalıq rawajlanıwı analizine ózine tán ráwishte taktik jandasıw maqul.
Shaxstıń motivleri mashqalası onıń hám metodologiyalıq, hám teoriyalıq múnásibetin tekseriw degeni boladı. Sebebi házirgi waqıtqa shekem aldınǵı sovet psixologiyasında onıń kópǵana bólimleri óz sheshimin taba almaǵan. Batıs mámleketleri hám A№Sh psixologları arasında «biologiyalıq mútájlikler negizinde insan motivleri jatadı» degen kóz – qaraslar jıynaǵı keń kólemde qollanılıp kelinbekte. Sebebi, AQSh psixologi B.Damelldiń pikirinshe, toqımada júzege kelgen mútájlikler qozǵatıwshınıń tiykarǵı deregi esaplanadı. Usı ideya boyınsha pikir júritken Danlep bolsa «qozǵalıw biologiyalıq toqımalardan shetke shıqpaydı» degen pikirge qatań isenedi. Gal`fordtıń bildiriwinshe, «aktivliliktiń birlemshi deregi awqattan» ibarat. Biraq avtor óz pikirin izshil ashıp beriwge umtılmaydı.
Bul jaǵdaydı bahalawda psixologiyalıq mashqalalar aǵımı menen motivlerdiń biologiyalıq aǵımı ortasında júz beriwshi óz – ara orın almasıwdıń júz beriwin pikirlew shegarasınnan shetke shıqpaslıq lazım. Sebebi biologiyalıq shártlengen reje aktivlilik deregi óz – ara orın almasıw processleri assimilyaciya hám dissimilyaciya sıpatında kórinedi. Solıy eken biologiyalıq halatlar psixikalıq processlerdiń materiallıq tiykarın quraydı. Mine sol sebepten, olar birlemshi derek hám psixikalıq aktivliliktiń negizi sıpatında júzege keledi.
Eki úsh jaslı balanıń motivleri dúzilisi kristallaspaǵan (amorf)lıǵı menen, sonday – aq, olardıń qatań ierarxiyası joqlıǵı menen xarakterleniwi kórinedi. Bala shaxsına baylanıslı motivler sisteması bir qatar motivler jıyındısın kórsetiwshi, óz – ara bir – biri menen kútilmegende orın almasıp turıwı ózgesheligine iye boladı. Motivlerdi óz – ara orın almasıw procesinde bir pútin ańlanıw dárejesindegi baqlaw sistemasına boysınbaydı.
S.L.Rubinshteyn balalıq dáwiriniń motivlerine tómendegishe psixologiyalıq táriyp beredi: «Tuwrıdan tuwrı balaǵa tásir etiwshi hár bir qozǵatıwshı erte balalıq dáwirinde onıń ósiwinde húkimranlıq etedi. Sebebi ondaǵı ishki motivler ele bekkem emes, sonıń ushın hár qıylı jaǵdayda bala basqa qozǵatıwshı húkimranlıǵına qaramlı bolıp qalıwı múmkin. Sol sebepten turıqsız, kúshsiz, tártipsiz motivler mine tap usınday is – háreketlerge baylanıslı». Avtor jaǵdaydıń stixiyalı tásiri haqqında pikir júritip, ol balalıq erksiz umtılıwdıń minez – qulıqqa tásirin kórsetip turıwın kórsetedi.
Teoriyalıq hám ámeliy maǵlıwmatlarǵa tiykarlanıp, erte balalıq dáwirindegi individtıń minez – qulqı, birinshiden, impul`sivlik penen, ekinshiden, júzege kelgen jaǵday ózgesheligi menen xarakterlenedi. Shaxstıń baslanǵısh genetikalıq qabıǵındaǵı qáliplesiw waqtındaǵı motivtiń dinamikalıq tiykarı – is – háreketi qozǵalıwın tolıq, tar ortalıqtan quraladı. Sebebi bala ele motivlesken ustanovkalardı uzaq waqıt uslap tura almaslıǵı sebepli ol tez joq boladı. U`lken áhmiyet iyelewshi qozǵalıwlarda bala shalǵısa, demek, olardı ol tezde esten shıǵaradı. Mútájlik qanaatlandırılıwında, affektiv reakciyalarda, shadǵıw procesinde qozǵalıw berilgen waqıt shegarasınan shetlesedi.