Ўзбекистон банклари ассоциацияси
Yuridik shaxslar to‟laydigan soliqlarning huquqiy asoslari va
Yüklə 0,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1.1. Yuridik shaxslar to‟laydigan soliqlarning huquqiy asoslari va
byudjet daromadlaridagi ahamiyati Bozor tizimining afzalliklari jumlasiga ishlab chiqarish resurslarining oqilona taqsimlanishi, ishlab chiqarishni o‘zgartira olish, mahsulot sifatini oshirishga intilish, fan-texnika taraqqiyotini ishlab chiqarishga joriy etish va boshqalar kiradi. Biroq, bunday afzalliklar qator eng muhim ijtimoiy muammolarni hal etish imkonini bermaydi, biz ularni bozorning ijtimoiy muammolarni hal etishdagi zaifliklari deb hisoblaymiz. Bunday ijtimoiy zaifliklar jumlasida quyidagilarni ta‘kidlash lozim 2 : 1. Bozor ijtimoiy zaruriy mahsulotni ishlab chiqarishni emas, puli borlarning talabini qondirishga xizmat qiladi. Bu holda xorijiy iqtisodchilar quyidagicha ta‘kidlaydilar: ―Bozor xo‘jalik faoliyatida qatnashuvchilarga keng erkinlik berishi bilan bir qatorda iqtisodiy jihatdan himoyasiz kishilarning ochlikdan erkin o‘lishiga imkon yaratadi‖. 2. Bozor tizimi – Nobel mukofoti laureati Samuelsonning ta‘kidlashicha tengsizlikni qayta ishlab chiqaradi. Bu tengsizlik barcha fuqarolar uchun mehnat qilish va daromad olishga teng imkoniyat yaratmagani bilan, teng kafolatni ham bermaydi; 3. Jamiyat foydalanishi uchun zarur bo‘lgan inshootlar (yo‘llar, ko‘priklar va boshqalar)ni, tadbirlar (ta‘lim, sog‘liqni saqlash va boshqalar) ni rivojlanishiga imkon bermaydi; 4. Bozor tizimida atrof muhitni himoya qilish mexanizmi ishlamaydi; 5. Iqtisodiy notekislik rivojlanishiga olib keladi va boshqalar. Ushbu zaifliklar, bozorning o‘zini-o‘zi tartibga sola olmasligini, XX asrning boshlariga kelib kuchli namoyon etdi. Bozorning barqarorligi bu paytda kuchaydi. Ushbu zaifliklar boshqa muammolarning kelib chiqishiga ham sabab bo‘ladi-ki, 2 Maxmadiyev U.M. ―Mikroiqtisodiyot‖ /ma‘ruza matnlari/-T.: TDIU, 2012. 6-bet. 9 natijada davlatning iqtisodiyotga faol aralashuvi zaruriy shartga aylanadi. Xazinani to‘ldirishning asosiy manbalaridan biri esa, yuridik shaxslar tulaydigan to‘lovlar hisoblanadi. Yuridik shaxslar soliqlari, avvalo, davlat muassasalari faoliyatining moliyaviy manbai hisoblanadi. Shuningdek, soliqlar va boshqa to‘lovlardan shakllangan xazinadan ijtimoiy muhim tarmoqlar va ularni himoyasi uchun foydalaniladi. Progressiv soliqqa tortish yuqori daromadlilardan kam daromadlilarga qaraganda ko‘proq soliq to‘lovini joriy etishni anglatadi. Fuqarolardan olinadigan daromad solig‘i bunga misol bo‘ladi. Mutanosib soliqqa tortish esa, ular katta kichikligidan qat‘iy nazar bir xil foiz ko‘rinishida undiriladi. Bunga foyda solig‘i, qo‘shilgan qiymat solig‘i va boshqalar misol bo‘ladi. Regressiv soliqqa tortishda daromadlar oshgan sari soliq stavkasining kamayib borishi (asosan rag‘batlantirish maqsadida qo‘llaniladi). Ushbu tabaqalashuvga munosabat turli iqtisodchilar va soliq to‘lovchilar nuqtai nazaridan turlicha hisoblanadi. Qolaversa, yuridik shaxslar soliqlari byudjet kirimining manbaigina bo‘lib qolmay, ijtimoiy himoyalashning vositasi ham bo‘lmoqda. Iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirish sharoitida chuqur tarkibiy o'zgarishlarni amalga oshirish, soliq siyosatini yanada erkinlashtirish, soliq ma'muriyatchiligini shaffofligini ta'minlash, soliq yukini kamaytirish, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik manfaatlarini ishonchli himoya qilish va ularga qulay ishbilarmonlik muhitini yaratish dolzarb masalalaridan biri hisoblanadi. 3 Darhaqiqat, soliqlar yordamida tadbirkorlik faoliyatini rag‘batlantirish yoki aksincha cheklab qo‘yish va jumladan, tadbirkorlik faoliyatining u yoki bu tarmog‘i rivojlanishiga ta‘sir ko‘rsatiladi. Soliqlar korxonalarda ishlab chiqarish va muomala harajatlarini qisqartirish, jahon bozorida milliy korxonalarimiz uchun raqobatbardoshlikni oshirishda shart-sharoit yaratib beradi. Soliqlar orqali protektsion iqtisodiy siyosatini yuritish yoki tovarlar bozorining erkinligini ta‘minlash mumkin. 3 Mirziyoyev Sh.M. ― Qonun ustuvorligi – inson manfaatlarini ta'minlashning muhim omilidir‖ – Toshkent.: Xalq so'zi gazetasi, 2017, 8 yanvar. 10 Respublikamizda olib borilayotgan islohotlar samarasini yanada oshirish, davlat va jamiyatning har tomonlama va jadal rivojlanishi uchun shart-sharoitlar yaratish, mamlakatimizni modernizatsiya qilish hamda hayotning barcha sohalarini liberallashtirish bo‘yicha ustuvor yo‘nalishlarni amalga oshirish maqsadida aholi va tadbirkorlarni o‘ylantirayotgan dolzarb masalalarni har tomonlama o‘rganish, amaldagi qonunchilik, huquqni qo‘llash amaliyoti va ilg‘or xorijiy tajribani tahlil qilish, shuningdek keng jamoatchilik muhokamasi natijasida ishlab chiqilgan― 2017 - 2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi‖ qabul qilindi 4 . Unga muvofiq iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirishning ustuvor yo‘nalishlari, jumladan, makroiqtisodiy barqarorlikni yanada mustahkamlash va yuqori iqtisodiy o‘sish sur‘atlarini saqlab qolish maqsadida soliq yukini kamaytirish va soliqqa tortish tizimini soddalashtirish siyosatini davom ettirish, soliq ma‘muriyatchiligini takomillashtirish va tegishli rag‘batlantiruvchi choralarni kengaytirish choralari belgilandi. Yuridik shaxslarni soliqqa tortish mulkchilik shaklidan qat‘iy nazar, qonun oldida tenglik asosida amalga oshiriladi. Belgilanayotgan soliqlar tovarlar (ish, xizmatlar) yoki pul mablag‘larining mamlakatimiz hududi doirasida erkin muomalada bo‘lishini bevosita yoki bilvosita cheklab qo‘yishi yoki korxonalarning iqtisodiy faoliyatini boshqacha tarzda cheklab qo‘yishi yoki unga g‘ov bo‘lishi yo‘l qo‘yilmaydi. Yuridik shaxslar daromadlari olingan manbalaridan qat‘iy nazar soliqqa tortiladi. Yuridik shaxslar uchun soliq imtiyozlari belgilashda ijtimoiy adolat tamoyillariga amal qilinadi. Amaliyotda soliq va imtiyoz dialektikasi eng murakkab masalalardan biri hisoblanadi. Aksariyat hollarda, ikki yo‘ldan biri qo‘llaniladi. Ya‘ni birinchisi, soliqqa tortiladigan ob‘ekt summasidan ma‘lum qismi soliqqa tortilmaydigan qismga o‘tkaziladi, ikkinchisi esa, soliq stavkasi bir muncha kamaytiriladi. 4 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi ―O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi to‘g‘risida‖gi PF-4947-sonli Farmoni. |