Zbekiston respublikasi jismoniy tarbiya va sport vazirligi

Elektron ta’lim resurslari.

1. 
   http://www.lex.uz
   
2. 
   http://www.ziYonet.uz
   
3. 
   www. minsport.uz
   
4. 
   www.uz-djti.uz
   
5. 
   www.sportedu.uz
   
6. 
   www.sports.uz
   

1. Bolalar organizmini chiniqtirish, sog‘lomlashtirish, ko‘nikma va malakalarni shakllantirish.

2. Maktabgacha yoshdagi bolalarning jismoniy rivojlanishida harakatli va millliy o‘yinlarning mazmuni.


Tayanch iboralar: sog‘lomlashtirish-jismoniy tarbiya tadbirlarini o‘tkazish bo‘yicha kalendar reja va ssenariylar, musobaqa Nizomi, o‘yin, harakatli o‘yinlar, mazmunli, qoidali, kam harakatli, syujetli-mazmunli, milliy va harakatli o‘yinlari, o‘tkazish metodikasi.
1. Bolalar organizmini chiniqtirish, sog‘lomlashtirish, ko‘nikma va malakalarni shakllantirish.

Maktabgacha tarbiya muassasalarida bolalarni chiniqtirish maqsadida havo vannalari, suv muolajalari (artinish, suv quyish, do‘sh, cho‘milish) va quyosh vannalaridan foydalaniladi.

Tabiiy omillardan mujassam holda foydalanish bolalarda tashqi muhitning turli noxo‘sh ta’siriga (namhavo, yomg`ir, shamol, qizish) nisbatan chidamlilikni hosil qiladi.
Chiniqtirish tadbirlari jismoniy mashqlar bilan birgalikda olib borilganda juda samarali bo‘ladi: faol mushak ishi issiqlik regulyatsiyasining takomillashuv jarayoniga va bo‘ bilan organizmning tashqi muhitga moslashuviga yordam beradi.
Chiniqish jarayoni xilma-xil, u bir tomondan shifokor tavsiyasiga ko‘ra maxso‘s tadbirlar (havo, suv, quyosh vannalari) ni o‘z ichiga oladi, ikkinchi tomondan kun tartibida belgilangan sharoitning (xonani muntazam shamollatib turish, darchalarning ochiq turishi, bolalar engil kiyim-bosh va poyabzali, sayrning belgilangan muddatiga va bolalar harakat faolligi tartibiga rioya qilish, derazalari ochiq ayvonda uxlash).
Bularning hammasi organizmning to‘laqonli chiniqishini ta’minlaydi, unda yoqimli o‘zgarishlar paydo qiladi (nerv tizimining holati va vazifasini modda almashinishi jarayonini, qon tarkibini yaxshilaydi, nafas olishni chuqurlashtiradi, psixikaning hissiy – ijobiy holatini vujudga keltiradi) bola hatti-harakatini bo‘ sharoitga moslashtiradi.
«Uchinchi ming yillikni bolasi» tayanch dasturi barcha yosh gruhlarda bir yoshdan boshlab chiniqtirish tadbirlarini qo‘llashni ko‘zda tutadi. Dasturda chiniqtirish turlari, ularning o‘tkazish vaqti, qancha davom etishi belgilangan, shifokor tavsiyasiga ko‘ra bolalarga yakka holda yondashish kerakligi ko‘rsatilgan
Havo vannalari – bolalar harakat faoliyati vaqtida havoni terining yalang`och qismiga bevosita ta’sir etishini ta’minlaydi. Bo‘nda havo vannasining eng maqsadga muvofiq va tabiiy ko‘rinishi ochiq havoda hamda deraza darchalari ochiq xonalarda o‘tkaziladigan ertalabki badantarbiyadir.
Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari va ertalabki gimnastika havo vannasi sifatida o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Ularni xonada o‘tkazishda havo harorati asta-sekin har 2-3 kunda kamaytirib boriladi, bolalar ham shunga qarab engilroq kiyintiriladi. Bu ish shifokor ko‘rsatmasiga ko‘ra, bolalar sog`lig`ining ahvoli va ularning har biriga yakka yondashgan holda amalga oshiriladi.
Bola havo vannalarini avval xonada, keyin ko‘chada oladi. Havo vannalari sovuq (10-20 S), befarq (23-30 S) va issiq (30 S dan yuqori) bo‘ladi. Bola sovuq havoga asta-sekin o‘rgatiladi. Dastlab bolalar ishtonchada 15-20 daqiqa havo vannasini xonada qabo‘l qiladilar. Havo vannasi olina boshlangandan 10-15 kun o‘tgach, bolani ko‘chaga engil kiyintirib chiqarish mumkin.
Suv tadbirlari artinish, belidan suv quyish, do‘sh, cho‘milish (basseyn, darYo, ko‘l, dengizda) kabi muolajalardan iborat. Shifokorning bolalarning uziga xos xususiyatlari va sog‘ligini hisobga olib bergan tavsiyasi bo‘ muolajalarni belgilash uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Suv muolajalarida bolaning faol bo‘lishi maqsadga muvofiq va zururdir.
Oyoq, qo‘l uchlaridan markazga qarab massaj harakatlaridan foydalanib bolalar suvi siqilgan ho‘l qo‘lqoplar yordamida o‘zlari harakat qilishga o‘rganadilar. Doira Yoki yarim doira bo‘lib, turgan holda ular bir vaqtda ko‘krak, elka va qo‘llarni ishqalab artadilar, shundan so‘ng o‘girilib qo‘lqoplarini orqada turgan bolalarga beradilar va ularning har biri o‘rtog`ining orqasini ishqalaydi. Shunday qilib, bola artinish jarayonida harakatda bo‘ladi, sovuq qotmaydi va tarbiyachi rahbarligida zarur hayotiy ko‘nikmaga o‘rganadi.
Boshdan suv quyish o‘zining organizmga ko‘rsatadigan ta’siriga ko‘ra oldinga tadbirlardan birmuncha kuchliroqdir. Suv oqimi badanni tozalaydi, mushaklar tono‘sini oshiradi, ular ishini faollashtiradi, nerv tizimini qo‘zg`atadi, tetiklik holatini yuzaga keltiradi. Bola oqayotgan suvga orqasi, ko‘kragi, biqini, qorni, qo‘llarini tutib aylanadi. Bo‘ndan tashqari u suv oqimiga ko‘ra harakat qilib, badaniga suv sochib ishqalashi mumkin.
Muolajadan so‘ng barcha bolalar badanlarini tarbiyachi kuzatuvida yaxshilab artadilar. Tayyorlov gruhlarda ertalabki gimnastikadan so‘ng belgacha suv quyishdan foydalanish mumkin. Bolalar mustaqil yuvinadilar, bo‘nda bo‘yin, ko‘krak, elka va qo‘llarini suv bilan chiniqish muolajalari quyidagi turlarga bo‘linadi: sovuq (suv harorati 20 S), salqin (20-30 S), befarq (34-35 S), iliq (36-40 S), issiq (40 S dan yuqori).
Sho‘milish har kungi doimiy muolaja sifatida bola organizmini sog`lomlashtirish va chiniqtirishning ajoyib vositasidir. Sovuq suv, ultrabinafsha nur, toza havo, bolalar harakati bo‘ vositalar bola organizmiga, uning nerv tizimiga yaxshi ta’sir etadi.
Biroq bo‘ muolajaning samaradorligiga qaramay undan juda ehtiyotkorlik bilan foydalanish, bolalarni unga asta-sekin o‘rgatish – do‘shdan oldin artinish va suvning haroratini asta-sekin pasaytirib borish lozim.
Chiniqtirish maqsadidagi cho‘milish dasturda o‘rta, katta va tayyorlov gruhlari uchun tavsiya etiladi. Suvga o‘rgatishni 1,5-2 yoshdan boshlash maqsadga muvofiqdir. Suvi sayoz joyda yurish, tosh terish, shishirilgan o‘yinchoqlar bilan o‘ynash, suv sachratish kichkintoylarga o‘zlari uchun yangi bo‘lgan suv muhitini o‘zlashtirishda yordam beradi, axloqiy hislarni uyg`otadi, jasurlikni tarbiyalaydi.
Cho‘milish yozda, kun issiq paytda, havo harorati 20-25 S, suv harorati kamida 20-25 S paytida boshlash, ikki haftadan keyin havo harorati 18-20 S, suvning 15-16 S bo‘lganda cho‘milish mumkin.
Cho‘milish joyini sinchiklab tekshirish, 3-4 bolaning kattalarning ho‘shyor kuzatuvida bir vaqtda cho‘milish, shifokorning barcha ko‘rsatmalariga rioya qilish – bo‘ muolajalarni o‘tkazishning majbo‘riy shartidir. Cho‘milish muddatini har bir yosh gruhi uchun bolalar muassasasi shifokori belgilaydi. Bo‘nda metereologik sharoit suv va havo temperaturasi, shamol, quyoshli yoki bo‘lutli havo va barcha bolalar organizmining chiniqqanlik darajasi hisobga olinadi.