Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti
Yüklə 1,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Ruhiy majburlash boshqa shaxsga hayotga, sog‘likka, mulkka yoki
majburlanuvchi shaxs yoki uning yaqinlarining huquq va manfaatlariga zarar yetkazish xavfida, shuningdek shaxsning ruhiyatiga to‘g‘ri ta’sir (turli psixotrop moddalarning qo‘llanilishi, gipnoz va hokazolar) o‘tkazishda namoyon bo‘ladigan ruhiy zo‘rlik choralarini amalga oshirish orqali ta’sir o‘tkazishdan iborat. Jinoyatni malakalash uchun shaxsning irodasini so‘ndirish yoki bo‘ysundirish, uning harakatlari erkinligini cheklashni belgilashda qo‘llaniladigan aniq usullar mavjud emas. 437 Majburlash majburlanuvchi shaxsning xohish-irodasiga qarshi sodir etiladigan ham majburiy jismoniy va hamda ruhiy alomati sifatida namoyish etilishini ta’kidlash zarur. Aks holda majburlash sodir bo‘lmaydi (misol, do‘kon qorovuli bosqinchilarning sherigi bo‘lgan holda, o‘ziga sherikchilikda shubha uyg‘otmaslik uchun o‘zini bog‘lab qo‘yishni so‘raydi). Shu bilan bir vaqtda faqat shaxsning irodasiga qarshi g‘ayriqonuniy choralarning qo‘llanilishi majburlash sifatida e’tirof etilishi lozim. Qonun bilan ruxsat berilgan, bir qator hollarda esa hatto talab qilingan choralarning qo‘llanilishini esa majburlash sifatida ko‘rib chiqilmaydi (masalan, qamoqqa olish, noqonuniy harakatlar ustidan shikoyat qilish tahdidi va boshqalar). Bunday holatlarda majburlangan deyilayotgan shaxsning uchinchi shaxslar huquq va manfaatlariga zarar yetkazishda ifodalangan qilmishini, zaruriy sharoitlar mavjudligida, tegishli qasddan yoxud ehtiyotsizlik oqibatidagi jinoyat sifatida malakalash lozim. Jismoniy yoxud ruhiy majburlash uchinchi shaxslarning huquq va erkinliklariga zarar yetkazgan majburlanuvchi shaxsning xohish-istagining xulq-atvoriga turli ta’sir ko‘rsatishi mumkinligini hisobga olish zarur. Xususan, shaxs o‘z harakatlarini tanlash erkinligidan yoxud mutlaqo cheklangan, yoxud bunday cheklov xususiy xarakterga ega bo‘lishi mumkin. Shaxs faoliyati erkinligining turli xarakterga ega ekanligi turli huquqiy baholashga olib keladi, xususan, agar: - shaxs o‘z harakatlarini boshqara olmasa (masalan, to‘liq izolyatsiyalanish yoki gipnoz uyqusi holatida bo‘lish va boshqalar). Bunday holatda majburlanuvchi majburlovchining qo‘lida faqat qurol va xatti-harakatlarni tanlash imkoniyatidan to‘liq mahrum hisoblanadi, amalga oshirilayotgan jinoiy-huquqiy harakatlar yoki harakatsizligi davomida irodasini namoyish qilish imkoniyati yo‘qligi sababli bunday shaxsning javobgarligi inkor etiladi; - shaxs o‘z harakatlarini boshqarish imkoniyatini saqlab qoladi (masalan, zarar yetkazish xavfida, qiynoq tahdidida va boshqalarda). Bunday vaziyatda majburlanuvchining qilmishi JKning 38-moddasiga 438 muvofiq o‘ta zaruriyat qoidalariga ko‘ra baholanadi. Ammo, agar qilmish o‘ta zaruriyatning qonuniyligi shartlariga javob bermasa yoxud uning chegaralaridan o‘tishi mavjud bo‘lsa, unda majburlangan shaxsning harakatlari mustaqil jinoyat sifatida tavsiflanishi lozim. Bunda uning majburiylik ostida sodir etilishi Jinoyat kodeksining 55-moddasi 1-qismi “g” bandi bo‘yicha yengillashtiruvchi holat sifatida ko‘rib chiqiladi. Yüklə 1,99 Mb. Dostları ilə paylaş:
|