Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti
Yüklə 1,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- NOTA BENE ! Sud hukmi
- JKning 4-moddasida
|
Aybsizlik prezumpsiyasi jinoyat qonuni nuqtai nazaridan nullum
crimen sine lege prinsipini qo‘llashning xususiy holati, ya’ni ushbu prinsipni inson tomonidan sodir etilgan muayyan qilmishga qo‘llashdir. To‘g‘rirog‘i, JK qilmishlar tarkibining umumiy shaklini inson faoliyatining muayyan ifodasiga bog‘lamagan holda belgilaydi. Shu bilan bir vaqtda, qonuniylik prinsip sifatida sodir etilgan qilmishning barcha holatlariga nisbatan qonunni to‘liq qo‘llashda individual yondashuvni talab qiladi. Individual yondashuv jinoyat sodir etgan muayyan shaxsga nisbatan, muayyan ish bo‘yicha chiqarilgan sud hukmida o‘z ifodasini topadi. NOTA BENE ! Sud hukmi – sud hokimiyatining jinoyat ishi yuzasidan chiqarilgan hamda sudlanuvchining aybdor yoki aybsizligini, jazo chorasini belgilaydigan, shuningdek, sudlanuvchini aybdor yoki aybsiz deb topish natijasida boshqa huquqiy oqibatlarni keltirib chiqaradigan huquqiy akt. Bir necha sudlanuvchiga nisbatan chiqarilgan sud hukmi jinoyat qonunini individuallashtirgan holda qo‘llanilishi bilan farqlanib, O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 457-moddasiga asosan, sud hukm chiqarishda sudlanuvchilarning har biriga nisbatan quyidagi masalalarni hal etishi lozim: – sudlanuvchi aybli deb topilayotgan qilmish haqiqatan ham sodir etilganmi; – bu qilmish jinoyat hisoblanadimi va u Jinoyat kodeksining qaysi moddasida nazarda tutilgan; 29 – bu qilmishni sudlanuvchi sodir etganmi; – sudlanuvchi jinoyat sodir etilishida ayblimi, basharti aybli bo‘lsa, uning aybi qanday shaklda; – sudlanuvchining javobgarligini yengillashtiradigan va og‘irlashtiradigan holatlar mavjudmi; – sudlanuvchi sodir etgan jinoyati uchun jazolanishi kerakmi; – sudlanuvchiga nisbatan qanday jazo tayinlanishi lozim va shu jazoni o‘tashi kerakmi; – sudlanuvchini Jinoyat kodeksining 34-moddasiga muvofiq o‘ta xavfli retsidivist deb topish lozimmi; – ozodlikdan mahrum qilingan mahkum jazoni qanday tartibli koloniyada o‘tashi lozim va u jazo muddatining bir qismini turmada o‘tashi kerakmi; – fuqaroviy da’voni qanoatlantirish kerakmi, bu da’vo kimning foydasiga va qancha miqdorda qanoatlantirilishi lozim, shuningdek, fuqaroviy da’vo qo‘zg‘atilmagan bo‘lsa, jinoyat tufayli keltirilgan mulkiy zarar undirilishi kerakmi, sudlanuvchilar solidar yoki hissali javobgarlikka tortilishlari kerakmi; – fuqaroviy da’voni ta’minlash uchun xatlangan mol-mulkni nima qilish kerak; – ashyoviy dalillarni nima qilish kerak; – protsessual chiqimlarni kimning zimmasiga va qancha miqdorda yuklash kerak; – sudlanuvchiga nisbatan ehtiyot chorasini tanlash, ilgarigisini qoldirish, o‘zgartirish yoki bekor qilish kerakmi; – sudlanuvchiga nisbatan tibbiy yo‘sindagi majburlov choralarini qo‘llash yoxud uning ustidan homiylik belgilash zarurmi. Sud hukmi – bu sud hokimiyatining O‘zbekiston Respublikasi nomidan chiqaradigan yagona hujjati bo‘lib, u shaxs tomonidan sodir etilgan qilmishga nisbatan huquqiy baho beradi. Shaxsni jinoyat sodir etganlikda aybdor deb topish va hukm chiqarish tartibi faqat qonunda belgilanishi kerak bo‘lib, u qonuniylik prinsipining ajralmas qismidir. Agar shaxsning harakat yoki harakatsizligidan iborat 30 qilmishlarning jinoiyligi va jazoga sazovorligining umumiy qoidalari qonun tomonidan o‘rnatilgan bo‘lsa, unda muayyan holatlarga nisbatan ushbu qoidalarni qo‘llash tartibi ham qonunda belgilangan bo‘lishi kerak. O‘zbekiston Respublikasida shaxsni jinoyat sodir etishda aybdor deb topish va unga nisbatan hukm chiqarish tartibini belgilovchi qonun Jinoyat-protsessual kodeksidir. Qonuniylik prinsipining tarkibiy qismlaridan biri bo‘lmish aybsizlik prezumpsiyasiga ko‘ra, aybdorligi isbotlangan jinoyatchiga nisbatan qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan huquq va erkinliklarni cheklash choralari hali jinoyat sodir etganlikda ayblanayotgan shaxsga nisbatan qo‘llanilishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Ayblanuvchi, hattoki, qamoqda saqlanayotganda ham mahkumning huquqiy maqomidan farq qiluvchi huquqiy maqomga ega bo‘ladi, xususan, u saylovlarda qatnashish huquqiga ega, ishdan bo‘shatilishi mumkin emas, u sha’ni va qadr- qimmatini himoya qilish va boshqa huquqlaridan foydalanadi. Ayblanuvchining konstitutsiyaviy huquqlarini barcha cheklashlar faqat zarur hollardagina qonun asosida qo‘llanilishi mumkin. Jinoyat sodir etganlikda aybdor deb topilgan shaxsning huquq va majburiyatlari faqat qonun bilan tartibga solinib, bu jinoyat huquqidagi qonuniylik prinsipining yakunlovchi bosqichidir. Shaxsni jinoyat sodir etishda aybdor deb topish uning huquqiy maqomining o‘zgarishiga olib keladigan oqibatlarni keltirib chiqaradi. Xususan, aybdor deb topilgan shaxsning ba’zi bir huquqlari cheklanishi bilan birga unga ayrim qo‘shimcha majburiyatlar ham yuklatiladi. Huquqiy holatdagi bu o‘zgarishlar mahkumga jazo tayinlashda yoki ayblanuvchiga boshqa ta’sir choralarini qo‘llashda (tibbiy yo‘sindagi majburlov choralari, shartli hukm qilish va boshqalar) namoyon bo‘ladi. Shunday qilib, ayblanuvchining huquqiy maqomini cheklovchi u yoki bu choralar faqat qonunga (JK, JPK) asoslanadi, boshqa qonunosti aktlar inobatga olinmaydi. Ushbu talablar JKning 4-moddasida o‘rnatilgan «nullum crimen sine lege» qoidasidan kelib chiqib, unga muvofiq jazoga sazovorlik va boshqa huquqiy oqibatlar faqat qonunda belgilanadi. Unga ko‘ra aybdor deb 31 topilgan shaxsga nisbatan tayinlanadigan jazo va boshqa huquqiy ta’sir choralarining mohiyati qonun bilan belgilangan bo‘lishi kerak. Qonuniylik prinsipi, nafaqat, qonunni qo‘llash amaliyotida, balki qonun ijodkorligi jarayonida ham muhim ahamiyatga ega. Shunday qilib, jinoyat qonuni jinoiy qilmish va uni sodir etishning huquqiy oqibatlariga xos bo‘lgan alomatlarni aniqlasa, qonuniylik prinsipi qonun chiqaruvchini muayyan jinoyatning alomatlarini aniq va to‘liq ko‘rsatish hamda jinoyat qonunining o‘zida huquqni muhofaza qiluvchi organlar duch kelishi mumkin bo‘lgan muammolarni yechishga undaydi. Qonunchilikda ushbu prinsipning roli xatti-harakatlarning jinoyat yoki jinoyat emasligini aniq ko‘rsatgan holda qonunning aniq va bir xilda amal qilishini ta’minlashda ko‘rinadi. Bu prinsipga rioya qilish jinoyat qonunchiligida jazo tayinlash amaliyotida bir xillikni ta’minlashga yordam beradi. O‘z navbatida, ushbu qoidalar jazo sanksiyalari miqdorining minimumi va maksimumini va boshqa holatlarni belgilashi bilan ham uzviy bog‘liqdir. Yüklə 1,99 Mb. Dostları ilə paylaş:
|