Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti

Qonuniylik prinsipi jinoyat-huquqiy ma’noda quyidagilarni 
anglatadi: 
– faqat Jinoyat kodeksigina qanday qilmish jinoyat sifatida tan 
olinishini, aybdorga qanday jazo qo‘llash (uning turi, chegarasi va 
tayinlash tartibi) va jinoyat sodir qilish, jazodan tashqari, yana qanday 
boshqa huquqiy oqibatlar tug‘dirishi mumkinligini belgilaydi (nullum 
crimen sine lege); 
Конституцияси 80-моддасининг 5 ва 12-бандларига, 93-моддаси биринчи қисмининг 13-бандига ҳамда 108, 109-
моддаларига ўзгартишлар киритилган. Ўзбекистон Республикасининг 2017 йил 29 августда қабул қилинган 
қонуни билан Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси 99 ва 10-моддаларига ўзгартишлар киритилган.) – 
Т.: “Ўзбекистон”, 2017. – 7 б. 
1
Ўша жойда.
2
Ўша жойда. 
24 

---

– faqat sudning hukmiga va mutlaqo qonunga asosan shaxs jinoyat 
sodir etgan deb topilishi va jazolanishi mumkin; 
– ayblanuvchining huquqiy holati faqatgina qonun bilan tartibga 
solinadi. 
«Nullum crimen sine lege» prinsipi qonuniylikning jinoyat-huquqiy 
prinsipi uchun asosiy va an’anaviy prinsip hisoblanib, u aynan qonun bilan 
taqiqlangan xatti-harakatgina jinoyat ekanligini anglatadi. Biroq «nullum 
crimen sine lege» prinsipi o‘z mazmun-mohiyatiga ko‘ra yanada kengroq 
va boy bo‘lib, quyidagi bir necha jihatlarni qamrab oladi: 
– shaxsni jinoiy javobgarlikka tortish uchun huquqiy asos bo‘ladigan 
va uning huquqiy oqibatlarini belgilab beradigan qonunchilik manbalari; 
– shaxsni jinoiy javobgarlikka tortish shartlari va bundan kelib 
chiqadigan huquqiy oqibatlar. 
Qonuniylik prinsipi shaxsni jinoiy javobgarlikka tortish va uning 
huquqiy oqibatlarini aniqlashda qonunchilik hujjatlari turlarining tartibga 
solinishini nazarda tutadi. Demak, shaxsni jinoiy javobgarlikka tortish, 
unga jazo tayinlash va huquqiy ta’sir choralarini qo‘llash faqat 
O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksi bilangina belgilanadi. Bu har 
qanday boshqa qonun hujjati qo‘llanishi istisno etiladi, demakdir. Bu 
talabda jinoyat to‘g‘risidagi qonun hujjatlari faqat Jinoyat kodeksidan 
iboratdir deb ko‘rsatilgan. Bu O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat 
kodeksining 1-moddasi talablariga to‘la mos keladi. 
Shunday qilib, qonuniylik prinsipi shaxsni jinoiy javobgarlikka 
tortishda jinoyat qonunining aniq va yagona shaklini o‘rnatib, uning 
yuridik va boshqa huquqiy oqibatlarini tartibga soladi. Jinoyat qonunida 
ko‘rsatilmagan har qanday boshqa qilmish uchun jinoiy javobgarlikka 
tortilishiga yo‘l qo‘yilmaydi.
Jinoyat huquqida analogiya institutining yo‘qligi sababli amaliyotda 
paydo bo‘lgan har qanday yangi ijtimoiy xavfli qilmish Jinoyat kodeksiga 
kiritilmagunga qadar jinoyat deb topilmaydi. 
Qonuniylik prinsipi shaxsni jinoiy javobgarlikka tortish asoslarini 
belgilashda namoyon bo‘ladi. Amaldagi qonunchilikka ko‘ra, shaxs jinoiy 
javobgarlikka sodir etgan muayyan qilmishi (harakati yoki harakatsizligi) 
25 

---

uchungina tortilib, uning fikri va qarashlari jinoiy javobgarlikka tortishga 
asos bo‘la olmaydi. Jinoyat kodeksi 4-moddasi 1-qismida qonuniylik 
prinsipi haqida to‘xtalib, jinoyat va jazo faqat harakat yoki harakatsizlik 
orqali sodir etilishi nazarda tutilgan. Qonuniylik prinsipining ushbu 
qoidasi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi (29-modda)
1
, Xalqaro 
huquqning umume’tirof etilgan normalari va prinsiplari, Inson huquqlari 
umumjahon deklaratsiyasi, Fuqaroviy va siyosiy huquqlar to‘g‘risidagi 
xalqaro paktda (15-modda) ko‘rsatib o‘tilgan qoidalarga to‘la mos keladi. 
Shuningdek, qonuniylik prinsipi u yoki bu xatti-harakatni jinoyat 
sifatida qabul qilish va jinoiy javobgarlikka tortish tahdidi bilan jinoyat 
qonunida mustahkamlaydi. Jinoiy qilmish shaxsning harakati va 
harakatsizligi bilan tavsiflanadi.