Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Бухоро давлат университети

Ma`ruza №9 
9-Mavzu: “Adsorbentlar va ularning xarakteristikasi” 
Dars maqsadi:
Ta`lim beruvchi: talabalarga gidrofil va gidrofob adsorbentlar, ular xossalarini va 
ularning turmushda, texnikada, sanoatdagi ahamiyatini tushuntirib berish. 
Rivojlantiruvchi: talabalarning kristall adsorbentdan ko`ra amorf adsorbent, adsorbentga 
gazlar yaxshiroq adsorbilanishi to`g`risidagi tasavvurlarini rivojlantirishni davom ettirish, sabab 
va natija aloqalarini topa bilish.
Tarbiyalovchi: darsda e`tiborli bo`lishlik, kuzatuvchanlik, ekologik muammolarga, 
umuman tabiatga bo`lgan ehtiyotgarlik munosabatlarni tarbiyalashni davom ettirish. 
Ko`rgazmali vosita: kompyuter, ekran, proektor. 
Texnologiya: Kimyoviy asbob va uskunalar hamda reaktivlardan, shuningdek, boshqa 
o`quv texnika vositalaridan foydalanib ma`ruza o`qish (kompyuter texnologiyasi) 
Dars bo`limlari:
I. Tashkiliy qism 
II. Asosiy qism 
III. Yakiniy qism 
Dars jarayonining mazmuni:
Reja: 
I. Tashkiliy qism 
Auditoriyani darsga tayyorlash (5+5 min) 
II. Asosiy qism (60 min) 

---

1. Adsorbentlarning gazlarni yutishi 
2. Gazlarning adsorbentga yutilish jarayonini namoyish qilish. 
3. Adsorbentlar xillari. Gidrofil va gidrofob adsorbentlar 
4. Gidrofob adsorbentlarni namoyish qilish.
5. Molekulyar va ionli adsorbsiya 
III. Yakuniy qism (10 min) 
Uyga vazifa berish. Takrorlash uchun savollar. 
I. Tashkiliy qism
Auditoriyani darsga tayyorlash. 
II. Asosiy qism 
1. Adsorbentlarning gazlarni yutishi 
Ma`lumki har qanday adsorbentning gazlarni yutish qobiliyati uning g`ovakligiga, fizik 
xossalariga bog`liq. Gazlar kristall adsorbentlardan ko`ra amorf adsorbentga yaxshiroq 
adsorblanadi, chunki amorf adsorbent sirti tekis bo`lmay, ga`dir-budur bo`ladi. kristall 
adsorbentda esa asosan qirra va cho`qqilar adsorbsiyada ishtirok etadi. Adsorbent eng muhim 
xossalaridan biri ularning g`ovakligi hisoblanadi. G`ovaklarning hajmini o`lchash uchun 
paromer deyiladigan maxsus asbob qo`llaniladi. G`ovak adsorbentlarning solishtirma sirti katta 
bo`ladi. 
Eritmalarda sodir bo`ladigan reaksiyalar natijasida cho`kma holida ajralib chiqadigan 
(masalan, BaSO
4
) yoki qattiq jismlarni maydalab tayyorlanadigan nog`ovak adsorbentlarning 
solishtirma sirtlari kichik bo`ladi (1-10 m
2
/g); ular kam ishlatiladi. Ko`proq ishlatiladigan 
nog`ovak adsorbentlar jumlasiga organik va kremniy organik moddalarning chala yonish 
mahsulotlari (qora qurum, oq qurum) shuningdek, kremniy galogenidlari (SiCl
4
, SiF
4
) ning suv 
bug`I bilan gidrolizlanish mahsulotlari (aerosillar) kiradi. Bu adsorbentlarning solishtirma sirtlari 
100 m
2
/g ga yetadi.
G`ovak adsorbentlar odatda kukun holida ishlatilmasdan, mustahkam granula yoki 
tabletka shaklida ishlatiladi. 1-jadvalda nog`ovak va g`ovak adsorbentlarning ba`zi 
xarakteristikalari keltirilgan. 
1-jadval