Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълими вазирлиги

Soliqqa oid huquqbuzarlikning subyektiv tomoni
bo`lib, bunda 
g`ayriqonuniy harakatni sodir etgan shaxsni o`z xatti-harakatiga ruhiy 
munosabati, aybi (qasd yoki ehtiyotsizligi) hisoblanadi. Jismoniy shaxs 
(aytaylik korxona rahbari)ning ehtiyotsizligi, qonunlarni yaxshi bilmasligi 
1
Бу ҳaқидa қaрaнг: “Тaдбиркoрлик субектлaрининг xўжaлик сoҳaсидaги ҳуқуқбузaрликлaри учун учун 
мoлиявий жaвoбгaрликни eркинлaштириш тўғрисидa»ги Ўзбeкистoн Рeспубликaси Прeзидeнтининг фaрмoни. 
Ўзбeкистoн Рeспубликaси Қoнун ҳужжaтлaри тўплaми. 2005 йил, 26-сoн, 178-мoддa.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

tufayli huquqbuzarlik sodir etilgan taqdirda ham nafaqat jismoniy shaxs, 
balki korxona (yuridik shaxs) ham javobgarlikka tortiladi. 
Ushbu yuridik tarkib mavjud bo`lgandagina soliqqa oid javobgarlik 
yuz berishi mumkin. Soliqqa oid huquq-buzarliklar uchun ikki shakldagi 
javobgarlik yuz berishi mumkin. Ular: 1) jismoniy shaxslarning huquqiy 
javob-garligi; 
2) 
yuridik 
shaxslarning 
iqtisodiy 
(moliyaviy) 
javobgarligidan iborat. 
Soliq to`lovchi tomonidan ortiqcha to`langan summa belgilangan 
tartib va muddatlarda unga qaytarilishi yoki kelgusi soliqlar hisobiga 
o`tkazilishi mumkin. 
Soliqqa oid huquqbuzarliklar sodir etgan shaxslarga nisbatan 
javobgarlik choralari haqida Soliq kodeksining 132-moddasida aytilgan. 
Unda jismoniy shaxslar va korxonalarning mansabdor shaxslari mamuriy-
huquqiy, ji-noiy, fuqarolik-huquqiy, mulkiy javobgarlikka, man-sabdor 
shaxslar esa shuningdek, intizomiy javobgarlikka tortilishlari mumkinligi 
nazarda tutilgan. 
Soliq to`lovchilarga nisbatan qo`llaniladigan iqti-sodiy javobgarlik 
moliyaviy jazo choralari, ularning turlari, miqdorlari va qo`llanilish 
tartiblari Soliq kodeksining 135-moddasida belgilab qo`yilgan. 
Amaldagi qonun hujjatlari soliq to`lovchilar huquq-larini himoya 
qilishga, shu jumladan sud orqali himoya qilishga qaratilgan samarali 
huquqiy mexanizmlarni na-zarda tutgan. Bunday himoya choralarining 
ko`rilishi soliq to`lovchi (uning vakili) tomonidan belgilangan tartib va 
muddatlarda taqdim etilgan shikoyat arizasi (sudga davo arizasi) berilishi 
bilan bog`langan
1
. 
O`zbekiston Respublikasi Soliq kodeksi amalga kiritilgan vaqtdan 
boshlab (1998 yil 1 yanvar) soliq to`lovchilar hisobga turmaganlik yoki 
hisobga turish muddatini buz-ganlik, bank hisob varaqlarini ochilishi 
haqida xabar bermaganlik, deklarasiya (hisobotlar)ni o`z vaqtida taqdim 
etmaganlik, hisob-kitob ishlarini yuritmaganlik yoki no-to`g`ri yuritganlik, 
soliqlarni noto`g`ri hisoblab va boshqa aybli xatti-harakatlari uchun 
javobgar qilinishlari mumkin. 
Soliq munosabatlari sohasida soliq to`lovchi subyektlar tomonidan 
sodir etiladigan huquqbuzarliklarning keng tarqalgan ko`rinishlaridan biri 
– soliqdan bo`yintovlash, turli yo`llar bilan olinadigan daromadlarni 
yashirish hisoblanadi. 
1
Бу ҳaқидa қaрaнг: Ўзбeкистoн Рeспубликaси Прeзидeнтининг “Тaдбиркoрлик субектлaрини ҳуқуқий ҳимoя 
қилиш тизимини янaдa тaкoмиллaштириш чoрa – тaдбирлaри тўғрисидa”ги фaрмoни. Ўзбeкистoн Рeспубликaси 
Қoнун ҳужжaтлaри тўплaми. 2005 йил, № 23-24, 167 – мoдa
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Soliqdan bo`yintovlash va uni to`lamaslikka harakat qilishning 
usullari, shakllari juda xilma-xil hamda bu hodisa, aytish mumkinki, 
jahonning deyarli barcha mamlakatlarida keng tarqalgan. Shu sababli 
soliqdan bo`yintovlash, daromadlarni yashirish hollarini aniqlash paytida, 
ayniqsa, rivojlangan mamlakatlar soliq xizmati organlari tajribasini 
o`rganish va ulardan keng foydalanish yaxshi samara berishi mumkin. 
Zamonaviy 
hisob-kitob 
va 
tahlil 
qilish 
vositalari, 
kompyuter 
texnologiyalarini davlat soliq xizmati organlari faoliyatida keng qo`l-
lanilayotganligi soliq sohasida huquqbuzarliklarni, shu jumladan soliqdan 
bo`yintovlashga 
urinish 
hollarini 
oldini 
olishga, 
bu 
sohadagi 
huquqbuzarliklarni o`z vaqtida aniqlash va bartaraf etishga yordam 
bermoqda. 
Ammo, shu bilan birga soliqdan bo`yintovlash usullari ham tobora 
takomillashib bormoqda. Shu sababli soliq sohasidagi huquqbuzarliklarga 
qarshi kurash usullari va vositalari ham tinimsiz yaxshilanishi, uning 
samaradorligi oshirib borilishi talab etiladi. 
Bugungi kunda soliq to`lovchi tomonidan sodir etiladigan va 
soliqdan bo`yintovlash» deb baholanishi mumkin bo`lgan holatlarning 
taxminiy ro`yxati O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1997 
yil 23 oktabrdagi 483-sonli qarorida belgilab berilgan bo`lib, unga ko`ra: 
hujjatlarni soxtalashtirilishi (tuzatib qo`yish); 
Qalbaki birlamchi buxgalteriya hujjatlaridan foydalanish; 
ishlab chiqarishga sarf qilinmagan moddiy xarajatlarni asossiz 
hisobdan chiqarish; 
korxona xodimlar shtati jadvalida ko`zda tutilgan bo`lsada, aslida 
ishlamayotgan xodimga ish haqi yozish hisobiga xarajatlarni ko`paytirish; 
savdo-sotiq va xizmat ko`rsatishdan tushgan naqd pulni bankka 
topshirmasdan, keyingi hisobot oyiga o`tkazish (realizasiya va daromadlar 
ko`rsatkichlarini qasddan ka-maytirib ko`rsatish); 
moddiy, yonilg`i-energetik resurslari sarf-xarajatlari normativlarini 
suniy ravishda oshirib ko`rsatish yoki ularni noto`g`ri tadbiq etish; 
hujjatlarni yo`qotib yuborish yoki ularni taqdim etishdan bosh 
tortish; 
savdo zali (tarqatish joylari)da buxgalteriya yoki boshqa hujjatlar 
bilan rasmiylashtirilmagan (kirim qi-linmagan) mahsulotlar (tovarlar) 
borligi; 
xo`jalik subyekti (tadbirkor) tegishli tarzda davlat soliq xizmati 
organlarida hisobda turmasdan va ro`yxatdan o`tmasdan faoliyat 
yuritishlari; 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ikki va undan ortiq mustaqil manbaadan daromad oluvchi jismoniy 
shaxsni davlat soliq organlari tomoni-dan yozma ogohlantirilganiga 
qaramasdan deklarasiya taqdim etishdan bosh tortishi. 
Mazkur taxminiy ro`yxat keyinchalik yanada kengaytirildi va uning 
tarkibiga nazorat-kassa mashinalarisiz yoki ular bo`laturib, undan 
foydalanmasdan savdo qilish, mijozlarga xarid cheklari yoki naqd pul 
qabul qilib olinganligi haqidagi hujjatni (kvitansiya, patta) bermaslik, 
hisobotlarni taqdim etish yuzasidan belgilangan qoidalarni buzish 
(noto`g`ri malumotlar taqdim etish, ulgurji savdo qoidalarini buzish kabi 
boshqa bir qator holatlar ham soliqdan bo`yin toblash (daromadlarni 
yashirish) hollari qatoriga kiritildi. 
O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2001 yil 22 
iyundagi «Naqd pul muomalasini mustahkamlash va tijorat banklari 
masuliyatini oshirish yuzasidan qo`-shimcha chora-tadbirlar to`g`risida»gi 
264-son qaroriga asosan O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi 
tomonidan 2001 yil 28 sentabrda 1070-son bilan «Naqd pul tushumini 
yashirishga yo`l qo`ygan korxona va tashkilotlarga nisbatan jarima 
jazolarini qo`llash tartibi to`g`risida Nizom» ro`yxatga olingan bo`lib, 
unga ko`ra: 
a)olingan 
naqd 
pullarni 
belgilangan 
muddatlarda 
bankka 
topshirmaslik; 
b)savdo zali va tarqatish joylarida belgilangan tartibda buxgalterlik 
hisobiga olinmagan (kirim qilinmagan) mahsulot (tovar)larning mavjud 
bo`lishi ana shunday hu-quqbuzarlik sodir etilishi deb hisoblanadi va 
tegishli jarima jazosi qo`l-lanilishiga sabab bo`ladi. 
Vazirlar Mahkamasining 2002 yil 21 noyabrdagi «Xu-
susiylashtirilgan savdo va xizmat ko`rsatish sohasi ob-yektlari 
faoliyatidagi 
tartib 
buzilish 
hollari 
to`g`risi-da»gi 
qarorida 
takidlanganidek: xususiylashtirilgan savdo obyektlarining 5 mingdan 
ortig`ida soliqqa oid qo-nun hujjatlari buzilayotganligi, 4600 tasi esa 
davlat ho-kimiyati organlarining tegishli ruxsatnomasisiz faoliyat 
yuritilayotganligi aniqlandi. 
O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2002 yil 5 sentabrdagi 
«Jismoniy shaxslarning yalpi daromadlariga deklarasiyalash tizimlarini 
joriy etish chora-tadbirlari to`g`risida»gi UP-3127-son Farmoni bilan 
2003-2005 yillar davomida jismoniy shaxslar daromadlarini yalpisiga 
deklarasiyalash tartibiga o`tilmoqda va uning mohiyati ham soliqdan 
bo`yin toblash hollarini bartaraf etishga qaratilgan. 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Rivojlangan mamlakatlarda soliqdan bo`yintovlash, daromadlarni 
yashirish va norasmiy iqtisod avj olishiga yo`l qo`ymaslikning tashkiliy-
huquqiy, mamuriy majburlash vositalari bilan bir qatorda bozor 
prinsiplariga tayanuvchi iqtisodiy mexanizmlari, usullari va vositalaridan 
ham keng foydalaniladi. Bunda soliqlar va boshqa majburiy to`lovlarni 
meyorida, tadbirkorni noqonuniy xatti-harakatlar qilishga undamaydigan 
darajada bo`lishiga erishish muhim ahamiyatga egadir. 
Soliq munosabatlari sohasida sodir etilgan huquq-buzarliklar 
yuzasidan belgilangan tartibda tekshirishlar (surishtiruv, dastlabki tergov 
ham) olib boriladi va vakolatli organlar tomonidan javobgarlik 
qo`llanilishi mumkin. Bunday tekshirishlar (shu jumladan surishtiruv, 
dastlabki tergov)ni amalga oshirish tartiblari tegishli qonun hujjatlarida 
(shu jumladan jinoyat prosessual qonunchilik normalarida) belgilab 
qo`yilgan. 
Soliq sohasida huquqbuzarlik sodir etgan shaxsni hu-quqiy 
javobgarlikka tortish yuzasidan javobgarlikka tortish muddatlari Soliq 
kodeksida belgilab qo`yilgan. 
Soliq kodeksining 124-moddasi soliqqa oid munosabatlardagi davo 
qilish muddatlarini belgilaydi. Unga ko`ra: 
soliq to`lovchining huquqlarini himoya qilish, ortiqcha to`langan 
soliqlar, yig`imlar va jarimalar summasini budjetdan qaytarib olish uchun 
davo qilish muddati fu-qarolik qonun hujjatlariga muvofiq belgilanadi; 
soliqlar, yig`imlar va jarimalarni budjetga to`lash va undirishga doir 
etirozlarni taqdim etish uchun davo qi-lish muddati quyidagicha 
belgilanadi: 
daromadlar 
to`g`risida 
deklarasiyalar 
to`ldirgan, 
mo-liyaviy 
hisobotlarni taqdim etgan soliq to`lovchilarga nisbatan – uch yil; 
soliq summasi 20 foizdan ko`proq kamaytirib ko`rsatilganligi 
(yashirilganligi) aniqlanganda – besh yil. 
Davo qilish muddatining o`tishi fuqarolik qonun hujjatlariga muvofiq 
to`xtatib turiladi, tugatiladi va tiklanadi.