¤збекистон республикаси олий ва ¤рта

Moki bilan igna halqasini kengaytirish jarayoni

Moki va igna iplarini chalishuvini hosil etish uchun, moki ipini bir uchini igna halqasi ichidan olib o’tishi yoki ip o’ralgan shpulьka atrofidan aylanib o’tkazishi kerak.
Mashinali ip berish apparatidan qo’shimcha ip olish hisobiga igna halqasini kengayishi bajariladi. Igna ko’zchasidan ipning ma’lum qismini ko’p marotaba tortilishlari oqibatida igna ipining mustaxkamligi yukolishiga sabab buladi.
Har xil konstruktsiyali moki bahyali mashinalarda igna va moki iplarini chalishishi hosil etish usullarini farqlari qo’yidagicha:

1. 
   Moki igna halqasi orqali o’tadi.
   
2. 
   Moki igna halqasini shpulьka atrofidan aylantirib o’tkazadi va o’zi ham shu halqa ichidan o’tadi.
   
3. 
   Moki igna halqasini faqat shpulьka atrofidan aylantirib o’tkazadi.
   

Birinchi usul bilan, bo’ylama mokisi bo’lgan hamma mashinalar ishlaydi, mokini xarakatlanishi gorizontal tekslikda bajariladi. Bu mashinaning avfzalligi boshqa mashinalarga qaraganda igna ipini mustahkamlignni saqlab qolishidadir, chunki mokining diametri o’lchamlari katta emas, hamda moki o’z o’lchamdan aylantirib o’tkazadigan igna ipi halqasini o’lchamdan aylantirib o’tkazadigan igna ipi halqasini o’lchamlari ham kichkina bo’ladi. Hozirgi kunda bunday mashinalar
ishlab chiqarilmayotibdi, chunki ularning tezligi uncha katta emas mokini tezligiga qaraganda. Bunday mashinalarning tezligi 600 ob/min. oshmaydi.
Ikkinchi usul bilan markazlashgan shpulyali va markazlashgan shpulyali tebranuvchan mokili mashinalar ishlaydi. Bu turdagi mashinalarda moki vertikal va gorizontal teksliklarda tebranma xarakatlar bajarishi mumkin. Bu xildagi mashinalar 1200 ob/min. dan 2200 ob/min. gacha tezlik bilan ishlaydi.
Uchinchi usul bilan katta tezlikda ishlaydigan xamma zamonaviy mashinalar ishlaydi. Bu xildagi mashinalarga aylanma xarakat bajaradigan mokili mashinalar ta’luqli, ularning ishlash tezligi 3500 ob/mindan yuqori va mokisi bir tekis xarakat qilmaydigan mashinalar xam bor.
Mokining maxsus konstruktsiyasiga binoan iplarning chalishuvi hosil bo’lishiga sabab, shpulьkaning atrofidan ip aylantirib olib o’tilib, ip o’ralgan shpulьka ushlagichga buralgan halqa tashlanishi oqibatida iplarning chalishuv jarayoni xosil bo’ladi.
Ikkinchi va uchinchi usullar bilan ishlovchi mashinalarda igna ipidan xosil bo’lgan halqani kengayishi jarayonining batavsilroq ko’rib chiqamiz.
Ikkinchi usulda ishlovchi mashina bilan, igna halqasiga 1, (Rasm 5.2.5., a) moki 2 uzining burunchasi 3 bilan kiradi va shu xalkani ignadan ilib chikadi. Moki saot strelkasi bo’yicha xarakatlanib, ignadan ilib olgan halqani kengaytiradi va shpulьka kopkokchasi 4, atrofidan aylantiradi. Shu payt halqani kengayishi sodir bo’ladi. Igna halqasi o’zining tayoqchasi bilan moki korpusini egallab oladi (Rasm- 5.2.5, b) va shu halqaga moki kirishni boshlaydi. Moki, shu yo’nalishda o’z xarakatini davom ettirib buruncha asosidan, igna halqasini qanotchasiga 5, o’tkazadi. Shu vaqtida halqa maksimal o’lcham nuqtasigacha tortiladi (Rasm 5.2.5, v.). Halqaning tashqi qismi A-B mokini yuzasi tomonidan aylanib o’tadi, ichki qismi esa V-G orqa tomonidan, halqa o’zining to’g`ri shaklini saqlab qoladi, ya’ni buralib ketishlar ro’y bermaydi va shu halqani ichidan moki o’tadi (Rasm 5.2.5, g). Shunday qilib bu xolda kengaytirilgan igna halqasining o’lchamlari moki o’lchamlariga va igna plastinkasi tagida qanchalik pasta joylashganligiga bog`liq. Uchinchi usul bilan xozirgi zamon yuqori tezlikda ishlaydigan mashinalarda, moki
valga mustaxkam urnatilgan bo’lib, u bilan birga aylanma xarakat qiladi, igna halqasi esa shpulьka ushlagich atrofidan aylanib o’tkaziladi.
Јuyidagi 6-rasmda shu turdagi mashinalarda baxya hosil etish jarayoni ko’rsatilgan. Matodan igna 1 qayta chiqish vaqtida (Rasm 5.2.5, a), moki 2, burunchasi 3 bilan halqani ilib oladi, mokini xarakati soat strelkasiga teskari yo’nalgan bo’ladi.
Moki burunchasi halqa ichiga kirganidan keyin halqani kengayishi boshlanadi. Moki valga mustaxkam o’rnatilgani uchun halqa ichidan o’ta olmaydi, shuning uchun u halqani shpulya kolpokchasi 4 va shpulya ushlagich atrofidan aylanib o’tishi kerakki, igna tomonidan kelayotgan halqa tayokchalari A-B moki ichkarisiga moki bilan va shpulya ushlagich orasidan o’tishi, orka tayokchalari V- G esa, undan, ya’ni mato tomondan (Rasm 5.2.5, b) oldinga o’tkaziladi. Mokini shu printsipiga asoslanib ishlashi halqalarning tayokchalarni kesishishlarga olib keladi va natijada shu xalka shpulyaushlagichga kigiziladi,( Rasm 5.2.5, v.).

a b v g
Rasm. 5.2.5. Moki bilan igna halqasini kengaytirish jarayoni
Mokining maxsus konstruktsiyasi yordamida halqaning shunday shakli hosil etiladiki, uning orqa tomoni oldinga oldi tomoni orqaga chiqariladi buning uchun shu mokida yuqori konussimon plastinka 5 (Rasm 5.2.5, b) bo’lib, moki aylanma xarakat qilganda kengayadigan qismi bilan oldinga suriladi, Oldingi tayoqchalarni moki ichkarisiga kiritish uchun, shpulya ushlagichda, egri qismida 6 uyiqcha va chuqurcha bor, moki, halqani ilib olib, uni shulya ushlagichning egri qismiga 6 keltiradi va unga kiydiradi, Shunday qilib, egri qism, ipni yo’naltiruvchisini bo’lib, halqani oldingi tomonini aylanib kolishdan saqlab turadi. Moki burunchasi o’z xarakatini davom ettirishi natijasida igna halqasini kengayishini ta’minlaydi. Oldingi o’tkazilgan, halqa orqa pallasi, o’zining bir uchi bilan tugallanmagan baxyaga qarab ketadi, ammo halqa bu pallasi xisobiga kengaymaydi, oldingi tomondagi halqa pallasi A-V tomondan kelayotgan ip xisobiga ichkariga kiritilib, galtakdan kelayotgan ip xisobiga ichkariga kiritilib, iplar tortishuvi ruy ьeradi. halqa pallasini A-V tomonidagi ipda, mokkini ip yo’naltiruvchilari orqali o’tishda bir qancha egilishlar ro’y beradi. Bu egilishlar ishqalanishni ko’paytiradi va ipning tarangligini oshiradi. halqa katta taranglik kuchi bilan tortilib, shpulya kopkokchasini shpulya ushlagichni ustki kismini aylanib o’tadi va yuqoridagi detallarni ustki qismidagi ozgina notekislik, ipning uzilishiga olib keladi.
Iplarni tortilishi va B nuqtasini B1 xolatga tushishi oqibatida halqani kengayishi davom etadi (Rasm 5.2.5, v), mokkini xarakati tufayli naychani ipi igna halqasiga tushishni boshlaydi. B nuqtani B2 nuktagacha kelishi (Rasm 5.2.5, g ), igna halqasini maksimal kengayishidan dalolat beradi, halqa shpulka kalpokchasini yarmigacha keladi. Moki burunchasi 180⁰ga aylanib xarakat kilganidan keyin, igna halqasi maksimal kengaygan bo’ladi va shpulka ushlagichni yarmidan ko’pini aylanib o’tgan bo’ladi.

6.