Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

4-MAVZU. AQSH VA EVROPA DAVLATLARIDA AUDIT TIZIMI
Takrorlash uchun savollar
1. AQShda auditorlik faoliyati qachon vujudga kelgan? 
2. AQShda auditorlik standartlarini qaysi tashkilot ishlab chiqadi? 
3. Buyuk Britaniyada auditorlik faoliyati ustidan qaysi tashkilot nazorat olib 
boradi? 
4. Germaniyada auditorlik kasbiga qanday malakaviy talablar qo’yilgan? 
5. Germaniyada auditorlik faoliyati qaysi hujjatlar yordamida tartibga solinadi? 
6. Frantsiyada audit standartlarini qaysi tashkilot ishlab chiqadi?
7. Italiyada qaysi tashkilot auditorlik faoliyatini boshqarib boradi? 
8. Ispaniyada auditorlik faoliyatiga qanday litsenziya talablari qo’yilgan? 
 
MAVZU BO‘YICHA MASALALAR 
1-masala. Quyidagi jadval ma’lumotlari asosida AQShdagi eng yirik 
kompaniyalar faoliyatini tahlil qilish (2015 yil).
Reytingda
gi o’rni 
Kompaniya 
nomi 
Sohasi 
Tushum, 
mlrd. 
AQSh 
dollari 
Foyda, 
mlrd. 
AQSh 
dollari 
Aktivlar 
qiymati, 
mlrd. 
AQSh 
dollari 
Bozor 
qiymati, 
mlrd. AQSh 
dollari 
Xodimlar 
soni 
1 
JPMorgan 
Chase 
Bank ishi 
115,5 
17,4 
2117,6 
182,2 
239,8 
2 
General 
Electric 
Mashinasozlik 
150,2 
11,6 
751,2 
216,2 
287,0 
3 
ExxonMobil 
Neft va gaz, 
energetika 
341,6 
30,5 
302,5 
407,2 
83,6 
4 
Berkshire 
Hathaway 
Moliyaviy 
xizmatlar 
136,2 
13,0 
372,2 
211,0 
260,0 
5 
Citigroup 
Bank ishi 
111,5 
10,6 
1913,9 
132,8 
260,0 
6 
Wells Fargo 
Bank ishi 
93,2 
12,4 
1258,1 
170,6 
272,2 
7 
AT&T 
Telekommuni
katsii 
124,3 
19,9 
268,5 
168,2 
265,4 
8 
Chevron 
Neft va gaz 
189,6 
19,0 
184,8 
200,6 
62,0 
9 
Wal-Mart 
Stores 
Chakana 
savdo 
421,8 
16,4 
180,7 
187,3 
2100,0 
10 
ConocoPhilli
ps 
Neft va gaz 
175,8 
11,4 
156,3 
109,1 
29,7 
11 
American 
International 
Group 
Moliyaviy 
xizmatlar 
77,3 
7,8 
683,4 
67,1 
63,0 
12 
IBM 
Axborot 
texnologiyalar
i 
99,9 
14,8 
113,4 
198,1 
426,7 
13 
Procter & 
Gamble 
Iste’mol 
tovarlari 
79,6 
11,2 
134,3 
172,2 
127,0 
14 
Pfizer 
Farmatsevtika 
67,8 
8,3 
195,0 
155,7 
110,6 
15 
Goldman 
Sachs 
Bank ishi 
46,0 
8,4 
911,3 
90,0 
35,7 
16 
Hewlett-
Packard 
Axborot 
texnologiyalar
i 
127,2 
9,1 
119,9 
90,3 
324,6 
17 
Apple 
Axborot 
texnologiyalar
i 
76,3 
16,6 
86,6 
324,3 
46,6 
18 
Microsoft 
Axborot 
texnologiyalar
66,7 
20,6 
92,3 
215,8 
89,0 

---

23 
i 
19 
Ford 
Avtomobilsoz
lik 
129,0 
6,6 
164,7 
54,3 
164,0 
20 
Johnson & 
Johnson 
Farmatsevtika, 
iste’mol 
tovarlari 
61,6 
13,3 
102,9 
163,3 
114,0 
Talab qilinadi:
1. AQShdagi eng yirik 20 ta kompaniyaning moliyaviy ko’rsatkichlarini tahlil 
qiling. 
2. AQShdagi eng yirik 20 ta kompaniyaning faoliyati o’zgarish tendentsiyalari 
sabablarini baholang. 
 
2-masala. Quyidagi jadvalda Folksvagen (Volkswagen AG) kontsernining 
ma’lumotlari keltirilgan (2015 yil):
Davr: 
2016 
31/12 
2015 
31/12 
2014 
31/12 
2013 
31/12 
Aylanma aktivlar jami
155722 
145387 
131102 
122192 
Pul mablag’lari va qisqa muddatli 
investitsiyalar 
48629 
45921 
37677 
38261 
Pul mablag’lari 
- 
- 
- 
- 
Pul mablag’lari va ularning 
ekvivalentlari
19265 
20871 
19123 
23178 
Qisqa muddatli investitsiyalar 
29364 
25050 
18554 
15083 
Jami debitorlik qarzlari, netto
68116 
64416 
61960 
55278 
debitorlik qarzlari - savdo, netto 
12187 
11132 
11472 
11133 
Jami TMZ
38978 
35048 
31466 
28653 
Kelgusi davr xarajatlari
- 
- 
- 
- 
Boshqa jami autivlar 
-1 
2 
-1 
- 
Jami aktivlar 
409732 
381935 
351209 
324333 
Asosiy vositalar jami-netto 
92472 
83344 
73754 
64648 
Asosiy vositalar jami – brutto 
148490 
136832 
126889 
116891 
Jami amortizatsiya
-94456 
-86661 
-80721 
-74503 
Gudvill, netto 
23558 
23646 
23577 
23730 
Nomoddiy aktivlar, netto 
39041 
37501 
36358 
35513 
Uzoq muddatli moliyaviy 
qo’yilmalar 
18380 
19112 
20540 
19342 
Olinadigan veksellar – uzoq 
muddatli 
70803 
64920 
59999 
53287 
Boshqa uzoq muddatli autivlar 
9756 
8025 
5879 
5621 
Boshqa aktivlar, jami 
- 
- 
- 
- 
Jami qisqa muddatli 
majburiyatlar 
177515 
148489 
130706 
118625 
Kreditorlik qarzlari 
22794 
20460 
19530 
18024 
Jamg’arilgan xarajatlar 
- 
- 
- 
- 
Veksellar
- 
- 
- 
- 
Uzoq muddatli qarzlar 
/kapitalizatsiyalanadigan ijara 
83719 
66645 
62098 
53208 
Boshqa qisqa muddatli 
majburiyatlar
71002 
61384 
49078 
47393 
Jami majburiyatlar 
317043 
293875 
261218 
236600 
Jami uzoq muddatli kredit va 
qarzlar bilan majburiyatlar
70846 
79193 
72370 
63822 
Uzoq muddatli kredit va qarzlar 
70360 
78762 
72008 
63459 
Moliyaviy ijara bo’yicha 
majburiyatlar
486 
431 
362 
363 
Boshqa qarz mablag’lari
154565 
145838 
134468 
117030 

---

24 
Foyda solig’i bo’yicha uzoq 
muddatli kechiktirilgan 
majburiyatlar
4745 
4433 
4774 
7894 
Sho’’ba korxonalaridagi ulush
221 
210 
198 
2304 
Boshqa majburiyatlar jami
63716 
61550 
53170 
43955 
Jami aktsiyadorlik jamiyati 
92689 
88060 
89991 
87733 
Oddiy aktsiya 
1283 
1283 
1218 
1191 
Qo’shilgan kapital 
- 
- 
14509 
- 
Taqsimlanmagan foyda 
(qoplanmagan zarar) 
85415 
84131 
71452 
84770 
Tan olinmagan daromad 
-2 
-16 
1263 
724 
Boshqa o’zlik mablag’lari
5993 
2662 
1549 
1048 
Jami majburiyat va kapital 
409732 
381935 
351209 
324333 
Muomaladagi oddiy aktsiyalar 
501.3 
501.3 
475.73 
465.24 
 
Talab qilinadi:
1. Kompaniyaning moliyaviy ko’rsatkichlarini tahlil qiling. 
2. Kompaniyaning moliyaviy ko’rsatkichlarining o’zgarish tendentsiyalari 
sabablarini baholang. 
 
3-masala.
Auditorlik kompaniyasi «A» va «B» firmalaridan auditorlik 
tekshiruvini o‘tkazib berish yuzasidan taklif oldi.
«A» firmasi besh yildan beri faoliyat yuritib kelayotgan bo‘lib, majburiy 
auditorlik tekshiruviga tortilmaydi. Soliq organi tomonidan o‘tkazilgan hujjatli 
tekshiruv vaqtida «A» firmasiga katta miqdorda jarima sanksiyasi qo‘yilgan. Agarda 
firma ushbu jarimani to‘lasa, uning moliyaviy barqarorligi yo‘qoladi. Shu sababli 
firma auditorlik kompaniyasiga ushbu moliyaviy jarimani kamaytirib berish uchun 
tekshiruv o‘tkazib berish taklifi bilan chiqdi va auditorlik kompaniyasiga ushbu 
xizmat uchun bir million so‘m to‘lashini ma’lum qildi. 
«B» firmasi majburiy auditorlik tekshiruviga tortiluvchi tashkilot hisoblanadi. 
Faoliyatining uchinchi yilida firma auditorlik kompaniyasini o‘zgartirib, yuqoridagi 
auditorlik kompaniyasiga murojaat qildi. «B» firmasi auditorlik tekshiruvi uchun 
sakkiz yuz ming AQSH dollari to‘lab berishini ma’lum qildi. Auditorlik 
kompaniyasida xodimlar soni cheklangan bo‘lib, bir vaqtning o‘zida ikkala taklifni 
qabul qila olmaydi. Ikkala taklifni qabul qilishi uchun chetdan xodimlar jalb qilishi 
kerak bo‘ladi.
Talab qilinadi:
1.
Auditorlik kompaniyasi ikkala taklifni qabul qila oladimi? Agar bitta bo‘lsa 
qaysi taklifni qabul qilishi kerak? 
2.
Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan 
foydalanishi lozim;
 

4-masala.
Majburiy auditorlik tekshiruvidan o‘tadigan aksiyadorlik jamiyati 
auditorlik kompaniyasiga ushbu yilda o‘tkaziladigan tekshiruvning obyekti qilib ular 
uchun yangi soha bo‘lgan eksport-import operatsiyalarini olishni taklif qildi.
 
Talab qilinadi:

---

25 
1.
Majburiy auditorlik tekshiruvi bo‘yicha shartnoma obyekti bo‘lib faqatgina 
eksport-import operatsiyalari bo‘lishi mumkinmi? 
2.
Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan 
foydalanishi lozim? 
 
5-masala.
Majburiy auditorlik tekshiruvi vaqtida, 2015 yil mart oyida, asosiy 
vositalar inventarizatsiyasi o‘tkazilishi rejalashtirilgan. Ushbu mart oyida o‘tkazilgan 
inventarizatsiya natijasi bilan 2015 yil 1-yanvar holatiga bo‘lgan asosiy vositalar 
mavjudligi haqida xulosa berib bo‘ladimi?
Talab qilinadi:
1.
Ushbu holatda auditor yana qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? 
2.
Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan 
foydalanishi lozim;
 
 
Mavzu bo`yicha testlar 
1. AQShda ichki audit daslab qaysi tarmoqda shakllangan? 
A. Temir yo’l
B. Kimyo 
S. Energetika 
D. Aloqa