Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

2-MAVZU. XALQARO AUDIT TIZIMI VA UNING MODELLARI
Takrorlash uchun savollar
1. Auditning mohiyati nimada? 
2. Xalqaro audit deganda nimani tushunasiz? 
3. Xalqaro auditning qanday modellari mavjud? 
4. Xalqaro audit standartlarini qaysi tashkilot ishlab chiqadi? 
5. Xalqaro standartlar xorijiy davlatlarda qay tarzda qo’llaniladi? 
6. Britan-Amerika modeliga qaysi davlatlar kiradi? 
7. Kontinental modelning qanday xususiyatlari mavjud? 
8. Janubiy Amerika modeliga qaysi davlatlar kiradi? 
 
MAVZU BO‘YICHA MASALALAR 
1-masala. 
Quyidagi jadvalda dunyodagi eng yirik kompaniyalar faoliyatini 
ifodalovchi ma’lumotlar keltirilgan (2015 yil): 
 
Reyting
dagi 
o’rni 
Kompaniya 
nomi 
Mamlaka
t 
Sohasi 
Tushum, 
mlrd. AQSh 
dollari 
Foyda, 
mlrd. 
AQSh 
dollari 
Aktivlar 
qiymati, 
mlrd. AQSh 
dollari 
Bozor 
qiymati, 
mlrd. AQSh 
dollari 
1 
ICBC 
Xitoy 
bank ishi 
134.8 
37.8 
2813.5 
237.3 
2 
China 
Construction 
Bank 
Xitoy 
bank ishi 
113.1 
30.6 
2241.0 
202.0 
3 
JPMorgan 
Chase 
AQSh 
bank ishi 
108.2 
21.3 
2359.1 
191.4 
4 
General 
Electric 
AQSh 
konglomerat 
147.4 
13.6 
685.3 
243.7 
5 
ExxonMobil 
AQSh 
Neft va gazni 
ishlab 
chiqarish va 
qayta ishlash 
420.7 
44.9 
333.8 
400.4 
6 
HSBC 
Buyuk 
Britaniya 
bank ishi 
104.9 
14.3 
2684.1 
201.3 
7 
Royal Dutch 
Shell 
Niderlandi
ya 
Neft va gazni 
ishlab 
chiqarish va 
qayta ishlash 
467.2 
26.6 
360.3 
213.1 
8 
Agricultural 
Bank of 
China 
Xitoy 
bank ishi 
103.0 
23.0 
2124.2 
150.8 
9 
Berkshire 
Hathaway 
AQSh 
konglomerat 
162.5 
14.8 
427.5 
252.8 
10 
PetroChina 
Xitoy 
Neft va gazni 
ishlab 
chiqarish va 
qayta ishlash 
308.9 
18.3 
347.8 
261.2 
11 
Bank of 
China 
Xitoy 
bank ishi 
98.1 
22.1 
2033.8 
131.7 
12 
Wells Fargo 
AQSh 
bank ishi 
91.2 
18.9 
1423.0 
201.3 
13 
Chevron 
AQSh 
Neft va gazni 
ishlab 
chiqarish va 
222.6 
26.2 
233.0 
232.5 

---

12 
qayta ishlash 
14 
Volkswagen 
Group 
Germaniy
a 
avtomobil 
ishlab 
chiqarish 
254.0 
28.6 
408.2 
94.4 
15 
Apple 
AQSh 
Kompyuter 
texnikasi 
164.7 
41.7 
196.1 
416.6 
16 
Wal-Mart 
Stores 
AQSh 
Chakana 
savdo 
469.2 
17.0 
203.1 
242.5 
17 
Gazprom 
Rossiya 
Neft va gazni 
ishlab 
chiqarish va 
qayta ishlash 
144.0 
40.6 
339.3 
111.4 
18 
BP 
Buyuk 
Britaniya 
Neft va gazni 
ishlab 
chiqarish va 
qayta ishlash 
370.9 
11.6 
301.0 
130.4 
19 
Citigroup 
AQSh 
bank ishi 
90.7 
7.5 
1864.7 
143.6 
20 
Petrobras 
Britaniya 
Neft va gazni 
ishlab 
chiqarish va 
qayta ishlash 
144.1 
11.0 
331.6 
120.7 
Talab qilinadi:
1. Dunyodagi eng yirik 20 ta kompaniyaning moliyaviy ko’rsatkichlarini tahlil 
qiling. 
2. Dunyodagi eng yirik 20 ta kompaniyaning faoliyati o’zgarish tendentsiyalari 
sabablarini baholang. 
 
2-masala. 
“KPMG” auditorlik kompaniyasi auditor professional xizmatini 
ko’rsatishda “E” korxonasining 31.12.2016 yil uchun konsolidatsiyalashgan 
hisobotini MHXSlari asosida qayta tayyorlash vazifasini oldi. 
“E” kompaniyasining BALANSI 
2016 yil 31 dekabr holatiga 
(ming. 
AQSh dollari
) 
 
2016 
2015 
Aktiv 
Joriy aktivlar 
Pul mablag’lari 
71000 
35000 
Olinadigan schetlar (debitorlik majburiyatlari) 
85000 
53000 
TMZ 
120000 
132000 
Kelgusi davr xarajatlari 
19000 
25000 
Jami joriy aktivlar 
295000 
245000 
Moliyaviy qo’yilmalar (investitsiyalar) 
90000 
75000 
Asosiy vositalar 
315000 
250000 
Eskirish qiymati 
(65000) 
(60000) 
Qoldiq qiymati 
250000 
190000 
Jami aktivlar 
635000 
510000 
Passiv 
Qisqa muddatli majburiyatlar 

---

13 
To’lanadigan schetlar 
93000 
75000 
Hisoblangan xarajatlar bo’yicha majburiyatlar 
29000 
24000 
Jami qisqa muddatli majburiyatlar 
122000 
99000 
Uzoq muddatli majburiyatlar 
To’lanadigan obligatsiyalar 
130000 
160000 
Jami majburiyatlar 
252000 
259000 
O’MM 
Oddiy aktsiyalar 
245000 
170000 
Taqsimlanmagan foyda 
138000 
81000 
Jami kapital 
383000 
251000 
Jami passiv 
635000 
510000 
“E” kompaniyasining
 MOLIYaVIY NATIJALAR TO’G’RISIDAGI HISOBOTI 
2016 yil uchun
(ming. 
AQSh dollari
) 
Sotishdan daromad 
470000 
Sotilgan mahsulotlar tannarxi 
280000 
Yalpi foyda 
190000 
Operatsion xarajatlar (asosiy vositalarga hisoblangan amortizatsiya 
summasi qo’shilgan holda 17000 dol. 
77000 
Asosiy faoliyatning foydasi 
113000 
Boshqa daromad va xarajatalar 
Olingan kreditlar uchun foiz xarajatlari to’lovi
(18000) 
Asosiy vossitalarini sotishdan ko’rilgan zarar 
(3000) 
Soliqqa tortilgungacha soliq 
92000 
Foyda solig’i 
15000 
Sof foyda 
77000 
Kompaniya rahbariyati auditorlarga aktivlar va passivlar tuzilishini MHXSlar 
talabida aks ettirish talabini qo’ydi
Auditorga quyidagi qo’shimcha ma’lumotlar taqdim etildi: 
-
Kelgusi davr xarajatlari ikki yil davomida ishlab chiqarishin o’zlashtirish 
xarajatlarini o’z ichiga oladi. 
-
Sotib olingan qimmatliklar bo’yicha QQS tarkibida bo’yicha uzoq muddatli 
aktivlarga tegishli QQS yil boshiga 85.7 ming AQSh dollari, yil oxiriga 398.0 ming 
AQSh dollarini tashkil qildi. 
-
“Berilgan avanslar tarkibida” material va hom ashyolarni sotib olish uchun 
berilgan avanslar yil boshiga 1520 ming AQSh dollari ni va yil oxiriga 2355 ming 
AQSh dollarini tashkil qilgan. 
-
Pul ekvivalentlari yil boshiga 85.7 ming dollarni va yil oxiriga 398 ming 
AQSh dollarini tashkil etgan. 
Talab qilinadi: 
1) 31.12.2016 yil uchun “E” kompaniyasining analitik balansini tarkibi, 
bo’limlari, moddalarini MHXS lariga muvofiq o’zgarishlarni aks ettiring; 

---

14 
2) Analitik balans yil boshi oxirgi malumotlari bo’yicha quyidagi 
ko’rsatkichlar asosida moliyaviy holati tahlilini amalga oshiring: 
- aktivlarning umumiy likvidligini (aktivlar tuzilishi bo’yicha); 
- aylanma mablag’lar dinamikasi;
-sof pul oqimi xususiyatlarini; 
- umumiy, joriy, mutlaq likvidlik, joriy majburiyatlarni zahiralar bilan 
qoplanish koeffitsienti; 
- mustaqillik koeffitsienti; 
- xususiy kapital rentabelligini. 
 
3-masala.
Yillik hisobotni tekshirish jarayonida auditor buyurtmachi tomonidan 
raqobatbardosh korxona sotib olinayotganligini aniqladi. Agar bu ma’lumotlar 
ma’lum bo‘lsa, raqobatbardosh korxona aksiyalari kursi oshadi. Auditor vositachi 
tomonidan korxona aksiyalarini sotib olishga qarshi emas va shu tarzda u ko‘proq 
foyda olish imkoniyatini qidirmoqda.
Talab qilinadi:
1. Bunday holatda u o‘zining professionallik majburiyatini buzmayaptimi? 
2. Yuqoridagi holatlarni tahlil qiling. 
4-masala.
Audit o‘tkazish jarayonida bosh auditor oddiy auditorga audit 
o‘tkazilayotgan korxonaning soliqlar bo‘yicha hisob-kitoblarini Soliq qonunchiligiga 
asosan tekshirib chiqish yuzasidan berdi. Tekshirish tugagach, oddiy auditor soliqlar 
bo‘yicha hisob-kitoblarda hech qanday xato aniqlanmaganligini ma’lum qildi. Audit 
jarayonida bir haftadan so‘ng hisobot tayyorlandi. Ikki oy o‘tgandan so‘ng soliq 
inspeksiyasi tomonidan tekshirish o‘tkazilib, soliq hisob-kitoblari bo‘yicha bir qator 
kamchiliklarni aniqladi. Shunga ko‘ra, korxona, hisoblangan soliqlarni va jarimalarni 
to‘lashi zarur bo‘ldi. Mijoz qonuniy asosda auditorlik tashkilotiga nima sababdan bu 
xato-kamchiliklar tekshirish paytida aniqlanmaganligi haqida murojaat qildi.