Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта
Yüklə 1,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
o‘z kapitali (BQK)
quyidagicha hisoblanadi: BQK = ∑ Ф + TF + BQ + DQ + d Bu yerda: ∑ Ф – bankning ustav, zaxira va boshqa fondlar yig‘indisi; TF – taqsimlanmagan foyda (foydadan chegirib tashlangan mablag‘lardan tashqari); 152 BQ – bino va inshootlarni qayta baholash qiymati; DQ – debitor qarzdorlar; d – boshqa korxonalardagi ulushi. K 1 ning normativ darajasi tijorat banklari uchun 1/20; kooperativ banklar uchun esa 1/12 dan kam bo‘lmasligi kerak. K2 – aholi omonatlari bilan uning o‘z kapitali o‘rtasidagi bog‘la- nishni ifodalaydi. Bunday bog‘lanishni aniqlash va unga rioya qilishning zaruriyati shundaki, har qanday bank o‘z mablag‘larining summasi doirasidagina aholi omonatlarini jalb qila olishi mumkin, xolos. Shu sababli K 2 ning normativ darajasi 1 ga teng qilib o‘rnatilgan. K3 ning normativ darajasi 0,5 dan oshmasligi kerak. K4 ning normativ darajasi 0,3 dan past bo‘lmasligi lozim. Shunga muvofiq har bir bank joriy to‘lovlarni amalga oshirishi uchun qisqa muddatli majburiyatlarning eng kamida 30 foizi miqdo- ridagi aktivi bo‘lishi lozim. K5 ning normativ darajasi 1 dan katta bo‘lmasligi kerak. Barcha normativlarni quyidagi jadvalda keltiramiz (24-jadval). 24-jadval. Chegaralangan normativlar Normativlar Me’yor darajalari K 1 0,5 K 2 1,0 K 3 0,5 K 4 0,3 K 5 1,0 Bank tomonidan berilgan barcha «yirik» kreditlar bank kapitali hajmining 8 martasidan oshmasligi kerak. Eng yirik beshta kreditning summasi (balansorti operatsiyalarni hisobga olganda) bankning o‘z mab- ag‘laridan uch marta ko‘p bo‘lmasligi kerak. Rossiya Federatsiyasi tijorat banklari uchun quyidagi me’yorlarni ham belgilab bergan: М К N = 1 Bu yerda: N 1 – bankning boshlang‘ich likvidlik darajasi; K – kapital; 153 M – majburiyatlar. Bu me’yor bank majburiyatlarini o‘z kapitali tomonidan qanchalik darajada ta’minlanganligini ko‘rsatadi. N 1 qanchali yuqori bo‘lsa, bank- ning boshlang‘ich likvidligi ham shuncha yuqori bo‘ladi. S К N = 2 Bu yerda: N 2 – kredit bo‘yicha qarzlarning hisob-kitob, joriy va depozit qo‘- yilmalarga nisbati; K – kreditlar; S – joriy va depozit qo‘yilmalar. Rossiya banklarida N 2 me’yorning darajasini 0,7-1,5 oralig‘ida ush- lab turish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Kredit bo‘yicha ehti-yojlarni qondirishga qancha ko‘p mablag‘lar sarf etilsa, N 2 ning qiymati shun- chalik yuqori bo‘ladi. N 2 ning oshishi bank likvidligini tushishidan dalo- lat beradi. Buni tijorat banklari o‘z kredit va investitsiya siyosatini olib borishda hisobga olishlari kerak. S L а N = 3 Bu yerda: N 3 – likvid aktivlarning umumiy qo‘yilmalarga nisbati; La – likvid aktivlar, ya’ni to‘lash muddati 30 kungacha bo‘lgan bank kreditlari va shu muddatga kelib tushishi kerak bo‘lgan boshqa tushumlar. N 3 me’yorining darajasini 0,2-0,5 oralig‘ida ushlab turish belgilab berilgan. Garchi N 3 iqtisodiy mazmuni bo‘yicha N 2 ga o‘xshashroq bo‘l- sa-da, N 3 bank likvidligi to‘g‘risida aniqroq ma’lumot beradi. Sababi, N 2 koeffitsiyenti likvidsiz hisoblanmish kreditlar orqali bank likvidligini ifodalaydi. А L а N = 4 Bu yerda: N 4 – likvid aktivlarning bankning umumiy aktivlariga bo‘lgan nisbati; A – aktivlarning umumiy hajmi. Bu ko‘rsatkich qancha yuqori bo‘lsa, bankning likvidligi shuncha yuqori bo‘ladi. 154 BM K а N = 5 Bu yerda: N 5 – likvid aktivlarning (La) talab qilib olgunga qadar bo‘lgan qo‘yilmalar bo‘yicha bank majburiyatiga nisbati; BM – talab qilib olgunga qadar bo‘lgan qo‘yilmalar bo‘yicha bank majburiyati. Bu me’yor aktiv mablag‘larining likvid qismi qay darajada olinishi lozimligini, shuningdek, kutilayotgan majburiyatni qoplay olish darajasini ifodalaydi. МК DV A N tl + = 6 Bu yerda: A tl – bankning bir yildan ortiq vaqt ichida to‘lashi lozim bo‘lgan aktivlari; DV – depozitlar bo‘yicha majburiyatlar; MK – bir yildan ortiq muddatli kreditlar. Bu me’yorning maksimal darajasi 1,0-1,5 atrofida saqlanishi maq- sadga muvofiq deb yuritiladi. N 6 bankning bir yildan uzoq majburi- yatlarning ta’minlanganligi bo‘yicha likvidlik darajasini ifodalaydi. [99] . Bank likvidligi quyidagi talablarni qondiradigan darajada bo‘lishi lozim: olinadigan depozitlarni; aktivlar bilan majburiyatlarni to‘lashda mavjud bo‘lgan farqni; pul oqimlaridagi tebranishlarni; rejalashtirilmagan boshqa xarajatlarni qoplay oladigan darajada bo‘lishi kerak. Likvidlikni ta’minlay olmagan banklar to‘lovga layoqatsiz bo‘lib qolishi natijasida bankrotlikka uchrashi muqarrar. Likvidlikni ta’min- lashning eng oddiy usuli bankning bir qism aktivlarini likvid shaklida, masalan, naqd pul, Markaziy bank va boshqa banklardagi vakillik hisob- varag‘idagi qoldiqlar, davlat qisqa muddatli obligatsiyalari (DQMO) shaklida saqlash hisoblanadi. Banklar likvidliligining o‘zgarishiga ta’sir qiluvchi omillarni hisob- ga olgan holda likvid aktivlarning zarur miqdorini belgilab olishlari lo- zim. Mazkur omillarga quyidagilar kiradi: omonatlarning ko‘payishi yoki kamayishiga ko‘ra mablag‘larga ega bo‘lish yoki ularni yo‘qotish; 155 omonatlar summasining o‘sishi yoki qisqarishiga muvofiq majburiy zaxiralarning me’yoriy miqdorini ko‘paytirish yoki kamay- tirish; ssudalar va investitsiyalar summasining oshishi yoki kamayishiga ko‘ra mablag‘lar oqib kelishini ko‘paytirish yoki kamaytirish. Ushbu omilning ta’siri shundan iboratki, ssudalar va investitsiyalar miqdorining oshishi, likvid aktivlar ulushini kamaytiradi, sababi investitsiyalar aksariyat hollarda uzoq muddatga jalb qilinadi. Daromadlilik oshayotgan bir paytda, likvidlikning maqbul darajasini ta’minlash uchun bank jalb etilgan omonatlar muddatlari va ularga doir xarajatlarni tahlil qilib, kredit qo‘yilmalari va investitsiyalar muddatlari hamda rejalashtiriladigan daromadlar bilan taqqoslashi lozim. Bunday taqqoslash joylashtirilgan va jalb etilgan mablag‘larni muddatlari bo‘yi- cha qiyoslash va shu asosda bank likvidligi holatini aniqlash, shuning- dek, likvidlikning zarur darajada eng ko‘p foydaga erishish uchun qisqa, o‘rta va uzoq muddatli kreditlarning optimal nisbati nuqtayi nazardan kredit siyosatini olib borish imkoniyatini beradi. Yüklə 1,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|