[290]. Nominal foiz stavkasi deganda kredit shartnomasida ko‘zda
tutilgan foiz stavkalariga aytiladi. U
bozor joriy stavkasi deb yuritiladi.
Real foiz stavkasi esa – bu inflatsiya darajasini hisobga olgan holdagi
stavkadir. Har ikkala stavka o‘rtasidagi bog‘lanishni J.Fisher
quyidagicha ifodalagan:
Real foiz stavkasi = Nominal foiz stavkasi – Inflatsiya darajasi Agar inflatsiyaning o‘sish sur’ati foiz stavkasidan yuqori bo‘lsa, u
holda real foiz stavkasi salbiy ko‘rsatkichga aylanadi.
[291]. Xorijiy mamlakatlar tajribasida kredit narxini belgilashning
«qiymat plyus» va «narx bo‘yicha ustunlik» usullari mavjud. Kredit
amaliyotida
«qiymat plyus» usulidan foydalanish keng tarqalgan bo‘lib,
uning asosida berilayotgan kredit summasiga bankning kredit bilan
bog‘liq xarajatlarini qoplash va uning foydasini ta’minlash darajasidagi
foiz belgilanadi. Ushbu usulni qo‘llashda quyidagilar hisobga olinadi:
qarz oluvchini kreditlash uchun jalb qilingan mablag‘larning
bankka qanchaga tushishi;
bankning kreditni rasmiylashtirish va qaytarilishini na-zorat
qilish bilan bog‘liq operatsion xarajatlari;
majburiyatlarni bajara olmaslik xatari uchun bankka to‘la-
nadigan marja;
kreditdan olinishi kutilayotgan foyda.
Qayd qilinganlarning barchasi kredit summasiga yillik foiz asosida
aniqlanishi mumkin. «Qiymat plyus» usulining asosiy kamchiligi bank
o‘z xarajatlarini hisobga olgani holda kredit bozoridagi raqobat va
raqobatchilar narxini e’tiborga olmaydi.
«Narx bo‘yicha ustunlik» usuli yordamida narxni belgilash dast-lab
AQShda XX asrning “buyuk Depressiya” yillarida qo‘llanilgan. Uning
zamirida kreditni qaytarish qobiliyati yuqori bo‘lgan qarz oluvchi uchun
1
Spred – bu narx, kurs va stavkalar orasidagi farq.
457
qisqa muddatli kreditning eng minimal foiz stavkasini belgilash va shu
bevosita stavkadan kelib chiqib, boshqalarga kredit narxini shakllantirish
yotadi. Ushbu amaliyotni «praym-reyt» deb ham atashadi.
