Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

[298]. 
Foiz darajasi unga ta’sir etuvchi omillar tufayli o‘zgarib 
turadi. Ulardan asosiylari quyidagilar (61-jadval). 
61-jadval. 
Foiz stavkasiga ta’sir etuvchi omillar 
№
 Omillar 
Izoh 
1. Pul 
bozoridagi 
talab va 
taklifning 
nisbati 
Ya’ni bozorda qanday miqdorda qarz puliga talab bor 
va unga nisbatan qanday miqdorda qarzga berilladigan pul 
chiqarilgan. Talab oshsa, foiz ortadi, taklif oshsa, u 
kamayadi.
2. Qarzga 
olina-
digan pulni 
ishlatishdan 
kutiladigan naf 
darajasi 
Aniqrog‘i shu pulning iste’mol qiymati. Qarz puli 
tadbirkor uchun ko‘p foyda keltirsa, yoki iste’molchi 
ehtiyojini to‘laroq qondirsa, foiz yuqori bo‘ladi, aks holda 
u pasayib ketadi. Bunda pulni hozir ishlatishdan tegadigan 
naf taqqoslanadi. 
3.
Qarzni to‘lash 
muddati va 
sharti 
Agar qarz uzoq muddatga berilib, uni sekin-asta 
kichik-kichik qismlarga bo‘lib, bemalol qaytarish mumkin 
bo‘lsa, qarzdor past foizni ma’qul ko‘radi. Gap shundaki, 
qarz qanchalik uzoq muddatga berilsa, shunchalik uni 
ishlatib daromad ko‘rish mumkin va shu hisobdan foiz 
to‘lash engil bo‘ladi. 
4.
Qarzning qan-
day pul bilan 
berilishi 
Agar qarz erkin konvertirlangan valutada berilsa, foiz 
yuqori belgilanadi, agar u oddiy valutada berilsa, foiz 
nisbatan past o‘rnatiladi. Konvertirlangan pul obro‘-
e’tiborli bo‘lganidan uni ishlatish oson, undan tezda yaqin 
daromad ko‘rish mumkin. 
5.
Inflatsiya 
darajasi 
Inflatsiya yuz bersa, qarzga beriladigan pul egasiga 
qaytib kelguncha o‘z qadrini qisman yo‘qotadi. Bunda pul 
egasi yutqazadi. Shu sababli foiz inflatsiyani hisobga olib 
o‘rnatiladi. Foiz inflatsiya shiddatiga nisbatan to‘g‘ri 
mutanosiblikda o‘zgaradi. 
6. Pulni 
qarzga 
Bunda pul egasining afzal ko‘rish tamoyili amal qiladi. 

---

465
berishdan ko‘ra 
boshqa 
yo‘sinda 
ishlatishdan 
tushadigan 
daromad 
Agar aksiya dividendi yuqori bo‘lsa, foiz pasayadi va 
aksincha. Agar aksiyaga 15 % dividend berilsa, foiz undan 
yuqori bo‘lishi shart. Aks holda pul egasi uni qarzga 
bermay, aksiya sotib olishni afzal ko‘radi. 
7.
Qarz berishning 
risk darajasi 
Agar qarzning qaytib kelishi kafolatlansa, foiz past, 
agar bu xatarli bo‘lib, qarz qaytishi shubhali bo‘lsa, foiz 
yuqori bo‘ladi. Odatda moliyaviy baquvvat va nufuzli 
firmalar uchun foiz tayinlanadi. Yuqori va past foiz 
o‘rtasidagi farq pul egalari uchun ma’lum darajada qarz 
riskini kamaytiradi, chunki bir yerda foizning kamligi, 
boshqa yerda uning ortiq bo‘lishi bilan qoplanadi. 
Xalqaro kredit aloqalarida