Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта

ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi
R
radi: 
Misol 
tariqalari. 
Familiyasi: Ismi:
Ahmedov. Alixo`ja. 
2 
Dadaboev. Akbar.
3 
Komilov. Aziz.
4 
Sobirov. 
Akmal. 
Bu misolda 5 ta yozuv bo`lib, ularning har biri oltita maydondan iborat. 
Maydonlar nomi: “familiya”, “ismi”. Yozuvdagi maydonlar soni yozuvga 
kiritilgan axborotlar hajmiga bog`liq. Shu sababli, yuqoridagi misolga yana boshqa 
masalan “Ol-5 baholar soni”, “qoldirgan darslar soni” kabi maydonlarni kiritish 
mumkin. 
Faylga kiritilgan yozuvlar birlamchi hisoblanadi. Ixtiyoriy boshqa 
ma’lumotni shu yozuvlar yordamida aniqlash mumkin. Masalan: maktabda 10-s
tlarni olish amaliy dasturlar va fayllar yordami
nsoniyat tomonidan katta miqdordagi bilimning to`planishi, turli xil 
axborotlarni saqlash masalasini hal qilishni talab etadi. Bunda axborotlarni saqlash 
yagona maqsa
na olish, turli hujjatlarni qayta ishlashga mo`ljallangan. 
Hozirg
yaratilgan:
EBUS, KARAT, SUBD+, DBASE, FOXBASE, FOXRRO, ACCESS va 
boshqalar. 
Bu tizimlar quyidagi vazifalarni baja
165

---

1. 
Ma’lum
2. 
3. 
4. 
5. 
usxa olish va boshqalar. 
H
g bajarilish tezligi va miqdori bilan 
farqlan
rish tizimlari bir vaqtning o`zida to`qqiz 
xil turdagi fayllar bilan ish yuritadi. Xotirada saqlanayotgan har bir fayl universal 
nomga 
hkil topadi. 
Fayl nomi 
foydala
fayl
ning
 turi
foydalanayotgan buyruqqa ko`ra 
tizim t
ndx 
- 
ma’lumotlar 
bazasining tartiblashgan fayli; 
e
hli fayli; 
t
buyruq
ortiqcha ma’lumotlarni 
otlar bazasida joylashgan ma’lumotlarni ko`rish 
Ma’lumotlar bazasiga yangi yozuvlarni kiritish 
Ma’lumotlar bazasining yozuvlarini tahrirlash 
Ma’lumotlar bazasidan tegishli hisobotlarni olish 
Ma’lumotlar bazasining yozuvlaridan n
ar bir tizim bir-biridan buyruqnin
adi. Ma’lumotlar bazasini boshqa
ega bo`lib, fayl nomi va fayl turidan tas
nuvchi tomonidan kiritilsa, 
omonidan avtomatik ravishda o`rnatilgan. Ma’lumotlar bazasi fayllari 
quyidagi turlarga ega: 
dbt - ma’lumotlar bazasining xotira fayli; 
dbf - ma’lumotlar bazasining aktiv fayli; 
mem - xotira faylining ishchi fayli; 
rrg 
- 
ma’lumotlar 
bazasining buyruqli fayli; 
fmt - ma’lumotlar bazasining formatlashgan fayli; 
be - ma’lumotlar bazasining ko`rsatkic
frm - ma’lumotlar bazasining hisobot fayli; 
xt - ma’lumotlar bazasining matnli fayli; 
Ma’lumotlar bazasining aktiv fayli foydalanuvchi tomonidan kiritilgan 
barcha axborotlarni o`zida saqlaydi. Har bir fayllar bir milliarddan ortiq yozuvni 
saqlash mumkin. Bir yozuvda 128 ta ustunni ifodalash mumkin. Ma’lumotlar 
bazasi bilan ish yuritishda xotira qismini 15 ta oblastga ajratish mumkin va maxsus 
lar yordamida har bir oblastga alohida faylni chaqirib maxsus ishlarni 
bajarish mumkin. Ya’ni, yangi ma’lumotlarni kiritish, 
166

---

o`chiris
R
izimida yoki oddiy tizimda ishlashi 
mum
ADABIYOTLAR: 
1. 
Bo
qo`llanma. Toshkent 1994 
2. 
R. 
“O`qituvchi” 1993 
 
h, nusxa olish, hisobot ishlarini amalga oshirish va boshqalar. Bundan 
tashqari oblastlarga chaqirilgan fayllarni o`zaro bo
і
lash, ya’ni biriktirish mumkin. 
Fayllarni biriktirishda faqat ikkita soha qatnashadi. Yuqoridagi vazifalarni amalga 
oshirish uchun ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlarini tegishli buyruqlar bilan 
ta’minlanadi. Har bir ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi buyruqlarining 
miqdori va bajarilish tartibi bilan bir-biridan farq qiladi. Masalan:
EBUS tizimida - 72 ta 
KARAT tizimida - 128 ta 
SUBD tizimida - 176 ta buyruqlar mavjud. 
Bundan tashqari, buyruqlar menyu t
kin. 
shqaruv jarayonlarining axborotli texnologiyasi. 
O`quv 
Alimov, 
Abduvohidov 
Abdullaev, V. I. Abdukarimov, N.A. Ibragimov 
“Iqtisodiy axborotni ishlashning avtomatlashtirilgan tizimlari” Toshkent