Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта

Aralash
usulli 
hujjat
larda rekvizitlar chiziqli, anketali, jadvalli holda joylanishi 
mumkin. Masalan, shaxsiy hisob varaqasi, tovar transport nakladnoyi va boshqalar. 
Hujjatlar asosiy qismga qarab, bir qatorli ko`p qatorli hujjatlarga bo`linadi. 
Bir qatorli hujjat
larga, ruxsatnoma, ariza, tilxat va boshqalar kiradi.
Ko`p qatorli hujjat
larda bir necha ma’lumotlar ifodalanadi va ularni 
162

---

ma’lum
B
attaligi topiladi. 
1. 
2. 
3. 
4. 
5. 
jadvalli tizim; 
6. 
ralash tizim. 
M
N
i. 
mumki
3. 
Mashina
ot EHM xotirasining ma’lum bir qismini egallaydi. EHM xotirasiga 
ko`proq ma’lumotlarni joylashtirish maqsadida tizimlar yaratilgan. 
erilgan 
ma’lumotlarni 
o`zgartirish jarayoniga 
ixchamlashtirish
(shifrlash), 
hosil bo`lgan belgini esa, shifr deb ataladi. Har bir shifr berilgan ma’lumotlar 
asosida aniqlanib, uning razryadi, ya’ni shifr k
Axborotni 
ixchamlashtirishda 
quyidagi tizimlardan foydalaniladi: 
tartibli tizim; 
tartibli seriyali tizim; 
o`nlik tizim; 
akrorlanuvchi tizim; 
t
a
a’lumot
ning 
identifikatori
aniqlangandan so`ng, uning harakterini 
ifodalashda quyidagi belgilardan foydalaniladi: 
S - belgili ma’lumotlarni ifodalash uchun yoki masalani natijasiga ta’sir 
etmaydigan ma’lumotlarni belgilashda ishlatiladi. 
- raqamli yoki masalaning natijasini olish imkonini beruvchi 
ma’lumotlarni belgilashda ishlatiladi. 
D - sonlarni ifodalashda ishlatilad
T - matnli ma’lumotlarni ifodalashda ishlatiladi. 
L - ko`rsatkichli (logik) ma’lumotlarni ifodalashda ishlatiladi. 
Ma’lumotlarning harakteri aniqlangandan so`ng, har bir ma’lumot qabul qilishi 
n bo`lgan maksimal razryadi ko`rsatiladi. Bunda harfli ma’lumotlar (A) soni 
bilan, qavs ichida esa egallashi mumkin bo`lgan joyning miqdori ko`rsatiladi. 
Raqamli ma’lumotlar esa 9 raqami bilan belgilanadi. 
Masalan: tovar shifri 9 (12), tovar nomi A (20)