Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта

G’aznachilik organlari kommunikatsion tizimlarini tashkil etish. 
G’aznachilikda avtomatlashtirilgan axborot texnologiyalarini shakllantirish 
uchun maxsus kommunikatsiya tizimlari tashkil etiladi. Ma’lumotlar uzatilish 
telefon va telegraf aloqa kanallari bo’yicha amalga oshirilishi mumkin. 
Mamlakatning ulkan hududi bo’ylab tarqalgan tashkiliy strukturalar uchun 
korporativ kommunikatsion qarorlar tuzish doirasida telefon aloqa tizimi va 
umumiy foydalanishdagi regional komp’yuter-tarmoq qarorlari juda istiqbolli 
hisoblanadi. Hozirgi vaqtda halqaro aloqa tizimi “Kvant” seriyali nisbatan 
zamonaviy kvazi elektron stantsiyalar qo’llanishiga asoslangan. Ular yagona 

---

393
halqaro kodlardan foydalangan holda, operator ishtirokisiz abonent nomerini 
terishga imkon beradi. Bu stantsiyalardan foydalanish kommutirlanuvchi kanallar 
bo’yicha avtomatlashtirilgan axborot ayirboshlashni takshil etishga imkon hosil 
qiladi. Bunda telefon modemlari bilan jihozlangan va amaliy aloqa dasturiy 
ta’minotiga mutanosib komp’yuterlardan foydalaniladi. Ayirboshlash tezligi ancha 
sezilali kattalikda – 12000 dan 28 000 bod va undan yuqoriga erishadi (ajratilgan 
aloqa kanallarida ma’lumort uzatish tezligi 1,5 Mb ga etishi mumkin). 
Masofaviy obonentlar shchrtasida axborot ayirboshning sezilarli trofigida 
yoki ishtirokchilari o’rtasida bog’lanish mumkin. Bunda axborot uzatish bor-
yo’qligidan qat’iy nazar aloqa liniyasi fizik darajada krossirovka orqali jamlangan 
va doimo mavjud bo’ladi. Shaharlararo va shahar (tuman) telefon ekspluattsiyasi 
tashkilotlari ijara shartnomasi shartlarida doimiy foydalanishdagi kanal sig’imini 
ajratib ko’rsatadi. Bunday kanallar ijarasining salmoqli qiymatini hisobga olib, 
ularni texnik-iqtisodiy asoslash bilan tasdiqlangan zarur hollardagina qo’llash talab 
etiladi. 
Shaharlararo telefon alosasining kommutatsiyalangan kanallaribo’yicha 
axborot ayirboshlani takshil etishdauzatish harakteristikasi barqarorligiga 
obonentlarni bog’lashda tizim tomonidan avtomatik ravishda ajratiluvchi fizik 
aloqa kanallari sifati sezilarli ta’sir ko’rsatadi. Biroq, shuni e’tiborga olish kerakki, 
aloqa liniyasining g’oyat o`zunligi, uskunaning va alohida uchastkalarda uzatish 
liniyalarining jismoniy eskirishi kommutatsiyalanuvchi kanallar bo’yicha telefon 
modem aloqasi ishonchliligini ancha pasaytiradi. Hozirgi vaqtda sifatli modemlar 
va ixtisoslashtirilgan kommunikatsion amaliy dasturiy ta’minot bazasida Davlat 
g’aznachilik organlari axborot texnologiyalarini shakllantirish uchun samardor 
maydon sifatida foydalaniladi. Bunda ular ma’lumot uzatishning yo’naltirilgan 
virtual kanallarida real vaqt bo’yicha ish yuritadilar, jumladan, masofaviy 
terminallardan markaziy ma’lumotlar serveriga ma’lumot uzatishdaaxborotni 
noqonuniy kirishdan himoyalash bilan shug’ullanadilar. 
Shunday qilib, g’aznachilikning avtomatlashtirilgan axborot tizimi 
integratsiyalangan apparat-dasturiy tizimining tarkibiy qismi bo’lib, alohida 
axborot – texnologik apparat – dasturiy vositalarni va turli darajadagi Davlat 
g’aznachilik organlari tizimini, jumladan. Lokal hisoblash tarmog’, alohida 
avtomatlashtirilgan ish joylari va terminallar, bu muassasalar tasarrufida bo’lgan 
kommunikatsion komp’yuter tizim va vsoitalarini birlashtiradi.
G’aznachilikning avtomatlashtirilgan axborot tizimi byudjet jarayonining jami 
ishtirokchilari o’rtasida kelishilgan formatdagi ma’lumotlar operativ va samarali 
axborot ayirboshlanishini amalga oshirish imkonini taqdim etadi. 
Bunda Davlat g’aznachiligi Bosh boshqarmasi, Respublika sub’ektlari 
bo’yicha Davlat g’aznachiligi boshqarmasi, Davlat g’aznachilikning hududiy 
organlari kabi davlat g’aznachiligi organlari, byudjet mablag`’larini olish, 
o’tkazish va nazorat qilishda ishtirok etuvchi boshqa muassasa, tashkilot va
korxonalar ham ishtirok etadi.