Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта

G’aznachilik organlarida avtomatlashtirilgan va g’aznachilik 
orginlarida avtomatlashtirilgan axborot texnalogiyalarini tashkil etish 
(shakllantirish). 
G’aznachilik organlari (G’.O) mehnat samaradorligini oshirishning 
sharoitlaridan biri ular barcha darajadagi axborot ta’minotida istiqbolli va samarali 
tizim yaratish hisoblanadi. Axborot majmuini ishlab chiqish yagona metadalogik-
asosida olib borilib, nafaqat miqdoriy ko’rsatkichlar – soliq to’lovlar soni, davlat 
byudjetdan mablag`’ oluvchilar soni, balki hududlarning jami moliyaviy va 
komunikatsion ifrastrukturasi rivojlanishiga ham hisobga ouvchi o’xshash 
loyhaviy echimlardan foydalaniladi. 
G’aznachilik orginlarining majmui ban tizimi bilan uyg’unlikda nafaqat 
g’aznachilik orginlari tomonidan davlat byudjeti funktsional ijrosini ta’sinlashga 
qodir, balki bu jayonda turli darajadagi moliyaviy orginlar va boshqaruv 
muassasalari, shuningdek, bank va soliq tizimining o’zaro samarali 
munosabatlashuvini tashkil etish ham mo’ljallangan. Bunday majsuani yaratish 
negiziga yuqori texnalogiyali operatsion tizimlar, ma’lumotlar bazasini boshqarish 
tizimlari (MBBT) va shovqindan, noqonuniy kirishdan imoyalangan 
telekomunikatsion tizimlarni qo’llash asosidagi markazlashga va taqsimlangan 
qarorlar texnalogiyasi yotadi. Bunday yagona texnalogiyani qo’llash va 
rivojlantirish, uning asosida korporativ tizimlar yaratish murakkab himoyalangan 
infarmatsion-texnik majmualarning o’zaro vedometvenniy harkatlanish 
muammosini hal etishga imkon beradi. 
Davlat g’aznachilik orginlarining axborot majmuasini yaratishdan asosiy 
maqsad davlat byudjet ijrosi samaradorligini sezilarli oshirish hisoblanadi. Bu 
Davlat g’aznachilik orginlariga cheklangan personal bilan tizim oldiga qo’yilgan 
vazifalarning jami hajmini aniq, samarali va tezkor hal etishga imkon beradi. 
- Davlat byudjet daromadlarining aniq va tezkor hisobi; 
- Davlat byudjet, Davlat sub’ektlari byudjeti va barcha darajadagi mahalliy 
byudjetlar o’rtasidagi o’zaro munosabat; 
- Davlat byudjet mablag`’larini yakuniy oluvchigacha aniq va tez etkazish; 
- byudjet mablag`’laridan oqilona va maqsadli foydalanish ustidan joriy 
to’liq tezkor va kesik nazorat; 
- davlat byudjeti ijrosini tezkor va ob’ektiv tahlili va daromad tushishi hamda 
ixtiyoriy berilgan davr uchun harajatlarni prognozlash; 

---

388
- davlat ichki qarzlari va boshqalarni boshqarish va o`nga xizmat ko’rsatish. 
G’aznachilikda axborot texnalogiyalarini tashkil etishning ikki sxemasi 
mavjud: 
- davlat byudjeti mablag`’larini oluvchilarning shaxsiy hisoblarini va O’zR 
banki yoki uning vakolatli agentlari harajatlarining yagona joriy hisobi bilan hisob-
kitolarni yuritish bilan; 
- mintaqada yagona samarali qimmatli qog’ozlar bozori va bunday 
bozorning markaziy – markaziy registrator, depozitariy, hisob-kitob-kpiring 
markaziy tashkil etish va O’zR Moliya vazirligi topshirig’iga ko’ra mintaqaviy 
qimmatli qog’ozlar bozorida davlat qimmatli qozozlar emitenti funktsiyasini 
bajarish. 
G’aznachilikda axborot texnalogiyalarini tashkil etishning ikkala sxemasi 
ijobiy va salbiy jihatlarga ega. 
Birinchi holda tizimning qimmatli qog’ozlar bozorini rivojlangan 
infrastrukturasi bilan to’liq avtonomlikka, uning muassasalararo munosabatlar 
muammosidan nisbatan mustaqilligiga erishildi. 
Ikkinchi yo’nalish bo’yicha echimda g’aznachilik orginlarining ishni ko’p 
jihatlardan bir necha muassasalar sa’y-harakatlarini muvofiqlashtirishning umumiy 
tashkiliy-huquqiy harkateriga ega va bunday bozorning ishlashi uchun havfsiz 
sharoit ta’minlanadi. 
G’ag’nachilik organlarida avtomatlashtirilgan axborot texnalogiyalarini 
yaratishning bosh maqsad davlat byudjeti ijrosi samaradorligini amalga oshirish 
hisoblanadi. Sho`nga bog’liq ravishda G’aznachilikning tizimiga quyidagi talablar 
qo’yiladi: 
- G’aznachilik orginlari tizimi oldiga qo’yimlgan vazifalarning jami hajmini 
cheklangan personal bilan tezkor, aniq va samarali hal etish; 
- davlat byudjet daromadlari hisobi bo’yicha vazifalarni tezkor, aniq va 
ishonchli hal etish; 
- davlat byudjet, barcha darajadagi mahalliy byudjetlar o’rtasidagi o’zaro 
munosabatni tashkil etish; 
- Davlat byudjet mablag`’larining yakuniy oluvchigacha tez va aniq etkazish; 
- byudjet mablag`’laridan oqilona va maqsadli foydalanish ustidan joriy, 
to’liq, tezkor va qattiq nazoratni ta’minlash; 
- davlat byudjeti ijrosining tezkor va ob’ektiv tahlilini ta’minlash va 
byudjetga daromadlar tushishi hamda ixtiyoriy berilgan davr uchun pirovard 
harajatlarni prognozlash; 
- davlat ichki qarzini boshqarish va o`nga xizmat ko’rsatish; 
- O’zbekistonda amalda bo’lgan qonunchilik amaliyoti va O’zR Moliya 
vazirligining me’yoriy talablarina munosib bo’lishi; 
- vakolatli orginlar ttalablarigan muvofiqlikda konfendentsiya va maxfiy 
axborotlarga xizmatlar ko’rsatish; 
- birlamchi xizmatlar va uning elektron nusxasi yuridik vorisiyligini, 
shuningdek, ularning ish yuritsh va boshqlar haqidagi yo’riqnomalar va qonunlar 
bilan aniqlanuvchi tartibot mavjudligining barcha davri mobaynida saqlanganligini 
ta’minlash. 

---

389
G’aznachilik orginning avtomailashtirilgan asosiy maqsadlariga uni 
shakllantirish jaryonida qator talablarni bajarish bilan erishish mumkin: 
Davlat byudjeti ijrosiga xizmat qiluvchi axborot tizimi detallashuv darajasi 
bo’yicha hisoblar rejasi to`zilmasi bilan muqobil bo’lgan avtomatlashtirilgan 
buxgalterlik hisobi bazasida qurilishi lozim. Davlat byudjeti ijrosining buxgalterlik 
hisobi byudjet tasnifining jami maqyosida, jumladan, byudjet mablag`’larini 
yakuniy oluvchilari kesimida analitik jihatdan olib borilishi lozim. 
Bunday tamoyil axborot majmuining hisob registirida davlat byudjetining 
ixtiyoriy darajadagi faktni holatini operativ va ishonchli aks ettirishga imkon 
beradi. 
- G’aznachilikning axborot tizimi an’anaviy bank operatsiyalari bilan 
bo’lgani kabi elektron bank hisob-kitoblari tizimi bilan ham ishlashga 
moslashtirilgan bo’lishi lozim. Shuningdek, Davlat va mahalliy byudjet ijrosining 
axborot tizimlari bilan o’zaro faol munosabatni qo’llab quvvatlash talab etiladi. 
Majmua bilan qorishiq tizimlar byudjet ijrosining to’liq masshtabli, 
avtomatlashgan va operativ buxgalterlik hisobiga asoslangan, birlamchi hujjatlar, 
jumladan, bank tizimidagi to’lov hujjatlarni qayta ishlashda axborotlarni bir 
martada shakllantirishni ko’zda to`tishi lozim (bu tizimga axborotlarni ikkilamchi 
kiritishda ma’lumotlar nomuvofiqligi va xatoliklarni istesno etadi). 
- Operatsion kun, hafta, oy, kvartal va yil mobaynida byudjet ijrosining 
asosiy jarayonlarini muvofiqlashtirish va sinxronlash. 
- turli darajadagi byudjetlar ijrosini bajaruvchi orginlarning yagona 
texnalogik axborot – kommunikatsion tizimini shakllantirish. 
- U yoki bu qorishiq muassasaviy tizimiga kiruvchi axborotlarni ularning 
o’zaro munosabatlashuvi jarayonida ishonchliligi – noqonuniy kirishdan yagona 
texnalogiyalash va elektron imzoni himoyalashda yagona texnalogiyani qo’llash. 
- G’aznachilikda avtomatlashgan axborot texnalogiyalarini shakllantirish va 
joriy etishda butun tizimni yoki uning yadrosini bo’lgani kabi, boshqa tizimlar 
joriy ishga umuman tegmagan holda aholida avtomatlashgan ish joylarini va ish 
joylaridagi alohida vazifalarni modefikatsiya o’tkazilishiga imkon beruvchi 
texnalogik va metodik qarorlarni qo’llash. 
G’aznachilikning avtomatlashgan axborot tizimi uchun sanab o’tilgan 
talablardan va bu tizimni qurish shartlaridan kelib chiqib, avtomatlashgan axborot
texnalogiyalarining ikki arxitekturasi foydalaniladi. 
1. “Terminal” – yuqori mahsuldor meynfreym (mainframe) markazlashgan 
hisoblash majmuasi va lokal hamda masofaviy, jumladan, intellektual terminallar
tizimini qo’lalsh asosida. 
2. “Mijoz-server” – bo’lim, tashkilotlar ko’lamidagi lokal hisoblash 
tarmoqlarida ma’lumotlar bazasi bilan jamoaviy yuqori mahsuldor mehnatni 
tashkil etish asosida.