Œзбекистон республикаси олий ва œрта



Yüklə 85,88 Kb.
səhifə3/5
tarix02.06.2023
ölçüsü85,88 Kb.
#122054
1   2   3   4   5
Azamatova Oylola.doc

Bo`laklab integrallash usuli. Faraz qilaylik,
u(x)
va v(x)
funksiyalar uzluksiz

u(x) ,
v(x)
hosilalarga ega bo`lsin.


Ravshanki,
bo`ladi. Demak,
funksiya

(u(x)  v(x)) u(x)  v(x)  u(x)  v(x)




F (x)  u(x)  v(x)


f (x)  u(x)  v(x)  u(x)  v(x)

funksiyaning boshlang`ich funksiyasi bo`ladi. Bundan


u(x)  v(x)  u(x)  v(x)dx u(x)  v(x)  C

bo`lishi kelib chiqadi.
Aniqmas integralning 3)- va 4)- xossalardan foyda-lanib
u(x)  v(x)dx u(x)  v(x)  u(x)  v(x)dx
bo`lishini topamiz.
(5) formulani quyidagicha

(5)


ham yozish mumkin.
u(x)  dv(x) u(x)  v(x)  v(x)du(x)
(5‰)

Bu (5‰) formula bo`laklab integrallash formulasi deyiladi. Uning yordamida

integralni hisoblash
integralni hisoblashga keltiriladi.


  1. misol.


integral hisoblansin.
u(x)  v(x)dx


u(x)  v(x)dx
x cos xdx

◄Bo`laklab integrallash formulasidan foydalanib topamiz:

u x ,
x cos xdx cos xdx dv
du dx x sin x  sin xdx


v  sin x





  1. misol. Ushbu

x sin x  cos x C. ►


integral hisoblansin.
Qaralayotgan integralda
J
x2adx


deyilsa, unda
u  ,
dv dx



du
x dx ,


v x



bo`ladi. Bo`laklab integrallash formulasidan foydalanib topamiz:
x2

J x

x



  • dx x x2a





dx a dx
dx



x J a dx .

Demak,


J x

    • J a dx ,



2
J 1 x


  • a dx .

Ma`lumki, (10 dagi 4-misol)
dx  ln x

  • C .


Natijada


J


dx x
2



  • a ln x   C

2

bo`lishi kelib chiqadi. ►

  1. misol. Ushbu

Jn

integral topilsin.


◄ Bu integralda
dx




(x 2a 2 )n


u 1
(n N , a R, a  0)
, dv dx

deb olsak, unda


(x 2a 2 )n



du  
2nxdx
(x2 a2 )n1 ,


v x

bo`ladi. (5) formuladan foydalanib topamiz:
x x 2

J
n (x 2a 2 )n
 2n (x 2 a 2 )n1 dx




x  2n

dx a 2

dx


.



Natijada
(x2a 2 )n


(x2a 2 )n
(x2 a 2 )n1

Jn
x
(x 2a 2 )n

  • 2n Jn




  • 2na2J

n1

bo`ladi. Bu tenglikdan



Jn1
1
2na 2
x
(x 2a 2 )n
2n 1 1
2n a 2
Jn

(6)


bo`lishi kelib chiqadi. ►


Odatda, (6) munosabat rekkurent formula deyiladi.

Ravshanki,
n  1 bo`lganda


dx
x
d ( )
1 a 1 x



bo`ladi.
J1 x 2a 2
a
1  ( x )2
a
arctg C
a a

n  2 bo`lganda mos topiladi.
Masalan,
J n integrallar (6) rekkurent formula yordamida

J dx 1

x 1
J 1 x 1

arctg x C





bo`ladi.
2 (x2a2 ) 2 2a2


x2a2 2a2
1 2a2 (x2a2 )
2a3 a

Ushbu


A
(x a)m
(x a) ,


Bx C


(x 2px q)m

ko`rinishdagi funksiyalar sodda kasrlar deyiladi, bunda
m N;
A, B,C , a , p , q

haqiqiy sonlar bo`lib, x2px q kvadrat uchhad haqiqiy ildizga ega emas, ya`ni


p 2
q   0 .
4


m  1 bo`lganda sodda kasrlarning integrallari

lar quyidagicha hisoblanadi:


A dx ,


x a
Bx C dx x 2px q

A dx A d (x a) A ln
x a C ;

x a x a
Bx C dx Bx C dx


x2px q
(x
p )2
2
 (q p )
4

x p t,
2
x t p
2
p 2 2

dx dt,
q   a
4

B tdt

  • (C Bp ) dt B ln(t 2a2 )  (C Bp 1




t C* 



t 2a2
2 t 2a2 2
) arctg
2 a a

B ln(x2px q) 
2
2C Bp
arctg
x p
2
C *.

Aytaylik,
m N , m  1
bo`lsin. Bu holda sodda asrlarning integrallari



A dx , (x a)m
lar quyidagicha hisoblanadi:
Bx C dx


(x 2px q)m

A dx A (x a)m d (x a)   A C,

(x a)m
(m  1)( x a)m1
x p t, x t p


2 m
Bx C dx
(x px q)
2 2
p2



В 2tdt (C
dx dt,


p B)
q   a2
4
dt

2 (t 2a 2 )m 2 (t 2a 2 )m

  B 1  (C p B) dt .



Keyingi munosabatdagi


2 (m  1)(t 2a 2 )m1 2


dt . (t 2a 2 )m
(t 2a 2 )m

integral (6 ) rekurrent formula yordamida topiladi.




  1. Ushbu



dx
Mashqlar

integral hisoblansin.



  1. Ushbu




Yüklə 85,88 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin