3.5.9-rasm. Tasmali uzatmaning geometrik parametrlari
Tasmaning hisoblangan uzunligi quyidagicha aniqlanadi:
𝑙 = 2𝑎 +
𝜋
2
(𝑑
2
+ 𝑑
1
) +
(𝑑
2
− 𝑑
1
)
2
4𝑎
Tasma uzunligini standart qatordan yuqorida aniqlangan qiymatga yaqin
qiymat tanlab olinadi va o`qlar orasidagi masofa korrekttsiyalanadi.
Tasmaning kichik shkivni o`rab olish burchagi
α
1
quyidagicha aniqlanadi
(3.5.10-rasm):
𝛼
1
= 180
0
− 57
0
(𝑑
2
− 𝑑
1
)/𝑎
– yassi tasmali uchun α
1
≥ 150°;
– parchin tasmali uchun α
1
≥ 120°.
3.5.10-rasm. Tasmaning ikkita tarmog`ida ta`sir qiluvchi kuchlar
223
Tasma va shkiv o`rtasida ishqalanish hosil qilish uchun tasmani oldindan
F
0
ga teng kuch bilan
tarang tortish kerak (3.5.10-rasm,
a
). Qancha kuch
F
0
katta
bo`lsa, shuncha uzatmaning tortish xususiyati katta bo`ladi. Uzatma ishlamaganda
yoki salt holatda bo`lganda tasmaning 2 ta tarmog`ida faqat oldindan tortilgan
F
0
kuch ta`sirida bo`ladi. Foydali aylanuvchi moment
T
1
uzatila boshlaganda
tasmaning tarmoqlarida tortish kuchi o`zgaradi. Yetaklovchi tarmog`ida tortish
kuchi
F
1
gacha oshadi, yetaklanuvchi tarmog`ida esa
F
2
gacha kamayadi (3.5.10-
rasm,
b
).
Tasmali uzatmada 2 ta sirpanish hosil bo`lishi mumkin: elastik va
buksirovka. Uzatma normal ishlaganda elastik sirpanish hosil bo`ladi. Elastik
sirpanish yetaklovchi va yetaklanuvchi tarmog`larda tortish kuchi har xilligi
evaziga paydo bo`ladi. Elastik sirpanish koeffitsiyent
ξ
t
bilan xarakterlanadi. U
shkivlardagi tezliklar farqini ifodalaydi:
𝜉
𝑡
=
𝜈
1
− 𝜈
2
𝜈
1
Shuning uchun tasmali uzatmalarda uzatish nisbati doimiy bo`lmaydi.
Bundan kelib chiqib tasmali uzatmalarda uzatish soni quyidagicha aniqlanadi:
𝑢 =
𝜔
1
𝜔
2
=
𝑑
2
𝑑
1
(1 − 𝜉
𝑡
)
Tasma tarang tortilmagan bo`lsa u buksovkalanadi, ya`ni tasma shkiv
yuzasi bo`ylab ishqalanishsiz aylanadi. Tasmani tarang tortish uchun har xil
moslamalar ishlatiladi. Masalan, bitta shkiv o`rnatilgan asos harakatchan bo`ladi
(3.5.11-rasm,
a
), yoki prujinali rolik yordamida tasmani taranglash (3.5.11-rasm,
b
).
224
a)
b)
Dostları ilə paylaş: |
