Zbekiston respublikasi

 
3.5.11-rasm. Tasmani tarang tortish usullari 
3.5.3. Zanjirli uzatmalar 
 
Zanjirli uzatmalar ham egiluvchan ilashish qurilmalariga kiradi. Zanjirli 
uzatmalar o`qlari parallel vallarga katta masofalarga, tishli uzatmani ishlata 
olmaydigan va tasmali uzatmaning ishonchliligi past bo`lgan holatlarda, aylanma 
harakatni uzatish uchun qo`llaniladi. Zarjirli uzatmalar chiqish vallarida quvvat 
R ≤ 
120 kVt
, zanjir harakat tezligi
V ≤ 15 m/s
va uzatish nisbati 
i ≤ 6
bo`lganda asosan 
ishlatiladi. Zanjirli uzatma yetaklovchi va yetaklanuvchi yulduzchalardan hamda 
ularni aylanib o`tadigan zanjirdan iborat. 
Ishlatiladigan zanjir turiga qarab ular quyidagilarga bo`linadi (3.5.12-rasm): 
1) rolikli zanjirli; 
2) vtulkali zanjirli; 
3) tishli zanjirli. 
Rolikli zanjirlar bir qatorli va ko`p qatorli bo`ladi. Vtulka presslangan 
ichki plastinadan va o`q presslangan tashqi plastinadan iborat. Vtulkaga roliklar 
o`rnatilgan bo`ladi. Vtulkali zanjirlarda roliklar bo`lmaydi. Tishli zanjirlar tish 
shakliga ega plastinalar majmuasidan iborat. Plastinalar sharnir yordamida bir-biri 
bilan bog`langan. Bitta qator yo`naltiruvchi plastinalarning botiq joyi bo`lmaydi. 

---

225 
 
 
3.5.12-rasm. Har xil zanjir turlari 
 
 
3.5.13-rasm. Rolik vtulkali zanjir tuzilishi 
 
Zanjir plastinalari o`rta uglerodli va legirlangan po`latlar 
45, 50, 40X, 
40XН, 30XН3A
dan yasaladi. Po`latlar 
40…50 HRC
qattiqlikgacha toblanadi. 
O`qlar, roliklar va vtulkalar sementlangan po`lat 
15, 20, 15X, 20X, 12XН3, 
20XН3A
dan tayyorlanadi va 
55…65 HRC
qattiqlikgacha toblanadi.
Yulduzchalar po`lat 
40, 45, 40X, 50Г2, 40XН
dan yasaladi va qattiqligi 
40…50 HRC
bo`ladi. 

---

226 
Afzalliklari
: uzoq masofalarga (8 m gacha) quvvatni uzatish; tasmali 
uzatmaga nisbatan vallarga kamroq yuklama; uzatadigan quvvat kattaroq va 
o`lchami kompaktroq; bitta zanjir yordamida bir nechta yulduzchalarga energiya 
uzatish imkoni. 
Kamchiliklari:
harakatining silliq emasligi; shovqin; sharnirlarning tez 
yeyilishi va zanjirning uzayishi.
Zarjirli uzatmalarning asosiy parametri – zanjirning qadami 
t
(mm) 
hisoblanadi. Qadam qancha katta bo`lsa, shuncha zanjirning yuklama xususiyati 
ko`payadi. Zanjir qadamiga qarab boshqa geometrik xarakteristikalar aniqlanadi: 
1.
Yulduzchalar o`qlari orasidagi optimal masofa 
a
(mm): 
a = (30…50)∙t
, 
uzatishlar soni qancha katta bo`lsa, shuncha intervaldan katta qiymat olinadi. 
2.
Yulduzchalarning optimal tish soni: 
z
1
 = 31-2∙u ≥ 11
, toq bo`lishi ma`qul;
z
2
 = z
1
∙u ≤ 120
, juft bo`lishi ma`qul. 
3.
Yulduzchalarning ajratish diametri, mm: 
𝑑
1(2)
=
𝑡
𝑠𝑖𝑛
180
0
𝑧
1(2)
 
4. Yulduzchalarning tashqi diametri, mm:
𝐷
𝑒1(2)
= 𝑡 ∙ (𝐾 + 𝑐𝑡𝑔
180
0
𝑧
1(2)
)
5. Zanjir zvenosi soni: 
𝐿
𝑡
=
2𝑎
𝑡
+
𝑧
1
+ 𝑧
2
2
+ (
𝑧
2
− 𝑧
1
2𝜋
)
2
𝑡
𝑎
 
L
t
 
qiymati juft songacha yaxlitlanadi.