Zbekiston respublikasi

Takrorlash va mustaqil ishlash uchun savollar 
1.
“Yuritma” tushunchasiga izoh bering. 
2.
Mexatronika tizimlarida qo`llaniladigan yuritmalarni ayting. 
3.
Elektrik yuritmaning afzalliklarini tushuntiring. 
4.
Elektryuritmalarni mexatronika tizimlarida boshqa yuritmalarga 
nisbatan ko`proq qo`llashga sabab nima? 
5.
O`zgarmas tok elektrdvigatellari asosan qaysi jihozlarda ishlatiladi? 
6.
Ventilli elektrdvigatellarning ishlash prinsipini tushuntiring. 
7.
O`zgaruvchan tok elektrdvigatellari asosan qaysi jihozlarda ishlatiladi? 
8.
Qadamli elektrdvigatellarning mohiyatini tushuntiring. 
9.
Servoyuritmaning tarkibiy tuzilishini tushuntiring. 
10.
Elektrdvigatel quvvati qanday hisoblanadi? 
O`quv-uslubiy tarqatma materiallariga misollar 
▪
Asosiy tayanch so`z va iboralar. 
▪
Asosiy tayanch tushunchalar. 
▪
Mavzu bo`yicha asosiy rasm va illyusrtatsiyalar. 

---

163 
§3.2. MEXATRONIKA GIDRAVLIK VA PNEVMATIK YURITMALARI 
 
3.2.1. Mexatronika gidravlik yuritmalari 
 
Gidroyuritma – 
bu gidravlik energiya yordamida mashina va mexanizmlarni 
harakatga keltiruvchi qurilmalar majmuasidir. 
Gidroyuritmaga yuritma dvigateli va mashina yoki mexanizm orasidagi 
qurilma deb qarash mumkin. U mexanik uzatmalar (reduktor, tasmali uzatma, 
krivoship-shatun mexanizmi va h.k.) funktsiyasini bajaradi.
Gidroyuritmaning asosiy elementlari bu nasos va gidrodvigatel. Nasos 
gidravlik energiya manbai hisoblanadi, gidrodvigatel esa iste’molchi bo`lib, 
gidravlik energiyani mexanik energiyaga aylantiradi. Gidroyuritmalarda ijrochi 
organ harakati suyuqlik (odatda mineral moy) harakati yordamida amalga oshiriladi.
Yana gidroyuritma tarkibiga gidroakkumulyator, bosim va sarfni rostlovchilar, 
boshqarish signallari quvvatini gidravlik kuchaytiruvchilari kirishi mumkin.
Gidrodvigatel chiquvchi zvenolari harakatini rostlovchi qurilmalar – drossel, 
gidroraspredelitel va b.lar yordamida yoki gidrodvigatelning parametrlarini 
o`zgartirib boshqarish mumkin.
Ikkita guruh gidroyuritmalar bo`ladi: 
gidrodinamik
va 
hajmli
. 
Birinchisida harakatlanayotgan suyuqlikning kinetik energiyasidan 
foydalaniladi va uning harakat tezligi hosil qilinayotgan quvvatga to`g`ri 
proportsional. Ikkinchisida bosim kuchi kerak, ishchi suyuqlikning harakat tezligi 
unchalik katta emas. 
Hajmli gidroyuritmalar gidrodinamikka nisbatan kompaktli va yengil 
bo`lganligi va katta kuch hosil qila olishi uchun ko`p tarqalgan. Uning ishlashi
birinchi va ikkinchi porshenlar maydoni va hajmlarining farqiga asoslangan 
gidravlik richag printsipiga asoslangan (3.2.1-rasm). Qancha birinchi porshen kichik 
va ikkinchi porshen katta bo`lsa, shuncha kichik kuch ishlatib chiqish joyida katta 
kuch hosil qilish mumkin.
Birinchi porshen – bu bosim beruvchi nasos, ikkinchisi – harakatni amalga 

---

164 
oshiradigan gidrodvigatel. Aylanma harakatlanayotgan ishchi suyuqlik oqimi har xil 
yo`nalishga ega, oqimlar teskari klapan va gidrotarqatuvchilar yordamida ajratib 
yo`naltiriladi. Shuning evaziga gidroyuritmalar katta F.I.K.ka va kichik inertsiyaga 
ega hamda harakat yo`nalishini oson o`zgartirib bo`ladi.