Zbekiston respublikasi

4.2.7-rasm. Aylanma harakatlanuvchi elektrdvigatelni chiziqli 
harakatlanuvchiga o`zgartirish sxemasi (a) va uni amalga oshirish (b). 
1-stator; 2-rotor; 3-elektrmagnitli blok; 4-doimiy magnit plitasi 
Chiziqli yuqori momentli dvigatellar asosida yaratilgan mexatronik harakat 
modullari geksapodlar, yuqori tezlikli stanoklar (ko`p maqsadli, frezerli, 
shlifovkalaydigan), suv oqimi va lazer yordamida kesish komplekslari, yordamchi 
uskunalar (krest stollar, transportyorlar)da ishlatiladi. 
Ularning afzalliklari: 
•
maksimal tezlikning (150-210 m/min) va tezlanishning (kelajakda 5g 
gacha) bir necha marta oshishi;
•
harakatlar amalga oshirishning o`ta aniqligi; 
•
statik va dinamik qattiqlik (жесткость)ning yuqoriligi; 
Shu bilan birga chiziqli yuqori momentli dvigatellarni loyihalash va tadbiq 
etishning muammolari bor: narxining qimmatligi; sovutish tizimining ishlatilish 
lozimligi (havo yoki suyuqlikli); modulning nisbatan uncha katta bo`lmagan F.I.K. 
va boshqalar. 

---

305 
4.2.8-rasm. CTS kompaniyasining (Italiya) chiziqli harakatlanish modullari 
CTS
kompaniyasining chiziqli modullari (4.2.8-rasm) ikkitalik sharikli 
podshipniklar bilan jihozlangan va uning maxsus rolikka ega relsli yo`naltiruvchisi 
bor. Bu roliklar moylashni talab qilmaydi, shuning uchun ifloslangan muhitda 
(chang, strujka) yoki moylash zarar etkazadigan muhitlarda (qog`oz yoki mato) 
ishlatiladi. Modul a’lo xarakteristikaga va yuqori aniqlikka ega, hamda ishining 
silliqligi bilan ajralib turadi. 
Asosiy tayanch so`z va iboralar 
Mexatronik harakat moduli; harakat o`zgartirgichi; axborot qurilmasi; 
aylanuvchi stol; chiziqli dvigatellar; yuqori momentli dvigatellar 
Asosiy tayanch tushunchalar 
* Harakat modullari tarkibiga miniatyur (kichkina o`lchamli) datchiklarni 
va elektron bloklarni kiritish bilan ularni mexatron harakat modullari (MHM)ga 
aylantirish mumkin.
* Mexatron harakat modullariga misol qilib har xil dvigatellar va harakat 
o`zgartiruvchilar asosida qurilgan qurilmalarni, reduktorsiz mexatron modullarni, 
reduktorsiz aylanuvchi stollarni aytish mumkin. 
* Elektryuritmali MHM lar asosan quyidagi asosiy qismlardan (bloklar) 

---

306 
iborat: dvigatel, ya’ni elektr energiyasini mexanik energiyaga aylantiruvchi 
elektromexanik o`zgartirgich; harakat o`zgartirgichi (reduktorsiz MHM larda ular 
yo`q); harakatlanadigan zvenoni tezligini kamaytiruvchi, to`xtatuvchi va uni bir 
joyda ushlab turuvchi tormoz qurilmasi (ayrim hollarda bo`lmasligi ham mumkin); 
harakat o`zgartirgichlarning ayrim turlarida uchraydigan tirqishni (o`lik yo`lni)
tanlash uchun mo`ljallangan lyuft tanlovchi mexanizm (ayrim hollarda bo`lmasligi 
ham mumkin); MMning chiqish zvenosiga nisbatan harakatni amalga oshiruvchi 
yo`naltirgich (ayrim hollarda bo`lmasligi ham mumkin); o`lchash, yuborish, 
o`zgartirish, saqlash va qayd qilish uchun qulay bo`lgan nazorat o`lchamlarini 
o`lchash uchun qulay signallarga aylantiruvchi hamda boshqariladigan 
jarayonlarga ta’sir etuvchi axborot qurilmasi.