Zbekiston sharoitida xaridorlarni boshqarish jarayonlarini raqamlashtirish istiqbollari

Natija va tahlil 
CRM mijozlarni boshqarishdagi navbatdagi inqilob sifatida maqtovga sazovor bo'lib, 
firmalarga mijozlarni individual darajada boshqarish imkoniyatini taqdim etadi [3]. Biroq, 
kompaniyalar va manfaatdor tomonlarga salbiy ta'sir ko'rsatadigan muvaffaqiyatsiz amalga 
oshirish holatlari bo'lganligi sababli, CRM tizimlarini joriy qilish bilan bog'liq xavotirlarni 
yuzaga keltiradi. 
Muvaffaqiyatsiz CRM ilovalari haqiqat bo'lsa-da, amalga oshirish variantlarini sinchkovlik 
bilan o'rganish bog'liq xavfning katta qismini kamaytirishi mumkin [4]. Har bir firmaning o'ziga 
xos talablari va vakolatlari bor va bu ehtiyojlarga mos keladigan va kompaniyaning vakolatlarini 
ta'kidlaydigan CRM tizimini va amalga oshirish strategiyasini tanlash juda muhimdir. (1-rasm). 

---

3 
1-rasm. CRM dasturiy ta’minotini amalga oshirish variantlari 
Amalga oshirish variantlaridan biri dasturiy ta'minotni kompaniyaning o’zi ishlab 
chiqishdir. Ushbu yondashuv kompaniyaga CRM yechimini o'ziga xos talablarga moslashtirishga 
imkon beradi, lekin rivojlanish, infratuzilma va tajriba nuqtai nazaridan katta sarmoyalarni 
talab qiladi [5]. Dastlabki xarajatlar pastroq bo'lishi mumkin bo'lsa-da, uzoq muddatli xarajatlar 
va texnik xizmat ko'rsatish yuklari odatda yuqori bo'ladi. 
CRM yechimini kompaniyaning o’zi ishlab chiqishi kompaniyadan o'z talablarini 
aniqlashni, dasturiy ta'minotni ishlab chiqishga sarmoya kiritishni va barcha tegishli ilmiy-
tadqiqot xarajatlarini o'z zimmasiga olishini talab qiladi. Ushbu yondashuv qo'shimcha 
xarajatlarga hissa qo'shadigan saqlash, amaliy dasturiy ta'minot va apparat vositalariga katta 
investitsiyalarni talab qiladi [6]. Biroq, apparat va dasturiy ta'minot uchun dastlabki xarajatlar 
umumiy xarajatlarning kichik qismini tashkil qiladi.
Ta'mirlash talablari, ayniqsa tashkilot ichidagi o'zgaruvchan talablar tufayli, asosan 
umumiy xarajatlarni shakllantiradi.
CRM dasturiy ta'minotini ichki ishlab chiqish moslashtirilgan yechim, moslashuvchanlik, 
integratsiya imkoniyatlari, ma'lumotlar xavfsizligi va uzoq muddatli iqtisodiy samaradorlik kabi 
afzalliklarni taqdim etadi [7]. Biroq, bu, shuningdek, yuqori boshlang'ich xarajatlar, resurslarga 
bo'lgan talablar, texnik ekspertiza talablari, doimiy texnik xizmat ko'rsatish majburiyatlari va 
sotuvchilarni qo'llab-quvvatlashdagi mumkin bo'lgan cheklovlar bilan birga keladi.
Ba'zi kompaniyalar ma'lumotlarni to'plash va boshqarishda yordam berish uchun tashqi 
konsalting yordamiga murojaat qilishni afzal ko'rishadi, chunki bu vazifalar ularning asosiy 
vakolatlari bo'lmasligi mumkin (1-jadval). 
Facebook o'z samaradorligini ichki ishlab chiqilgan xususiy dasturiy vositalar orqali 
boshqaradigan kompaniyaga misol bo'lib xizmat qiladi [8]. Facebook byudjet cheklovlari bilan 
cheklanishni yoki xususiylashtirishga muhtoj bo'lgan tashqi mahsulotlarga tayanishni istamadi.
Buning o'rniga ular o'zlarining CRM dasturlarini yaratishni tanladilar. Ushbu ichki yechim 
Facebook-ga reklama beruvchilar tomonidan ko'tarilgan muammolarni hal qilishda 
kompaniyaning to'liq ma'lumotlariga darhol kirish imkonini beradi. Barcha tegishli 
ma'lumotlarga ega bo'lish orqali Facebook muammolarni tez va samarali hal qilishi mumkin.