Òzbeksitan respublikasi pàn hàm innovatsiyalar ministrligi berdaq atindaği qaraqalpaq màmleketlik universiteti

II Bap. Tàjriybeler bòlimi
II. 1. Nitrit kislotanı patensiometrik anıqlaw
Nitrit ionı tek suwıq sharayatta suyultirilgan eritpede qısqa m uddat balatuǵın kúshsiz kislota (Ka= 5 ,1 * 1 O^-4) - H NO ₂ ge tiyisli bolıp tabıladı.
Nitrit kislota demde nitrit angidrid hám suwǵa bóleklenedi:
2H N O₂ -> N₂O₃ + H₂O
Nitrit angidrid de tek tómen temperaturada turaqlı, ol úy temperaturasında tezlik penen bóleklenedi.
Nitrit duzları nitrit kislotaǵa salıstırǵanda talay turaqlı bolıp, suwda jaqsı eriydi (qızdırǵanda eriytuǵın gúmis nitrit bunnan tısqarı ). Qurǵaqlay nitritlarning ayırımları qızdırǵanda bóleklenmay suyıqlanadı, ayırımları bolsa bóleklenip ketedi.
Kislotalar nitritlarga tásir ettirilgende, nitrit kislota payda bolıp, ol ańsatǵana bóleklenedi hám gúńgirt gaz NO₂ ajralıp shıǵadı.
Kaliy yodid suyultirilgan mineral yamasa sirke kislota qatnasıwında yadqasha oksidlenedi 2NO;
Mineral kislotalardıń suyultirilgan eritpelerinde yodid ionı basqa oksidlovchilar tásirinen de oksidlangani ushın reaksiyanı sirke kislota ortalıǵında ótkeriw maqsetke muwapıq.
Kaliy permanganat kislotalı ortalıqta nitrit ionı eritpesine tamshılap qosılıp, eritpe qızdırılsa, nitritni nitratǵa shekem oksidleydi hám eritpe reńsizlenedi:
5NO/ + 2MnO₄- + 6H+ - 5NO₃ + 2Mn₂+ + 3H₂O
Reaksiyaǵa sulfid, sulfit, tiosulfat, oksalat, rodanid, arsenit, ferrosianid, yodid, bromid sıyaqlı qaytarıwshılar ırkiniw beredi.
Temir (P) sulfat sirke kislotanıń suyultirilgan eritpesi ortalıǵında nitrit ionı menen tásirlesip, temir (III) ge shekem oksidlenedi:
NO₂ + Fe₂+ + 2H+ -» Fe₃+ + NOT + H₂0
Kúshli kislotalı ortalıqta usı reaksiyada nitrat ionı da qatnasadı.
Ammoniy xlorid yamasa ammoniy sulfat (qattı ) menen nitrit ionı eritpesi aste qızdırılsa, payda bolǵan ammoniy nitrit bóleklenip ketedi:
NH₄NO₂ —> N₂ + 2HzO
Sonday reaksiyaǵa kislotalı ortalıqta mochevina da kirisedi:
2NO₂- + 2H+ + CO(NH₂)2 -> 2N₂T + CO₂T + 3H₂0
Kaliy geksanitritokobaltat (III) dıń payda bolıwı. Probirkaǵa 4-5 tamshı nitrit eritpesi, 3-5 tamshı Co(NO₃)₂ eritpesi, 2-3 tamshı suyultirilgan sirke kislota eritpesi hám 3 tamshı KC₁ eritpesi kiritse, sarı reńli K₃[Co(NOz)6] kompleksi payda boladı :
Co₂+ + 7NO₂’ + 3K+ + 2H+ -» K₃[Co(NO₂)₆]4 + NO- + H₂O
Sulfanil kislota hám a-naftilamin (Griss-Ilosvay reaktivi) nitrit ionı menen tásirlashganda qızıl reńli boyaw payda boladı.
Reaksiyanı orınlaw ushın bir tamshı nitritning saat aynası daǵı neytral eritpesine bir tamshınan sulfanil kislota hám a-naftilamin eritpeleri tóbeiziladi. Bul reaksiya júdá seziluvchan reaksiya bolıp tabıladı.
Nitrit kislotanı patensiometrik anıqlaw
Nitrat kislota, HNO₃ - kúshli bir tıyanaqlı kislota. Suwsızı biyqarar suyıqlıq. Buyım. m. 63, 016.
Suwsız Nitrat kislotanıń suyıqlanıw temperaturası — 41, 59°, qaynaw temperaturası 84°, tıǵızlıǵı 1, 513 g/sm3. Nitrat kislota suw menen qálegen koefficientte aralasadı.
Suwsız Nitrat kislota (98—100% li) bólme temperaturasında tutab bóleklenedi, bunda payda bolǵan NO₂ den hawa sarı kóriniske kiredi. Nitrat kislota qaynatilganida bóleklenedi:
4HNO₃-^2H₂O+4NO₂T+O₂T.
Ámelde tıǵızlıǵı 1, 44 g/sm3 bolǵan 63— 65% li konsentrlangan kislota isletiledi. Nitrat kislota — kúshli oksidleytuǵın. Usınıń sebepinen metallarga tásir ettirilgende vodorod ajralıp shıqpaydı. Konsentrlangan nitrat kislota qaytarılıw ónimi hár túrlı bolıwı múmkin.
Oǵan ádetdegi sharayatta Fe, Al, Cr, Au hám Pt tásir etpeydi. Cu, Ag, hám Ag ni eritip, ózi NO₂ ge shekem qaytarıladı. Sn, As, P, B kislotalarına shekem oksidlenedi:
Sn + 4HNO₃ = H₂SnO₃ + 4NO₂ + H₂O
Suyultirilgan nitrat kislotanıń oksidlovchilik ózgesheligi júdá kúshli, ozi bolsa NO, NH₄ NO₃ hám basqa ónimlerge shekem qaytarıladı :
3Cu + 8HNO₃ = 3Cu(NO₃)₂ + 2NO + 4H₂O
4Mg + 10HNO₃ = 4Mg(NO₃)₂ + NH₄NO₃ + 5H₂O
PbS + 8HNO₃ = 3PbSO₄ + 4H₂O + 8NO
3HCl + HNO₃ = 2H₂O + 2Cl₂ + NOCl
Platina da zer suwinda (3HCl*HNO₃) eriydi.
3Pt + 4HNO₃ + 12HCl= 3PtCl₄ + 4NO + 8H₂O
Eń áhmiyetlisi nitrat kislotanıń metallar menen reaksiyasında vodorod ajralmaydi. Eger nitrat kislotaǵa metallmaslar tásir ettirilse metallmaslar kislotalarǵa deyin oksidlenedi:
S+6HNO₃(kons)=H₂SO₄+6NO₂+2H₂O
Suyultirilǵan nitrat kislota fosforni ortofosfat kislotaǵa shekem oksidleydi:
3P+5HNO₃+2H₂O=3H₃PO₄+5NO
Uglerod nitrat kislota tásirinde CO₂ ge shekem oksidlenedi:
3C+4HNO₃=3CO₂+2H₂O+4NO
Nitrat kislota duzları suwda jaqsı eriytuǵın aq qattı elementlar. Olar selitralar dep ataladı.
NaNO₃-natriyli selitra, KNO₃- kaliyli, Ca(NO₃)₂-kalsiyli, NH₄NO₃- ammoniyli selitra.
Duzlarınıń bólekleniwi 3 qıylı: Eń aktiv metallardıń (magniydan chapda turǵan ) nitratları bóleklense nitritlar hám kislorod payda boladı :
2KNO₃ = 2KNO₂ + O₂ Eger metalldıń aktivligi kemrek hám metall Mg hám Cu arasında jaylasqan bolsa bul metallardıń nitratları bólekleniwinde metal oksidi, NO₂ hám kislorod payda boladı.
2Zn(NO₃)₂= 2ZnO + 4NO₂ + O₂
Eger metallar aktivligi kem bolsa, nitratlardıń bólekleniwinde metalldıń ózi, NO₂ hám kislorod payda etedi:
2AgNO₃= Ag + 2NO₂ + O2 Hg(NO₃)₂= Hg + 2NO₂ + O₂
Konsentrlangan nitrat kislota (HNO₃) menen xlorid kislota (NS₁) qospası, 1 kólem nitrat kislotaǵa 3 kólem xlorid kislota qosılsa, " zer suwi" dep atalatuǵın kúshli oksidleytuǵın payda boladı :
HNO₃ + 3HCl=Cl₂ + NOCl + 2H₂O
Bul qospa altın hám platinani hám de kislotalarda erimeytuǵın birpara metallardı eritedi. Labaratoriyada nitrat kislotanıń duzlarına joqarı konsentrasiyali sulfat kislota tásir ettirip alınadı :
2NaNO₃ + H₂SO₄=Na₂SO₄ + 2HNO₃
Nitrat kislota Sanaat kóleminde nitrat kislota alıw ushın tiykarǵı sheki onim ammiak hám hawa esaplanadı :
4NH₃+5O₂=4NO+6H₂O
2NO+O₂=2NO₂
Oksidleniw procesi 900 ^oS de Pt-Rh katalizatori qatnasıwında alıp barıladı. Basqasha usılda azot hám kisloroddan azot (II) oksidi, keyininen onı NO₂ ge shekem oksidleniwi de múmkin. Payda bolǵan azot (IV) oksidi kislorod qatnasıwında suwda eritiladi:
4NO₂+O₂+2H₂O = 4HNO₃
Azotli tóginler. Tóginlatlar retinde kalsiy nitrat - Ca (NO₃) ₂ isletiledi. Ohakni nitrat kislota menen neytrallaw nátiyjesinde alınadı.
Natriy nitrat - NaNO₃ chili selitrasi dep ataladı. Tábiyiy halda tek Chilida kútá úlken rezerv halda ushraydı. Kaliyli selitra -KNO₃ hind selitrasi dep ataladı. Suniy túrde kaliy xlorid hám natriy nitrat tásirinen alınadı.
Ammoniyli selitra -NH₄ NO₃ de kóp isletiledi. Konsentrlangan Nitrat kislota portlaytuǵın elementlar, sulfat hám fosfat kislotalar, aromatik nitrobirikmalar, bo'yagichlar alıwda isletiledi. Nitrat kislota puwi nápeske tiyse uwlı zatlaydı, terini kuydiredi. Konsentrlangan Nitrat kislota organikalıq elementlerge tiygende partlaydı hám órt shıǵadı.
Konsentrlanǵan nitrat kislota (HNO₃) menen xlorid kislota (NS₁) qospası, 1 kólem nitrat kislotaǵa 3 kólem xlorid kislota qosılsa, " zer suvi" dep atalatuǵın kúshli oksidleytuǵın payda boladı :
HNO₃ + 3HCl=Cl₂ + NOCl + 2H₂O
Bul qospa altın hám platinani hám de kislotalarda erimeytuǵın birpara metallardı eritedi. Labaratoriyada nitrat kislotanıń duzlarına joqarı konsentrasiyali sulfat kislota tásir ettirip alınadı :
2NaNO₃ + H₂SO₄=Na₂SO₄ + 2HNO₃
Nitrat kislota Sanaat kóleminde nitrat kislota alıw ushın tiykarǵı sheki onim ammiak hám hawa esaplanadı :
4NH₃+5O₂=4NO+6H₂O 2NO+O₂=2NO₂
Oksidleniw procesi 900 ^oS de Pt-Rh katalizatori qatnasıwında alıp barıladı. Basqasha usılda azot hám kisloroddan azot (II) oksidi, keyininen onı NO₂ ge shekem oksidleniwi de múmkin. Payda bolǵan azot (IV) oksidi kislorod qatnasıwında suwda eritiladi:
4NO₂+O₂+2H₂O = 4HNO₃
Azotli tóginler. Tóginlatlar retinde kalsiy nitrat - Ca (NO₃) ₂ isletiledi. Ohakni nitrat kislota menen neytrallaw nátiyjesinde alınadı.
Natriy nitrat - NaNO₃ chili selitrasi dep ataladı. Tábiyiy halda tek Chilida kútá úlken rezerv halda ushraydı. Kaliyli selitra -KNO₃ hind selitrasi dep ataladı. Suniy túrde kaliy xlorid hám natriy nitrat tásirinen alınadı.
Ammoniyli selitra -NH₄ NO₃ de kóp isletiledi. Konsentrlangan Nitrat kislota portlaytuǵın elementlar, sulfat hám fosfat kislotalar, aromatik nitrobirikmalar, bo'yagichlar alıwda isletiledi. Nitrat kislota puwi nápeske tiyse uwlı zatlaydı, terini kuydiredi. Konsentrlangan Nitrat kislota organikalıq elementlerge tiygende partlaydı hám órt shıǵadı.
Konsentrlanǵan nitrat kislota (HNO₃) menen xlorid kislota (NS₁) qospası, 1 kólem nitrat kislotaǵa 3 kólem xlorid kislota qosılsa, " zer suvi" dep atalatuǵın kúshli oksidleytuǵın payda boladı :
HNO₃ + 3HCl=Cl₂ + NOCl + 2H₂O