Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi nawayí MÁmleketlik kánshilik hám texnologiyalar universiteti janíndaǵÍ NÓkis kánshilik institutí ulíwma texnika fakulteti

Ethernet hám Fast Ethernet tarmaǵı
Standart tarmaqlar ortasında eń kóp tarqalǵan tarmaq bul — Ethernet tarmaǵı. Ol birinshi bolıp 1972-jılda Xerox firması tárepinen jaratılıp, islep shıǵarıla baslandı. Tarmaq joybarı talay tabıslı bolǵanlıǵı ushın 1980-jılı onı úlken firmalardan DECva Intel qolladılar (Ethernet tarmaǵın birgelikte qollaǵan firmalardı bas háripleri menen DIX dep yuritila baslandı ). Bul úsh firmanıń háreketi hám qóllawı nátiyjesinde 1985-jılı Ethernet xalıq aralıq standartı bolıp qaldı, onı úlken xalıq aralıq standartlar shólkemleri standart retinde qabıl etedi: 802 IEEE komiteti (Institute of Electrical and Electronic Engineers) hám ECMA (European Computer Manufactures Association). Bul standart IEEE 802. 03 atınıń aldı (anglichan «eight oh two dot three»).
IEEE 802. 03 standartınıń tiykarǵı kórsetkishleri tómendegiler:
Tapologiyasi — «Shina»; uzatıw ortalıǵı — koaksial kabel; uzatıw tezligi — 10 Mbit/s; maksimal uzınlıǵı — 5 km; abonentlaming maksimal sanı — 1024 danege shekem; tarmaq bóleginiń uzınlıǵı — 500 m; tarmaqtıń bir bólegindegi maksimal abonentler sanı — 100 danege shekem; tarmaqqa ıyelew usılı — CSMA/CD, uzatıw modulatsiyasiz (monokanal).
Saldamlı qaralganda IEEE 802. 03 hám Ethernet arasında az parq ámeldegi, lekin olar haqqında, ádetde, eslanmaydi.
Ethernet házir dúnyada eń belgili tarmaq hám shubha joq, álbette, ol jaqın keleshekte de sonday bolıp qaladı. Bunday bolıwına tiykarǵı sebep, onıń jaratılıwınan baslap hámme kórsetkishleri, tarmaq protokolı hámme ushın ashıq bolǵanlıǵı, sonday bolǵanlıǵı ushın dúnyadaǵı júdá kóp óndiriwshiler Ethernet qurılma hám úskenelerin islep shıǵara basladı. Olar óz-ara bir-birine tolıq maslanǵan túrde islep shıǵıladı, álbette.
Dáslepki Ethernet tarmaqlarında 50 Om. li eki túrdegi (qalın hám jińishke) koaksial kabellar isletiliner edi. Lekin keyingi waqıtlarda (1990 -jıl baslarınan ) Ethernet tarmaǵınıń baylanıs kanalı ushın oralǵan juplıq kabellaridan paydalanılǵan versiyaları keń tarqaldı. Sonıń menen birge, shıyshe talshıqlı kabellar isletiletuǵın standart da qabıllandı hám standartlarǵa tiyisli ózgertiwler kirgizildi. 1995-jılı Ethernet tarmaǵınıń tez isleytuǵın versiyasına standart qabıllandı, ol 100 Mbit/s tezlikte isleydi (Fast Ethernet dep at berildi, IEEE 802. 03 ol standart ), baylanıs ortalıǵında oralǵan juplıq yamasa shıyshe talshıq isletiledi. 1000 Mbit/s tezlikte isleytuǵın versiyası da islep shıǵarıla baslandı (Gigabit Ethernet, IEEE 802. 03 z standart ).
Standart boyınsha «Shina» tapologiyasidan tısqarı, sonıń menen birge, «Passiv juldız» hám «Passiv terek» tapologiyali tarmaqlar da qollanıladı. Bul táǵdirde tarmaqtıń túrli bólimlerin óz-ara jalǵaw ushın repiter hám passiv konsentratorlardan paydalanıw názerde tutıladı (5. 1-súwret). Tarmaqtıń bir bólegi (segment) bolıp, sonıń menen birge, bir abonent de segment bolıwı múmkin. Koaksial kabellar «Shina» segmentlerine isletiledi, toqılǵan juplıq hám shıyshe talshıqlı kabellar bolsa, «Passiv juldız» nurları ushın isletiledi (birli abonentlerdi konsentratorga jalǵaw ushın ). Tiykarǵısı payda etińan tapologiyada jabıq jollar (petlya) bolmawi kerek. Nátiyjede, fizikalıq «Shina» payda boladı, sebebi signal olardıń hár birinen túrli táreplerge tarqalıp, taǵı sol jayǵa qaytıp kelmeydi (halqa daǵı sıyaqlı ). Pútkil tarmaq kabelining maksimal uzınlıǵı teoriyalıq tárepten 6, 5 km.ga jetiwi múmkin, lekin ámelde bolsa, 2, 5 km. den aspaydı.
Fast Ethernet tarmaǵında fizikalıq «Shina» tapologiyasidan paydalanıw názerde taza, tek «Passiv juldız» yamasa «Passiv terek» tapologiyasi isletiledi. Sonıń menen birge, Fast Ethernet tarmaǵında tarmaq uzınlıǵına qattı talaplar hám shegara qoyılǵan. Paket formatın saqlap qalıp, tarmaq tezligin 10 teńdey asırılǵanlıǵı sebepli tarmaqtıń minimal uzınlıǵı 10 teńdey azayadı (Ethernetdagi 51, 2 mks ornına 5, 12 mks). Signaldı tarmaqtan ótiwiniń eki úleslik waqıt úlkenligi bolsa, 10 márte azayadı.
Ethernet tarmaǵından informaciya uzatıw ushın standart kod Manchester II isletiledi. Bul halda signaldıń bir ma`nisi nolge, basqası teris mániske iye, yaǵnıy signaldı turaqlı quraytuǵın ma`nisi nolge teń emes. Galvanik ajıratıw adapter, repiter hám konsentrator qurılmaları járdeminde ámelge asıriladı. Tarmaqtıń uzatıw hám qabıllaw qurılmaları basqa qurılmalardan galvanik ajırasıwı transformator arqalı hám bólek elektr derekyi járdeminde ámelge asırılǵan, tarmaq menen kabel tuwrı jalǵanǵan.
Ethernet tarmaǵına informaciya uzatıw ushın ıyelew abonentlerge tolıq teńlik huqıqın beretuǵın CSMA/CD tosınarlı usıl járdeminde ámelge asıriladı. Tarmaqta 5. 2-suwretde kórsetilgen sıyaqlı, ózgeriwshen uzınlıqqa iye bóliwshi strukturalı paket isletiledi.
Ethernet kadr uzınlıǵı (yaǵnıy priambulasiz paket) 512 bitli aralıqtan kem bolmawi kerek yamasa 51, 2 mks (tap sol shama signaldı tarmaqtan barıp -keliw waqtına teń bolıp tabıladı). Mánzillewdiń jeke, gruppalı hám keń tarqatıw usılları názerde tutılǵan.
Ethernet paketi tómendegi maydanlardı óz ishine alǵan :
• 8 bitni priambula quraydı, olardan birinshi jetewin 1010101 kodı quraydı, aqırǵı segizinshisin 10101011 kodı quraydı. IEEE 802. 03 standartında bul aqırǵı báyit kadr baslanıw belgisi, dep júritiledi (SFD — Start of Frame Delimiter) hám paketti bólek maydanın quraydı.
• Qabıl etiwshi adresi hám jiberiwshi adresi 6 bayttan shólkemlesken bolıp, 3. 2-bapta jazılǵan standart kóriniste boiadi. Bul mánzil maydanları abonent apparatı tárepinen ishlov beriledi.
• Basqarıw maydanında (L/T-Length/Type) informaciya maydanınıń uzınlıǵı haqqındaǵı maǵlıwmat jaylastırıladı. Ol taǵı paydalanıp atırǵan protokol túrin belgilewi múmkin. Egerde, bul maydan ma`nisi 1500 den kem bolsa, ol halda informaciyalar maydanınıń uzınlıǵın kórsetedi. Egerde, 1500 den úlken bolsa, ol halda kadr túrin kórsetedi. Basqarıw maydanı programma tárepinen ishlov beriledi.
• Informaciyalar maydanına 46 bayttan 1500 baytǵa shekem informaciya kiriwi múmkin. Egerde, pakette 46 bayttan kem informaciya bolsa, informaciyalar maydanınıń qalǵan bólegin tolıqlawısh báyitler iyeleydi. IEEE 802. 3 standartına kóre, paket quramında arnawlı tolıqlawısh maydan ajıratılǵan (pad data — naznachenie dannix), egerde, informaciya 46 bayttan uzın bolsa tolıqlawısh maydan 0 uzınlıqqa iye boladı.
• Qadaǵalaw bıytlar jıyındısınıń maydanı (ECS - Frame Chech Segvence —pole kontrol'noy summi) pakettiń 32 razryadlı dáwirli qadaǵalaw jıyındısınan ibarat (CRQ hám ol pakettiń tuwrı uzatılǵanlıǵın anıqlaw ushın isletiledi.
Sonday etip, kadrdıń minimal uzınlıǵı 64 bayttı (512 bıyt) quraydı (priambulasiz paket). Naǵız ózi shama tarmaqtan signal tarqalıwın eki úles uslanıw maksimal ma`nisin 512 bıyt aralıǵinda anıqlap beredi (Ethernet ushın 51, 2 mks. Fast Ethernet ushın 5, 12 mks).
Túrli tarmaq qurılmalarınan pakettiń ótiwi nátiyjesinde priambula azayıwı múmkinligin standart názerde tutadı hám sol sebepli onı esapqa alınbaydı. Kadrdıń maksimal uzınlıǵı 1518 báyit (12144 bıyt, yaǵnıy 1214, 4 mks Ethernet ushın, Fast Ethernet ushın bolsa 121, 44 mks). Bul shama zárúrli bolıp, onı tarmaq qurılmalarınıń bufer yad qurılmalarınıń sıyımlılıqın esaplaw ushın hám tarmaqtıń ulıwma júklemesin bahalawda paydalanıladı.
10 Mbit /s tezlikte isleytuǵın Ethernet tarmaǵı ushın standart tórtew informaciya uzatıw ortalıǵın anıqlap bergen:
• 10 BASE 5 (qalıń koaksial kabel);
• 10 BASE 2 (jińishke koaksial kabel);
• 10 BASE-T (oralǵan juplıq );
• 10 BASE-FL (shıyshe talshıqlı kabel).
Uzatıw ortalıǵın markalaw 3 elementten shólkemlesken bolıp : «10» nomeri, 10 Mbit/s uzatıw tezligin ańlatadı, BASE sózi joqarı chastotalı signaldı modulatsiya etpesten uzatıwdı ańlatadı, aqırǵı element tarmaq bólegin (segmentin) ruxsat etilgen uzınlıǵın ańlatadı : «5»- 500 metrdi, «2»- 200 metrdi (anıqrog'i, 185 metrdi) yamasa baylanıs jolınıń túrin: «T»- oralǵan juplıq (twisted pair — vitaya para), «F»- shıyshe talshıqlı kabel (fiber optic — optovoloknistiy kabel).
Tap sonıń menen birge, 100 Mbit/s tezlik menen isleytuǵın Fast Ethernet ushın da standart úsh túrdegi uzatıw ortalıǵın belgilep bergen:
• 100 BASE-T4 (tórtewli oralǵan juplıq );
• 100 BASE-Tx (Ikkili oralǵan juplıq );
• 100 BASE-FX (shıyshe talshıqlı kabel).
Bul jerde «100» sanı uzatıw tezligin ańlatadı (100 Mbit/s), «T»- hárıbi oralǵan juplıq ekenin kórsetedi, «F»- hárıbi shıyshe talshıqlı kabel ekenin ańlatadı.
100 BASE-Tx hám 100 BASE-Fx markası daǵı kabellarni birlestirib 100 BASE-X at menen júritiledi, 100 BASE-TX larni bolsa 100 BASE-T, dep belgilenedi. Bul jerde aytıp ótiwimiz kerek, Ethernet tarmaǵı optimal algoritmı menen de, joqarı kórsetkishleri menen hám taǵı basqa standart tarmaq kórsetkishlerinen ajralıp turmaydı. Lekin joqarı standartlashtirilganlik dárejesi menen, texnikalıq quralların júdá kóp muǵdarda islep shıǵarılıwı menen, óndiriwshiler tárepinen kúshli qollanıwı sharapatı sebepli basqa standart tarmaqlardan Ethernet tarmaǵı keskin ajralıp turadı hám sol sebepli de hár qanday basqa tarmaq texnologiyasın áyne Ethernet tarmaǵı menen salıstırıladı.
Ethernet (anglichan Ethernet [ˈiːthəˌnɛt] den efir [ˈiːthə] “eter” + tarmaq “tarmaq, sxema”) — kompyuter hám sanaat tarmaqları qurılmaları ortasında paketli maǵlıwmatlardı uzatıw texnologiyaları shańaraǵı.
Ethernet standartları fizikalıq qatlam daǵı sımlı jalǵanıwlar hám elektr signalların, OSI modeliniń maǵlıwmatlar siltemesi qatlamındaǵı ramka formatları hám media kirisiwdi basqarıw protokolların belgileydi. Ethernet birinshi náwbette IEEE Group 802. 3 standartları menen xarakterlenedi[2]. Ethernet 1990 -jıllardıń ortalarında Júzimen Ring, FDDI hám ARCNET sıyaqlı eski texnologiyalardı almastırıp, eń keń tarqalǵan LAN texnologiyalarınan birine aylandı.
" Ethernet" atı (sózbe-sóz " efirli tarmaq" yamasa " tarmaq ortalıǵı") bul texnologiyanıń túp principin sáwlelendiredi: bir túyin tárepinen uzatılatuǵın hámme zat bir waqtıniń ózinde barlıq basqalar tárepinen qabıl etiledi (yaǵnıy radioeshittirishga uqsawlıq ámeldegi). Házirgi waqıtta derlik mudamı jalǵanıw giltler arqalı ámelge asıriladı, sol sebepli bir túyin tárepinen jiberilgen kadrlar tek qabıl etiwshine etip baradı (efir adresine uzatıw bunnan tısqarı ) - bul tarmaq tezligi hám qawipsizligin asıradı.
Ethernet texnologiyası Xerox PARC dıń kóplegen dáslepki joybarları menen birgelikte islep shıǵılǵan. Ethernet 1973-jıl 22-mayda Robert Metkalf PARC basshısına Ethernet texnologiyasınıń potencialı haqqında esletpe jazǵanında oylap tabılǵanlıǵı ulıwma qabıl etilgen [3]. Biraq Metkalf bir neshe jıl ótip texnologiyaǵa nızamlı huqıqtı aldı. 1976 jılda ol járdemshisi Devid Boggs menen birgelikte " Ethernet: jergilikli kompyuter tarmaqları ushın bólistirilgen paketlerdi almastırıw" atlı qollanbanı baspa etdi.
Metcalf 1979 jılda Xeroxni tark etdi hám kompyuterler hám jergilikli tarmaqlardı (LAN) satıw ushın 3 Com kompaniyasına tiykar salındı. Ol DEC, Intel hám Xerox kompaniyaların birgelikte islewge hám Ethernet standartın (DIX) islep shıǵıwǵa ishontira aldı. Bul standart birinshi ret 1980 jıl 30 sentyabrde baspa etilgen. Ol eki iri menshikli texnologiyalar menen básekilasha basladı : Júzimen ring hám ARCNET, olar tez arada Ethernet ónimleri hújimi astında ezildi. Bul processda 3 Com sanaat daǵı dominant kompaniyaǵa aylandı.