Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi nawayí MÁmleketlik kánshilik hám texnologiyalar universiteti janíndaǵÍ NÓkis kánshilik institutí ulíwma texnika fakulteti

Kampus tarmaqları
Kampus tarmaqları atı anglichan «campus» — «talabalar qalashası» sózinen alınǵan. Tap sol universitet qalashaları aymaǵında kóbinese bir neshe mayda tarmaqlardı bir úlken tarmaqqa birlestiriw zárúriyatı payda bolǵan. Házirde bul atdı studentler qalashaları menen bólewmeydi hám odan qálegen kárxana hám shólkemler tarmaqların belgilewde paydalanıwadı.
Kampus tarmaqlarınıń tiykarǵı qásiyetleri tómendegiler. Tarmaqlardıń bul xili bir neshe kvadrat kilometr maydandı qoplovchi bólek jay yamasa bir aymaq sheńberindegi bir kárxananıń túrli bólimleri tarmaqları kompleksin birlestiradi. Kampus tarmaqlarında global boglanishlar isletilmaydi.
Bunday tarmaqtıń xızmetlerine bólim tarmaqları arasındag baylanıs, kárxananıń ulıwma maǵlıwmatlar bazalarınan paydalanıw, ulıwma faks-serverlerden, operativligi joqarı bolǵan modemlardan hám operativligi joqarı bolǵan printerlerden paydalanıw kiredi. Nátiyjede hár bir bólim xızmetkerleri basqa bólim tarmaqlarınıń fayllarınan hám resurslarınan paydalanadılar. Maǵlıwmatlardıń korporativ bazaları kompyuterlerdiń qanday xilida jaylasqanlıgınan qaramastan olardan paydalanıw múmkinshiligi kampus tarmaqlarınıń zárúrli xızmeti esaplanadı.
Tap sol kampus tarmaǵı júzesinde bir jınslı bolmaǵan apparat hám programma támiynatın integraciyalaw mashqalası payda boladı. Kompyuterler, tarmaq operatsion sistemaları, tarmaq apparat támiynatı xillari bar bir bólimde túrlishe bolıwı múmkin. Sonday eken, kampus tarmaqların basqarıw quramalılasadı. Bul halda administratorlardıń ilmiy tájriybesi joqarı, tarmaqtı operativ basqarıw quralları bolsa, jetilisken bolıwı shárt.
Korporativ tarmaqlar kárxana masshtabı tarmaqları dep da ataladı. Anglichan tilindegi ádebiyatlarda bul qıylı tarmaqlardı belgilewde isletiletuǵın «enterprise — wide — networks» termininiń áyne awdarmasına tuwrı kelinedi.
Kárxana masshtabındaǵı tarmaqlar (korporativ tarmaqlar ) bólek kárxanalardıń barlıq aymaqlarındaǵı kompyuterlerdi birlestiradi. Olar quramalı tárzde baylanısqan bolıwı hám qala, region yamasa kontinenti orawı múmkin. Paydalanıwshılar hám kompyuterler sanı mıńlar menen, serverler sanı bolsa, júzler menen olshenedi. Bólek aymaqlar arasındaǵı aralıq global baylanısıwdan paydalanıwdı talap etiwi múmkin (9. 3-súwret). Korporativ tarmaqta aralıqtaǵı lokal tarmaqtı bólek kompyuterler menen bólew ushın túrli kommunikatsion qurallardan. atap aytqanda, telefon, radioliniyalardan, joldas arqalı baylanıstan paydalanıladı. Korporativ tarmaqtı telekommunikatsion ortalıqta júziwshi «Lokal tarmaqlar aralchalari» kórinisinde oyda sawlelendiriw múmkin.
Bunday quramalı hám iri masshtablı tarmaq joqarı dárejeli geterogenlikka iye, yaǵnıy birdey programma hám apparat quralları járdeminde mińlaǵan paydalanıwshılar mútajliklerin qandirib bolmaydı. Korporativ tarmaqta kompyuterlerdiń hár qıylıları — meyn-freymdan tartıp tap jeke kompyutergeshe, operatsion sistemalardıń bir neshe xillari hám túrli qosımshalar kompleksi isletiledi. Korporativ tarmaqtıń bir jınslı bolmaǵan bólimleri paydalanıwshılarǵa kerekli resurslardan múmkinshiligi barınsha ashıq paydalanıwǵa sharayat jaratqan halda bir pútkil retinde islewi shárt.
Informaciya uzatıw ortalıǵı dep, kompyuterler ortasında informaciya almasınıwın támiyinleytuǵın informaciya jollarına (yamasa baylanıs kanallarına ) aytıladı. Kópshilik kompyuter tarmaqlarında (ásirese, jergilikli tarmaqlarda ) sımlı yamasa kabelli baylanıs kanalları isletiledi, bahalanki, sımsız tarmaqlar da bar bolıp tabıladı.
Jergilikli tarmaqlarda kóbinese informaciyalar izbe-iz kodta uzatıladı, yaǵnıy bir bıyt informaciya uzatılǵannan sońǵına keyingi bıyt uzatıladı. Túsiniletuǵını, bunday informaciya uzatıw parallel kodta informaciya uzatıwǵa qaraǵanda, quramalı hám aste isleytuǵın usıl bolıp tabıladı. Sonı esapqa alıw kerek, operativ parallel usılda informaciya uzatıw, jalǵanǵan kabellar (sımlar ) sanın uzatılıp atırǵan informaciyanıń razryadlar sanına salıstırǵanda teńdey asadı (mısalı, 8-razryadlı kodta 8 márte informaciya jolı asadı ). Júzeki qaraǵanda kabel kem sarp etiw bolatuǵın sıyaqlı kórinedi, tiykarınan júdá kóp sarp etiw boladı. Tarmaqtaǵı abonentler ortasındaǵı aralıq úlken bolsa, isletiletuǵın kabelning bahası kompyuter bahası menen ese yamasa odan da kóp bolıwı múmkin. 8. 16 yamasa 32 kabellarni ótkeriwge qaraǵanda, bir dana kabelni ótkeriw talay ańsat. Remontlaw, úzilislerdi tabıw hám qayta tiklew jumısları da arzanǵa túsedi. Lekin bul hámmesi emes.
Kabeldin’ túrinen qaramastan, informaciyanı uzaq aralıqqa uzatıw quramalı uzatıw hám qabıllaw qurılmaların isletiwdi talap etedi. Onıń ushın informaciyanı uzatıw bóleginde kúshli signal payda etiw hám informaciyanı qabıllaw bóleginde bolsa, kúshsiz signaldı qayta tiklew (detektorlash) kerek. Izbe-iz uzatıwda onıń ushın tek bir uzatıwshı hám bir qabıl etiwshi qurılma talap etiledi. Parallel informaciyanı uzatıwda uzatıwshı hám qabıl etiwshi qurılmalar sanı bolsa, isletiletuǵın parallel informaciyanı razryadlar sanına teń boladı. Sol sebepli uzınlıǵı onsha kóp bolmaǵan (10 metrli) tarmaqtı proektlestiriwde kóbinese informaciyanı izbe-iz uzatıw usılı saylanadı.
Informaciyanı parallel uzatıw daǵı zárúrli shárti, bul — hár bir bitni uzatıwǵa mólsherlengen kabellar uzınlıǵı bir-birine derlik teń bolıwlıǵı bolıp tabıladı. Keri jaǵdayda, túrli uzınlıqtaǵı kabellardan ótip atırǵan signallar ortasında qabıllaw apparatınıń kiriwinde waqıt boyınsha jılısıw payda boladı. Bunıń nátiyjesinde tarmaq bólekan aynıwı yamasa pútkilley isten shıǵıwı múmkin. Mısalı, 100 Mbit/s informaciya uzatıw tezliginde hám bitni uzatıw dáwiri 10 ns bolǵanda waqıt boyınsha jılısıw 5-10 ns. den aspawı kerek. Bunday jılısıw úlkenligi, kabellarning uzınlıqtaǵı parqı 1-2 metr bolǵanda payda boladı. Kabel uzınlıǵı 1000 metr bolǵanda bolsa, bul shama 0, 1-0, 2 % ni quraydı. Rasında, birpara joqarı tezlikte isleytuǵın jergilikli tarmaqlarda 2-4 talik kabel járdeminde informaciya parallel uzatıladı. Berilgen tezlikti saqlap qalǵan halda talay arzoif kabel isletiw múmkin, lekin kabelni ruxsat etilgen uzınlıǵı bir neshe 100 metrden aspaydı. Mısal jol menende Fast Ethernet tarmaq segment 100 BASE-T4 keltiriw múmkin.
Kabelsozlik sanaatı kárxanaları kabel túrlerin kóp muǵdarda islep shıǵaradı. Hámme islep shiǵarılatuǵın kabellarni úsh túrge bolıw múmkin:
• oralǵan jup sımlı kabel (vitaya para — twisted pair), olar qorǵawlanǵan, yaǵnıy ekranlastırıladı (ekranırovannie - shielded twisted pair, stop) hám qorǵawlanbaǵan, yaǵnıy ekranlastırılmaǵan (neekranirovannie, unshielded twisted pair, UTP);
• koaksial kabellar (coaxial cable);
• shıyshe talshıqlı kabellar (optolokonnie kabeli - fiber optic).
Kabelning hár bir túri óz abzallıqları hám kemshiliklerine iye, sol sebepli kabel túrin saylanǵanda hal qılınıp atırǵan máseleniń ózgeshelikin, sonıń menen birge, bólek alınǵan tarmaq ózgeshelikin hám aldınan ámeldegi bolǵan barlıq kárxana standartlarınıń ornına, 1995-jılda qabıl etilgen EIA/TIA 586 (Commercial Building Telecommunication Cabling Standart ) standartı ámeldegi bolıp, házirgi waqıtta sol standartdan paydalanıladı.