Ózbekstan respublikasi joqari tálim, PÁn hám innovatsiyalar ministrligi berdaq atindaǵi qaraqalpaq mámleket unversiteti

Shańaraqtaǵı shaxslararo dawlar
Bir shańaraq- adamlardıń óz-ara tásiriniń ayriqsha institutı. Bul ayriqshalıq sonda, bir neshe adamlardıń bawırlas birlespesi (er hám hayal, keyin balalar, er yamasa hayaldıń ata-anaları da olar menen jasawı múmkin) etikalıq minnetlemeler menen baylanıslı. Bul birlespede adamlar birgeliktegi óz-ara tásirde múmkinshiligi barınsha kóbirek waqıt jumsawǵa, óz-ara tásir processinde bir-birine quwanısh hám zawıq baǵıshlawǵa ıntıladı.
Shańaraq mudami rawajlanıw processinde, bunıń nátiyjesinde qápelimde jaǵdaylar júzege keledi hám shańaraq aǵzaları barlıq ózgerislerge munasábet xabar beriwleri kerek. hám olardıń túrli jaǵdaylar daǵı minez-qulqlarına temperament, xarakter hám ózlik tásir etedi. Hár bir shańaraqta onıń aǵzaları ortasında anıq túrde hár qıylı dúgilisisler kelip shıǵıwı ájep emes.
Shańaraqta shaxslararo dawlardıń payda bolıwına hár qıylı sırtqı faktorlar tásir kórsetiwi múmkin. Bul, birinshi náwbette, jámiyette júz bolıp atırǵan ózgerisler, mısalı, etikalıq hám mádeniy kriteryalardıń ózgeriwi, payda alıw hám sezimiy mútajliklerdi qandırıwǵa jóneltirilganlikning ornatılıwı, shańaraqtıń social qorǵawlanbaǵanlıǵı hám basqalar.
Qarama-qarsılıqlar er hám hayal mashqala boyınsha kelispewshilikler payda boladı - qaysı funkciyalarǵa ústinlik beriw jáne onı qanday orınlaw kerek. Mısalı, hayal kóp perzentli bolıwdı qáleydi, kúyewi bolsa bir neshe perzentli bolıwdı qáleydi, bul bolsa tárbiyaǵa waqıt joq ekenligi, " óz-ózinen jasaw" qálewi hám taǵı basqa.
Waqıyalardıń sebepleri: 1-dáwir
shaxslararo saykes emeslik;
etakchilik dawaları ;
ústinlik dawaları ;
úy jumısların ajıratıw ;
byudjetti basqarıw boyınsha dawalar ;
aǵayınlar hám doslardıń máslahátine ámel qılıw ;
intim hám jeke kelisiw.
Ekinshi dáwir, dramatik ózgerislerdi keltirip shıǵaradı, shańaraqta balalardıń payda bolıwı menen baylanıslı. Házirgi waqıtta qarama-qarsılıqlı jaǵdaylardıń payda bolıwınıń sebepleri hám sebepleri kóbirek payda boladı, ilgeri bolmaǵan máseleler payda boladı. Bala kúnine 24 saat itibarǵa mútáj. Hayal onaga aylanadı, ol balanı awqatlantıradı, oǵan kóbirek waqıt ajratadı, charchoqni toplaydı, ásirese bala tınıshsız bolsa. Ol tekǵana fizikalıq dem alısqa, bálki psixik dem alısqa da mútáj. Bunday jaǵdayda bolǵan kóplegen áyeller asabiylashadi, erining birpara háreketlerine nadurıs munasábette bolıwadı. Kelspewshilik hár qanday sebepke kóre payda bolıwı múmkin.
Bunday sharayatta er hayalına bala tuwılishidan aldın kóbirek itibar menen munasábette bolıwǵa májbúr bolıp tabıladı.
Shańaraqta bala ósip baradı, tárbiya, tálim, kásiplik jóneltiriw hám basqalar máseleleri qosıladı, kelispewshiliklerdiń jańa sebepleri payda boladı, bul ata-analar hám balalar ortasında shaxslararo dawlardıń payda bolıwına járdem beredi.
Jas ata-analardıń keń tarqalǵan keselligi - olardan birewiniń basqa ómir joldasınıń pikirlerin itibarsız qaldırıp, jańa áwladtı " tuwrı tárbiyalaw" procesine basshılıq etiwge urınısları. Mısalı, bala atasınan ranjiydi, onasiga yuguradi, anası bolsa onı tınıshlantirishga kirisiwedi hám " Otamiz jaman, ol sizdi xafa etedi" deydi. Bunday minez-qulqlar er ushın qıyın bolıp, balada bólinetuǵın ózlikti qáliplestiriwi hám ómir joldaslar ortasındaǵı qarama-qarsılıqǵa alıp keliwi múmkin. Hár qanday ata-ana, balaǵa salıstırǵanda qanday munasábette bolıwınan qaramastan, balanıń janında ol mudami haq bolıp tabıladı. Bir-birleriniń minez-qulqların talqılaw tek balanıń joq ekenliginde, ulıwma sheshim tabıw ushın bir-birine dos sıpatında formada ruxsat etiledi.
Ata-analardıń balanı qanday jazalaw boyınsha túrli pikirleri konfliktke alıp keliwi múmkin. Olardan biri kúshli usıllardı ábzal kóriwi múmkin, ekinshisi bolsa olardı biykarlaw etiwi múmkin. Bala ushın qosımsha shınıǵıwlardı tańlaw (muzıka, sport, túrli dóńgelekler) da dawlardı keltirip shıǵarıwı múmkin. Balanıń unamsız bahalarına bolǵan munasábet ótkir tartıslı jaǵdaynı keltirip shıǵarıwı múmkin.
Hesh qay jerde hám hesh kimge qawipsizlik kepilligi bolmaǵan dáwirmizde ata-analar hám balalar ortasında dawlar olardıń uyge kesh qaytqanlıǵı sebepli kelip shıǵadı. Ata-analardıń uwayımı, ásirese, balanıń uyge qaytıwı ushın kelisim waqıt ótkende kúshayadi, lekin ol ko'rinmadi. Usı waqıtta kompaniyada bolǵan birpara balalar úydi eslewdi de qálemeydiler, eger olar ata-anaları menen qarama-qarsılıq anıq ekenligin biliwedi. Bul balalardıń menmen minez-qulqı. Olar ushın qatarlasları sheńberinde jaǵımlı waqıt ótkeriwden zawıq alıwları, olar ushın bawırlas adamlardıń sezim-sezimleri hám haqıyqıy tınıshsızlanıwlarınan kóre áhmiyetlilew bolıp tabıladı. Ata-analardıń ıntızam talapları qanday bolıwınan qaramastan, olardı orınlawdı úyreniw kerek, olar balalar hám pútkil shańaraq qawipsizligine qaratılǵan.
Ata-analar hám balalar ortasındaǵı dawlarda úlkenlerdiń pozitsiyasi úlken áhmiyetke iye. Óspirim mudamı da úlkenler sıyaqlı háreket ete almaydı. Onıń ózligi gódeklik dáwirinde, sol sebepli óspirimlerdiń reakciyası sırtqı tásir úlkenlerge qaraǵanda spontan. Olar ele " social tormozlarni" ornatpaǵan. Óspirimler degi " ózinen-ózi túsinigi" úlkenler degi sıyaqlı jámiettiiń hár qıylı tabulari menen onsha júklenbegen hám olar túrli jaǵdaylarda óz sezim-sezimlerin anıq qadaǵalaw ete almaydılar.
Ata-analar hám óspirimler ortasındaǵı qarama-qarsılıqlar, ásirese, ata-analar ózleriniń rawajlanıwda óspirimlerden uzaqqa barmaǵan halda keskinlesedi.
Úshinshi dáwirde Shańaraqta jańa aǵzalar (kelinler yamasa kúyewler) payda bolǵanda, shaxslararo dawlardıń sebepleri kóp bolıwı múmkin. Shańaraqta jańa adam payda bolıwınıń kóplegen variantları bolıwı múmkin, lekin eń ataqlıı, er hayalın shańaraǵına, ata-anasına alıp kelgeninde. Bunday jaǵdaylarda dawlar bolıwı múmkin: ana - kelin, ana - ul, ul - hayal. Bul waqıyalar anıq túrde ulning ákesi jáne onıń hayalınıń aǵayınların óz orbitasiga tartadı.
Nekeden keyin ulning anası oǵan aldınǵı sıyaqlı itibar beriliwin dawa etiwi múmkin. hám ul, tábiyaattıń ózi talap etkeni sıyaqlı, jas hayalǵa barlıq itibardı qaratadı. Ana kúnshillik ete baslaydı hám túrli arzımas zatlarda balasınan da, kelininen de ayıp izlewge sebep izlaydi. Ol qarama-qarsılıqlı jaǵdayǵa aralasıwǵa májbúrli erini óz tárepine tarta baslaydı.
Ul hayalın hám onasini sevadi hám qaysı tárepti tańlawdı anıqlay almaydı. Bir muncha waqıt ol olardı jarawtirishga háreket etedi, lekin bunday urınıslar, qaǵıyda jol menende, tabısqa alıp kelmeydi. Hayal oxir-aqıbet erining shańaraǵında hámme onı xafa etiwine isenim payda etedi hám ata-anasınan járdem sorap shaǵım ete baslaydı. Geyde ata-analar sózsiz qızı menen birge bolıwadı. Shaxslararo qarama-qarsılıq ush shańaraqtı óz ishine aladı, hayaldıń tárepdarları erining tárepdarlarına qarsı chiqa baslaydı. Bul kelspewshilikdıń konstruktiv sheshimi derlik joq. Biraq, bunıń aldın alıw múmkin hám kerek.
Jaslar turmıs qurǵannan keyin, hár bir kisi túsiniwi kerek, tekǵana olar, bálki barlıq aǵayınlar da pútkilley jańa sapaǵa ótediler, ilgeri olardıń hesh birine belgisiz - shańaraqta jańa " jergilikli" adam payda boldı. Aǵayınlardıń barlıq umtılıw-háreketleri jas ómir joldaslarǵa óz-ara túsiniwge járdem beriwge qaratılǵan bolıwı kerek. Jańa shańaraqta hámme zat onı bekkemlewge qaratılǵan bolıwı kerek, vayranshılıqqa emes, bálki shaxslararo dawlardı qozǵawtıwǵa emes, bálki olardıń aldın alıwǵa qaratılǵan bolıwı kerek.
Shańaraqtaǵı shaxslararo dawlar mudamı qolaysızlıq, stress hám depressiya formasında salmaqli unamsız sezimiy jaǵdaylardı qaldıradi. Sol sebepli dawlardı aldın alıw jaqsılaw bolıp tabıladı. Onıń ushın psixologlar hám konfliktologlar ózleriniń minez-qulqları ushın hár qıylı variantlardı usınıwadı :
hár qanday jaǵdayda ózin tuting, kelspewshilikǵa qospań, konfliktti qozǵawtıwshı tárep tolıq gápirsin:
Hár qanday hádiysege dıqqat menen munasábette bolıń, onı analiz etiń :
Ushırasıw ústinlik dawaların esaptan tısqarı etiń, basqasın kamsitib, jaman turpayıńızdı kórsetip, ózińizdi kótermeń:
qátelerińizdi ashıq tán alın hám analiz etiń, aybıńızdı basqalarǵa tapsırmang;
basqalar nadurıs bolsa (ne boldı, ne boldı ) shańaraqqa páleket keltirmeń:
hádden tıs tájiriybe hám joytıwlarǵa muńlaslıq shańaraq aǵzalarınıń hár birewiniń denesiniń fizikalıq wayran bolıwına alıp keledi (jara, stress, júrek topılısları hám basqalar );
bir-biringizga hár qanday túsindirmeni tek jeke tárzde anıqlań hám barlıq dawalardı tek dos sıpatında húrmetli formada bildiriń (" átirapda qanday bolsa, ol juwap beredi"):
Eger hayalıńız (eringiz) " jeke dushpaningiz" bolıp qalǵan degen pikir sizdi tınıshsız qilsa, ózińizden so'rang, nege bunday boldı, nege siz ilgeri jaxsı kórgenińiz haqqında jaman pikirde boldıńız?
Kemshiliklerdi jaqınlaringizdan emes, ózińizden qıdırıń :
balalar joq ekenliginde óz orangizdagi barlıq tushunmovchiliklarni anıqlań, dawlardı sheshiwde aǵayınlar hám doslardı tartmang;
Kelspewshiliktı sheshiw degi umtılıw-háreketler sizdiń jeńisngizga qaratilmasligi kerek jaxsı kórgen kisi, lekin jaǵdaynı birgelikte sheshiw;
balalardıń háreketlerine salıstırǵanda pozitsiyasi birdey bolıwı kerek:
Eger siz olardıń soranıwın atqara almasańız, balalarǵa wáde bermang:
balalar daǵı kemshiliklerdi aytpań, olardıń turpayında, tileklerinde, umtılıwlarında jaqsı zatlardı tabıń, buǵan itibar beriń:
Sizdi balalarıngizga jaqınlashtiradigan sabaqlardı bekkemlang (isenim, shın júrektenlik, rostgo'ylik hám basqalar ):
Yadıńızda bolsın, eger siz balaǵa : " Siz biz menen úlken ısı kelispewshi", desangiz, ol mudamı sonday kóriniske háreket etedi, lekin ol ele da bunı ete almaydı :
Hesh qanday jaǵdayda balanı haqarat etpeń, lekin onı artıqsha maqtamang:
hár qanday máslahátti tıńlań, lekin unutpangki, siz máslahátshiler menen emes, bálki shaǵım etip atırǵanıńız menen yashay atırsız.
Shaxslararo munasábetlerdegi dawlar.
Konfliktlerdiń klassifikaciyası hám olardıń kelip shıǵıw sebepleri.
Keri shaxs túrleri.
Dawlardı basqarıw hám olardı sheshiw usılları.
1. Shaxslararo munasábetlerdegi dawlar. Konflikt túsinigi hám wazıypası.
Kelspewshilik - socialliq ómirdiń ayriqsha tábiyaatı menen júzege kelgen social hádiyse. Insannıń tiykarǵı mútajliklerinen biri bul ayriqsha jámáátke tiyisli bolıw mútajligi bolıp tabıladı. Usınıń menen birge, jeke ayırmashılıqlar, mápler hám maqsetler degi, birgeliktegi turmıstı qurıw jollarındaǵı ayırmashılıqlar adamlar ortasındaǵı qarama-qarsılıqlarǵa alıp keledi, olardıń kusheytiwin konflikt dep ataw kerek.
Psixologiyalıq sózlikte " kelspewshilik" (latınsha Conflictus - dúgilisiw) - ótkir unamsız sezimiy keshinmalar menen baylanıslı bolǵan shaxslar yamasa adamlar toparınıń shaxslararo munasábetlerinde yamasa shaxslararo háreketlerinde bir shaxstıń sanasında keri jóneltirilgen, uyqas kelmaytuǵın tendentsiyalardıń dúgilisiwi dep tariyplanadi.
Dep atalmish konfliktogenlar - konflikttiń payda bolıwı hám rawajlanıwına úles qosatuǵın, yaǵnıy - tuwrıdan-tuwrı konfliktke alıp keletuǵın sózler, háreketler (yamasa hárekecizlik).
Qaǵıyda jol menende, " jalǵız" konfliktogen kelspewshilikǵa alıp keliwi múmkin emes. " Waqıyalar shınjıri" payda bolıwı kerek - olar dep atalatuǵın zat kusheytiwi.
Konfliktlerdiń ush tiykarǵı túri ámeldegi:
jetiliskenlikke umtılıw ;
basqınshılıqtıń kórinetuǵın bolıwı ;
menmenliktiń kórinetuǵın bolıwı.
Qarama-qarsılıq jaǵdaylar jámiyet ómiriniń barlıq iskerlik tarawılarında - qále ekonomikada, qále siyasatda, qále kúndelik turmısda, qále mádeniyatda, qále ideologiyada júzege keledi. Olar jámiyet hám shaxstıń ózi rawajlanıwınıń ajıralmaytuǵın strukturalıq bólegi retinde anıq. Dúgilisiwlersiz - bul illyuziya, utopiya hám odan da kemrek naǵıymet.
Konfliktli jaǵday ádetde az-azdan rawajlanadı. Ol keleshektegi kelspewshilik qatnasıwshılarınıń pozitsiyalarini bóliwleydi hám anıqlaydı, biraq másele ele ashıq dúgilisiwge eriwmegen. Konfliktli jaǵdaydıń strukturalıq bólimleri qatnasıwshılar hám element, yaǵnıy. kelispewshiliktiń mánisi. Qatnasıwshılar kelspewshilik temasında keminde eki óz-ara eksklyuziv poziciyanı iyelewleri múmkin, biraq olar kóbirek bolıwı múmkin. Konflikt qatnasıwshıları málim bir ierarxiyani iyeleydiler, bul erda olardıń basshıları, baslamashıları hám olardıń kóp yamasa kemrek passiv tárepdarları ajralıp turadı.
Konflikt mudamı onıń qatnasıwshıları tárepinen ámelge asırılǵan ashıq dúgilisiwdi názerde tutadı, yaǵnıy. waqıya... Hádiysediń mazmunı konflikt temasın ózlestiriwde jatadı. waqıya kórinetuǵın boladı, konfliktti kórinetuǵın etedi jáne onıń qatnasıwshıları konfliktli jaǵdayǵa qaraǵanda aktivlew boladı.
Konfliktli jaǵday mudamı da hádiyse menen juwmaqlanmasligi múmkin, biraq konflikttiń ózi qaladı.
Konflikt - keri jóneltirilgen mápler, qarawlar, shaxs ruwxıylıqındaǵı, adamlar yamasa olardıń gruppaları ortasındaǵı munasábetlerdegi pozitsiyalarning dúgilisiwi. Konfliktli óz-ara tásir, eger ol konstruktiv sırtqı kórinislerde júz bolsa, konstruktiv, nátiyjeli baslanıwdı júrgizedi. Bunday qarama-qarsılıq progressiv ózgerislerge járdem beredi.
Qarama-qarsılıq aldınan aytıp bolatuǵın hádiyse, onı tártipke salıw múmkin. Konfliktli óz-ara tásirdiń parqı sonda, odaǵı adamlardıń keriligi bir waqtıniń ózinde olar ushın baylaw buwın bolıp xızmet etedi (munasábetler qanshellilik baylanıslı bolsa, olar sonshalıq kóp dawlarǵa alıp keledi). Adamlar bir-birine qarsı bolǵanlıǵı sebepli, olarda ulıwma zat bar.
Óziniń tábiyaatına kóre, konflikt dóretiwshilik hám buzıwǵa qaratılǵan tendentsiyalardıń tasıwshısı bolıwı múmkin, bir waqtıniń ózinde jaqsı hám jaman bolıwı múmkin.
Qarama-qarsılıq funkciyaları :
turaqlılastırıw (munasábetler bekkemlenedi, birgeliktegi turmıs hám iskerlik normalari hám qádiriyatları anıqlaw túsiniledi);
aktivlestiriw (óz-ara tásir jáne de dinamikalıq bolıp, jámiyette de, birden-bir shólkem sheńberinde de sociallıq-ekonomikalıq rawajlanıw pátlerine tásir etedi);
signalızatsiya (ámeldegi jaǵdaydan narazılıq faktorları anıqlanadı );
sezimiy juwap (óz pikirleri hám sezim-sezimlerin ashıq ańlatıw adamlarǵa sezimiy jeńillik alıw imkaniyatın beredi);
innovciyalıq (daw - dóretiwshilik ǵayrattı xoshametlew quralı );
profilaktika (waqıtında dúgilisiw ólimli minez-qulqlardıń aldın aladı ).
“SHAXSlararo dawlar”.
Derlik barlıq tarawlarda dawlar kelip shıǵadı insannıń ómiri... Olar shaxslararo baylanısde, birgeliktegi iskerlikte, basqarıw processinde, adamlar ortasındaǵı barlıq munasábetlerde kórinetuǵın boladı. Konflikttiń eń keń tarqalǵan forması shaxslararo munasábetler bolıp tabıladı. Usınıń sebepinen, shaxslararo dawlardıń qásiyetlerin biliw, olardıń payda bolıw sebeplerin anıqlaw hám olardı basqarıw usılların qóllaw qábileti psixolog ushın professional dárejede zárúrli bolıp tabıladı.
1. Shaxslararo konflikt túsinigi jáne onıń qásiyetleri
• Shaxslararo qarama-qarsılıq - bul adamlar ortasında júzege keletuǵın hám olardıń qarawları, mápleri, maqsetleri hám mútajlikleriniń uyqas kelmewi nátiyjesinde kelip shıǵıs hal etip bolmaytuǵın qarama-qarsılıq. (Morozov A. v., 2000)
Shaxslararo qarama-qarsılıqtıń mánisin anıqlawdıń basqa jantasıwları ámeldegi:
1. Shaxslararo qarama-qarsılıq qatnasıwshılar ortasındaǵı qarama-qarsılıq jaǵdayın ańlatadı, olar (yamasa olardan keminde birewi) tárepinen zárúrli dep qabıl etiledi hám basdan keshiriledi.psixologiyalıq mashqala, onı sheshiwdi talap etetuǵın hám táreplerdiń aktivligin qozǵatatuǵın, júzege kelgen qarama-qarsılıqtı saplastırıwǵa hám jaǵdaynı eki yamasa bir táreptiń máplerine muwapıq sheshiwge qaratılǵan (Grishina N. v., 2000).
2. Shaxslararo qarama-qarsılıq - bul jámiyet yamasa gruppa daǵı adamlardıń shaxslararo munasábetlaridagi ámeldegi uyqaspawshılıq, sonıń menen birge olardaǵı ámeldegi strukturalar ortasındaǵı uyqaspawshılıq nátiyjesinde júzege keliwi múmkin bolǵan hal etip bolmaytuǵın jaǵday (Krysko v. G., 2003).
3. Shaxslararo qarama-qarsılıq - bul ob'ekt yamasa qızıǵıwshılıq procesi haqqındaǵı eski ideyanı sezilerli dárejede ózgertiretuǵın jańa maǵlıwmatlardı alıw munasábeti menen adamdıń keyipindegi waqtınshalıq sezimiy ózgeris (Juravlev P. v., 2000).
4. Shaxslararo qarama-qarsılıq - bul qádiriyatlar hám málim bir mártebege, kúshke, resurslarǵa dawa qılıw ushın gúres bolıp, onıń maqseti raxipti zıyansizlentiriw, zálel etkazish yamasa joq etiw bolıp tabıladı (Kibanov A. Ya., 1998).
5. Shaxslararo qarama-qarsılıq bir waqtıniń ózinde qandirib bolmaytuǵın eki yamasa odan artıq kúshli motivlardıń dúgilisiwi. Bir xoshametlentiretuǵın stimulning hálsizleniwi ekinshisiniń kusheytiwine alıp keledi hám jaǵdaynı jańa bahalaw talap etiledi (Gubsky E. F., 2002).
6. Shaxslararo qarama-qarsılıq - Bul unamsız sezimiy keshinmalar menen baylanıslı bolǵan bir shaxstıń sanasında, shaxslararo óz-ara tásirinlerde yamasa shaxslararo munasábetlerde keri jóneltirilgen, bir-birine uyqas kelmaytuǵın tendentsiyalardıń dúgilisiwi (Petrovskiy A. v., 1985).
Keling, shaxslararo qarama-qarsılıqtıń barlıq túrme-túr formaların ulıwmalastırıp, onı ajıratıp kórsetemiz Qásiyetleri:
1. Kisiler ortasındaǵı dawlar ob'ektiv jaǵdaylardıń kórinetuǵın bolıwı sebepli emes, bálki olardı shaxslar tárepinen nadurıs sub'ektiv aqıl etiw hám bahalaw nátiyjesinde júzege keledi;
2. Shaxslararo dawlarda adamlar ortasında tuwrıdan-tuwrı qarama-qarsılıq ámeldegi, yaǵnıy. raxipler, qaǵıyda jol menende, júzbe-júz keliwedi;
3. Málim bolǵan psixologiyalıq sebeplerdiń barlıq túrli-tumanlıǵı (ulıwma, menshikli, ob'ektiv, sub'ektiv hám basqalar ) shaxslararo sebeplerde kórinetuǵın boladı ;
4. Shaxslararo konfliktler processinde xarakterler, temperamentlar, qábiletler, shıdamlılıq, aqıl -ziyreklik, sezimiy tarawdıń hám basqa individual psixologiyalıq ayrıqshalıqlardıń kórinetuǵın bolıwı tez sınaqtan ótkeriledi;
5. Shaxslararo konfliktler joqarı sezimiy intensivlik hám qarama-qarsılıqlı sub'ektler ortasındaǵı shaxslararo munasábetlerdiń barlıq táreplerin qamtıp alıw menen xarakterlenedi;
6. Shaxslararo dawlar tekǵana keri táreplerdiń, bálki olar menen tikkeley rásmiy yamasa jeke munasábetler arqalı baylanısqan adamlardıń máplerine de tásir etedi.
Ótkerilgen izertlewler sonı kórsetdiki, dawlardıń 85 procentinde oń raxiptiń keyipi sezilerli dárejede jamanlasadı. Dúgilisiwlerdiń 70 procentinde nadurıs raxiptiń keyipiniń jamanlasıwı belgilengen. Kelspewshilik 50% jaǵdaylarda hal etilgeninen keyin de qatnasıwshılardıń keyipine unamsız tásir kórsetiwde dawam etpekte.
Shaxslararo konfliktlerdiń klassifikaciyası jeke dawlar ishindegi klassifikaciyadan sezilerli dárejede parq etpeydi. Shaxslararo dawlardıń tómendegi formaları ámeldegi:
- motivatsion (mápler dúgilisiwi);
- ahloqiy;
- kognitiv (baha );
- atqarılmaǵan qálew;
- rolli oyın (jasırın hám ashıq );
- maslasıwshı ;
- ózinen-ózi húrmet qılıwdıń etarli emesligi.
Shaxslararo dawlar ushın bul klassifikaciyalaw sxeması bolıwı múmkin eki klassifikaciyalaw toparı menen toldırıladı, áyne:
1. waqıya sebepleriniń tábiyaatı boyınsha
1. 1. tárepinen sebep bolǵan kásiplik miynet munasábetleri;
1. 2. tárepinen sebep bolǵan psixologiyalıq ayrıqshalıqlar insaniy munasábetler (unawshılıq, unamawshılıq hám basqalar );
1. 3. tárepinen sebep bolǵan individual psixologiyalıq ayrıqshalıqlar qatnasıwshılar (sezimiylik, basqınshılıq, kishi piyillik hám basqalar ).
2. Qatnasıwshılar ushın baha boyınsha Shaxslararo dawlar tómendegiler bolıwı múmkin:
2. 1. Konstruktiv, yaǵnıy. munasábetlerdi (kelspewshiliktı sheshkennen keyin) rawajlanıwdıń joqarı dárejesine aparıw, óz-ara túsiniwge alıp keledi;
2. 2. Buzıwǵa qaratılǵan, yamasa unamsız, ólimli aqıbetlerge alıp keledi.
Konfliktlerdiń sebepleri hám kórinetuǵın bolıw tarawların úyreniw málim qızıǵıwshılıq oyatadı.
2. Sebepleri hám tarawları shaxslararo qarama-qarsılıqlardıń kórinetuǵın bolıwı
Shaxslararo dawlardıń sebeplerin úyreniwde ush tiykarǵı pozitsiya bar. Keling, olardı tolıq kórip shıǵayıq :
1. Psixoanalitik pozitsiya (K. Xorni) insan turpayın túsiniwdiń gilti onıń balalıǵında basınan keshirgen máseleleri ekenliginen kelip shıǵadı ;
2. Mútajlik-jeke pozitsiya (K. Levin) shaxslararo qarama-qarsılıqlardıń sebeplerin, shaxstıń óz mútajlikleri hám sırtqı ob'ektiv májbúrleytuǵın kúsh ortasındaǵı qarama-qarsılıqlardı túsiniwge tiykarlanadı ;
3. Kontekstli pozitsiya (M. Deutsch) shaxslararo dawlardıń sebeplerin kontekstte tekseriwdi usınıs etedi ulıwma sistema óz-ara tásirinler. Bul pozitsiyaga muwapıq, adamlar ortasındaǵı básekige shıdamlı hám sheriklik munasábetleri ajralıp turadı, olardıń hár biri teń hám teń bolmaǵan, rásmiy hám rásmiy bolmaǵan bolıwı múmkin, wazıypaǵa yamasa hákimiyattı bólistiriwge qaratılǵan.
Oylap kóriń shaxslararo dawlardıń tiykarǵı sebepleri:
1) Bar ekenligi individual adamlardıń mápleri, qádiriyatları, maqsetleri, motivları, rolı ortasındaǵı qarama-qarsılıqlar ;
2) Bar ekenligi túrli shaxslar ortasındaǵı qarama-qarsılıq, social mártebediń parqı, dawalar dárejesi hám basqalar ;
3) payda bolıwı hám adamlar ortasındaǵı óz-ara tásir hám baylanıstiń fon qásiyetleri retinde unamsız sezim-sezimler hám sezim-sezimlerdiń turaqlı húkimranlıǵı ;
4) Sáykes kelmew oy-pikir júrgiziw, yaǵnıy. raxiptiń juwmaqları rejimine (izbe-izligine) razı bolmaw, bul arnawlı bir jaǵdaylarda óz psixologiyalıq joytıw sezimi payda bolıwına alıp keledi;
5) Qásiyetleri aqıl, onıń dawamında maǵlıwmatlardıń zárúrli bólegi joǵaladı. Izertlew maǵlıwmatlarına kóre, eger biz oylap tabılǵan zattı 100% dep alsaq, aytılǵan zat baslanǵısh maǵlıwmatlardıń 70% ni óz ishine alıwı anıqlandi. Esitilgen gáp aytılǵanlardıń 80% ni, jámi bolsa dáslepki maǵlıwmatlardıń 56% ni quraydı. Olar esitken zatlarınıń 70% túsiniledi (baslanǵısh maǵlıwmatlardıń 39%). Tushunilgan zattıń 60% este qaladı (baslanǵısh dárejedegi 24%). Yodlangan zatlardı qayta aytıp beriwde maǵlıwmatlardıń shama menen 30% joǵaladı. Aqıl nátiyjesinde baslanǵısh maǵlıwmatlardıń tek 16% qaladı, bul kóp sanlı qáteler hám dawlar múmkinshiligın túsintiredi;
6 ) Subyektiv beyimlik dawlarǵa, bul tómendegi psixologiyalıq pazıyletlerdiń kombinatsiyasında kórinetuǵın boladı : ózinen-ózi qadrlamaslik, húkimranlıq etiwge umtılıw, pikirlewdiń konservatizmi, hádden tıs tuwrılıq, sın pikir, uwayım, basqınshılıq, órlıq, asabiylashish, ókpeshilik.
Tiykarǵı kórinetuǵın bolıw tarawları shaxslararo dawlar kollektiv (shólkem), jámiyet hám shańaraq, yaǵnıy. insannıń ómiriniń kóp bólegi júz bergen social jámáátler.
Keling, shaxslararo dawlardıń tiykarǵı sebeplerin olardıń kórinetuǵın bolıw tarawları menen bólewge háreket qilaylik.
1. Jámáát (shólkem) dagi dawlar tómendegi sxemalar boyınsha islep shıǵıladı : " boysınıwshı menejer», « teń menen teń», « xızmet», « rásmiy bolmaǵan". Bul dawlardıń sebeplerin eki gruppaǵa bolıw múmkin:
1. 1. Shólkemlestirilgen hám texnikalıq (resursların bólistiriw, maqsetler degi ayırmashılıqlar, jaman baylanıs, wazıypalardıń óz-ara baylanıslılıǵı, usıllardıń ayırmashılıqları );
1. 2. Psixologiyalıq (shaxs, mártebe, rol qásiyetleri, pozitsiyalardagi ayırmashılıqlar, munasábet, qarawlar, húkimler).
2. Jámiyettegi qarama-qarsılıqlar sxemalar boyınsha islep shıǵıw " puqara -jámiyet" va" puqara -puqara". Olardıń tiykarǵı sebebi, qatnasıwshılardıń psixologiyalıq hám pedagogikalıq mádeniyatınıń tómenligi bolıp tabıladı.
3. Shańaraqqa tiyisli dawlar sxemalar menen ańlatıladı" ómir joldası», « ata-analar - balalar" va" ómir joldaslar - aǵayınlar". Olardıń sebepleri arasında tómendegiler ámeldegi:
3. 1. Deviant minez-qulıq qatnasıwshılardan biri;
3. 2. Materiallıq máseleler ;
3. 3. Iskerlikti sheklew (erkinlik, háreket);
3. 4. Jeke psixologiyalıq ayrıqshalıqlar ;
3. 5. Jınıslıq uyqaslıq.
Biz shaxslararo dawlardı basqarıw texnologiyasın úyreniwge shaqırıq etemiz
3.
Shaxslararo dawlardı basqarıw processinde olardıń rawajlanıw faktorların esapqa alıw zárúrli bolıp tabıladı.
• Konflikt faktorları - bular konflikttiń óz-ara tásiriniń háreketlendiriwshi kúshleri yamasa stimullari bolıp, onıń tábiyaatı hám individual qásiyetlerin belgileydi.
Amerikalıq konfliktolog v. Linkolnning pikrine qaraǵanda, shaxslararo konfliktlerdiń besew faktorın ajıratıw múmkin.:
1. Informaciya faktorları konfliktlesip atırǵan táreplerden biri ushın maǵlıwmatlarǵa jol qoyıp bolmaytuǵın dárejege túsiriledi. Olar ádetde tolıq hám uǵımsız maǵlıwmatlar, mısh-mısh gápler, nadurıs maǵlıwmatlar, dereklerdiń isenimsizligi hám biygana faktorlar kórinisinde kórinetuǵın boladı ;
2. Minez-qulıq faktorları konfliktlesip atırǵan bir yamasa eki táreptiń minez-qulqlarındaǵı unamsız kórinislerdi ańlatiwshı (turpayılıq, kishi piyillik, basqınshılıq ). Olar ózlerin ústinlikke umtılıw, menmenlik, wádelerdi buzıw formasında kórinetuǵın etedi;
3. Baylanıs faktorları konfliktlesip atırǵan tárepler ortasındaǵı óz-ara munasábetlerden narazılıq menen kórsetilgen. Olar qádiriyatlardıń uyqas kelmewi, tálim dárejesindegi ayırmashılıqlar, isenimsizlik, hákimiyattıń etiwmasligi, munasábetlerdegi teń salmaqlılıqtıń aynıwı formasında kórinetuǵın boladı ;
4. Baha faktorları keri táreplerdiń minez-qulıq principlerıge qarama-qarsılıqta kórinetuǵın boladı. Olar ırım, dástúrge sadıqlıq, haqqındaǵı ideyalar formasında kórinetuǵın boladı etikalıq normalar (jaqsılıq hám jamanlıq, ádalat hám ádalatsızlik haqqında );
5. Strukturalıq faktorlar ózgertiw qıyın bolǵan salıstırǵanda turaqlı ob'ektiv jaǵdaylardı ańlatadı. Bul húkimetke munasábet, huqıqıy normalar, múlkshilik huqıqlar, basqarıw sisteması, minez-qulıq normalari.
Shaxslararo dawlardı basqarıw de kórip shıǵıw múmkin sırtqı hám ishinde bolǵanı... Sırtqı tárep - bul arnawlı bir qarama-qarsılıq sheńberindegi tásir. Ishki tárep konflikt degi minez-qulqlardıń tiykarǵı strategiyaların ańlatadı. Keling, olardı tolıq kórip shıǵayıq.
1. Shaxslararo dawlardı basqarıw qarama-qarsılıqlı munasábetler tarawına tásir kórsetedi, onı konstruktiv sheshiwge alıp keledi. Ol tórt basqıshnı óz ishine aladı :
1. 1. Prognozlaw konflikt seriklerdiń individual psixologiyalıq qásiyetlerin úyreniw, tartıslı jaǵdaydıń payda bolıw basqıshında konflikttiń dáslepki belgilerin analiz etiwden ibarat (munasábetlerdi sheklew, sın kózqarastan bayanatlar hám basqalar );
1. 2. Eskertiwkonflikt jaqınlasıp kiyatırǵan konflikttiń sebepleri hám faktorların tereń analiz qılıw tiykarında ámelge asıriladı, sonnan keyin olardı zıyansizlentiriw ilajları kóriledi. Pedagogikalıq sharalar (sáwbetler, túsindirisler, ishontirish, usınıslar ) hám shólkemlestirilgen sharalar (qatnasıwshılardı waqtınsha izolyatsiya qılıw, baylanıs shártlerin ózgertiw) ortasındaǵı farqni anıqlaw ;
1. 3. Reglamentkonflikt konfliktlesip atırǵan táreplerdiń daw haqıyqatın tán alıwı tiykarında ámelge asıriladı, sonnan keyin dawlardı basqarıw texnologiyaları qatnasıwshılar sanın sheklew menen bir waqıtta qollanıladı ;
1. 4. Ruxsatkonflikt málim usıllardan birin tańlaw tiykarında ámelge asıriladı.
2. Ishki tárep konfliktte aqılǵa say minez-qulıq texnologiyalarınan paydalanıwdı óz ishine aladı. Ol amerikalıq psixologlar K. Tóbeas hám R. Kilman tárepinen islep shıǵılǵan minez-qulıq usılınıń strategiyası hám taktikasini tańlawǵa tiykarlanadı. Kelspewshilikda minez-qulqlardıń eki tiykarǵı strategiyası ámeldegi:
2. 1. Sheriklik strategiyası seriktiń mápleri hám mútajliklerin esapqa alıwǵa itibar qaratadı, onıń ushın qarawlar hám pikirlerdiń baylanıs noqatlarınan paydalanıladı ;
2. 2. Basım strategiyası óz mápleri hám maqsetlerin ámelge asırıw menen xarakterlenedi, onıń ushın olar óz pikirlerin, menmenlikti májbúrlewden paydalanadılar.
Waqıyalardı sheshiwdiń shaxslararo usılları hár qanday kelspewshilikdıń ulıwma dáregi - eki yamasa odan artıq tárepler mápleriniń uyqas kelmewi menen baylanıslı. Bularǵa tómendegiler kiredi:
1) Báseki jolı qálegen qararlar qabıllaw arqalı konfliktti aktiv sheshiwden ibarat. Bul usıl sonnan ibarat, bir tárep óz máplerin basqalardıń máplerine zálel etkazgan halda qandırıwǵa ıntıladı, olardı óz qararların qabıllawǵa májbúr etedi. Básekishi tárep málim bir kúsh hám kepillikke iye bolsa, qarama-qarsılıqtı demde sheshiw kerek bolsa, bul usıl oqlanadi. Biraq, quramalı dawlar júzege kelip, usıl qollanilmaydi;
2) Shaǵılısıw usılı táreplerden biri sheriklikten yamasa hátte óz máplerin qorǵawdan waz keshkende ámelge asıriladı. Eger konflikt sayız bolsa, táreplerden biri nadurıs ekenligi aldınan málim bolsa, mashqalanı sheshiwde keshigiw zárúr bolsa, bul usıl nátiyjeli boladı ;
3) Kelisiw usılı konflikt qatnasıwshıları óz máplerin qorǵawǵa urınbastan óz-ara munasábette bolıwların ańlatadı. Eger konflikttiń áhmiyeti onıń tárepleri ushın birdey bolmasa, bul usıldı tańlaw usınıs etiledi;
4) Sheriklik jolı táreplerdiń aktiv óz-ara háreket etiwi hám usı waqıtta óz máplerin qorǵawında kórinetuǵın boladı. Bul usıl eń uzaq waqıt, eger táreplerdiń jasırın mútajlikleri túrlishe bolsa, nátiyjeli boladı hám mashqalanı sheshiw ekewi ushın da birdey dárejede zárúrli bolıp tabıladı.
5) Mawasaǵa keliw usılı táreplerden biri ekinshisidan azmaz tómenlew bolıp, kelispewshiliklerdi óz-ara qaptal beriw arqalı sheshiwge dúzilgenlıǵında bolıp tabıladı. Eger jaǵday ekewi ushın da zárúrli bolsa hám konfliktlesip atırǵan tárepler birdey kúshke iye bolsa, bul usıl nátiyjeli boladı.
Konfliktti sheshiw usılın tańlawdıń grafik modeli 1-suwretde kórsetilgen.
Gúrish. 1 Dawlardı sheshiwdiń shaxslararo usılları.
Bul temanı úyreniw nátiyjesinde biz tómendegilerdi qáliplestiriwimiz múmkin juwmaqlar :
• Shaxslararo konfliktlerdi xarakteristikalawda túrlishe jantasıwlar ámeldegi, biraq, kópshilik izertlewshilerdiń olardıń ob'ektiv sebepleri, sub'ektiv kórinisleri, túrme-túr kórinisleri, ayriqsha faktorları, joqarı sezimiy intensivligi bar ekenligine razı ;
• Shaxslararo dawlar turmıstıń barlıq tarawlarında (jámáát, jámiyet, shańaraq) kórinetuǵın boladı hám sebep hám faktorlardı úyreniw, daw munasábetleri tarawına tásir qılıw, strategiya hám minez-qulqlar usılın tańlaw menen baylanıslı bolǵan basqarıwǵa beriledi..


JUWMAQ
Shaxslararo dawlar mudamı bolǵan hám boladı. Olar hár kúni bir neshe ret ushrasadılar, kimdir tanıs, kimdir jańa. Biz qarama-qarsılıqlardıń payda bolıwınıń aldın ololmaymiz, sebebi olar jámiyet hám insan tábiyaatınıń zárúrli hám ajıralmaytuǵın bólegi bolıp tabıladı. Tek ǵana qılıw múmkin bolǵan zat - dawlardıń barıwın ańsatlastırıw, olarǵa munasábetińizdi ózgertiw, olardı qanday basqarıwdı úyreniw hám eger qálesangiz, maqsetingizga erisiw ushın olardan paydalanıń.
Shaxslararo dawlar óz áhmiyetin hám olardı sheshiw usılların joǵatpaǵanı sıyaqlı, óz áhmiyetin joǵatmaydı, sebebi tariyx dawamında, ásirese globallasıw rawajlanıwı hám Internettiń payda bolıwı menen biziń dáwirimizde baylanıs mudami rawajlanıp, ózgerip bardı. óz-ara tásirdiń jańa formaları ózgerdi hám qosıldı, jańaları jaratıldı. hár birinde konflikt túrli jollar menen dawam etiwshi, shaxs menen ózgerip baratuǵın tarawlar hám institutlar.
Kelspewshiliklı jaǵdaydan shıǵıw ushın kelspewshilikdıń hár eki tárepi de konfliktli jaǵdaynı basqarıwda málim kónlikpelerge ıyelewi shárt emes, hesh bolmaǵanda bir sub'ekt olarǵa iyelik qilsa jetkilikli, keyin jaǵday júzege keliwi múmkinshiligı bar. eń kem joytıwlar menen aqılǵa say jol menen hal etiliwi kóp ret artadı.
Kóbinese, adamlarǵa ólimli tásir kórsetetuǵın waqıyalar emes, bálki olar waqtında biz qanday etip sezimiy tárepten basdan keshirganimiz. Bul abaylar, qáweter, dushpanlıq, bir sóz menen aytqanda, hár qanday ótkir sezimiy tájiriybe. Bul aqıbetler, ókiniw menen aytamız, sheklengen yamasa qısqa múddetli emes. Olar insan iskerliginiń basqa tarawlarına tarqalıp, onı táqip etiwleri múmkin uzaq múddet turmıs, sonıń menen birge, bul qáweter hám qáwiplerdi basqa adamlarǵa ótkeriw yamasa óz perzentlerin sol atmosferada tárbiyalaw.
Shaxslararo dawlar basqa túrdegi dawlar menen kúshli baylanısqan. Aytaylik, olar ózin qızıqtırǵan sorawlarǵa juwap tapa almaǵan adam óz máselelerine basqa adamlardı tarta baslaǵanında, bul konfliktke alıp keliwi múmkin bolǵan ishki qarama-qarsılıq nátiyjesinde payda bolıwı múmkin. Sonıń menen birge, shaxslararo dawlar gruppa ishindegi hám gruppalararo konfliktlerge kiredi, sebebi sub'ektler gruppalardıń birlikleri bolıp, gruppa ishindegi shaxslararo qarama-qarsılıq júzege kelgen táǵdirde konflikt gruppa konfliktine aylanadı, sebebi konfliktte tárepler, málim kózqaraslar bar. onı bir neshe kisi bóliw kóriwi múmkin. Sonday etip, shaxslararo, shaxslararo hám gruppa daǵı dawlar ayriqsha jabıq sistemanı jaratadı, onıń elementleri bir-birin shárt etedi.
Psixologiya konflikttiń óz-ara ózgeshelikin tán aladı. Bul munasábetler sistemasınıń ossifikatsiyasini aldın alıwǵa járdem beriwi hám ózgerislerge, insan hám ulıwma jámiyet rawajlanıwına dúmpish ekenligi tán alıw etilgen. Eger biz olardı aqılǵa say basqarıwdı úyrensak, waqıyalar haqıyqıy payda keltiredi.