Ózbekstannıń eń jańa tariyxı

8-Tema. Ǵárezsizlik jıllarında Ózbekstandaǵı ruwxıy hám mádeniy rawajlanıw


REJE:

1. 
   Ǵárezsizlik jıllarında ruwxıy hám mádeniy turmıs. Milliy ǵárezsizlik ideyası hám ideologiyalıq máseleler.
   
2. 
   Milliy úrp-ádetler, qadriyatlar hám dástúrlerdiń qayta tikleniwi. Ǵárezsizlik jıllarında ullı ata-babalar hám tariyxıy shaxslarǵa bolǵan itibar.
   
3. 
   Tariyxıy qalalar (Buxara, Samarqand, Marǵulan, Qarshi, Tashkent, Xiywa, Shahrisabz) yubileyleriniń xalıq aralıq kólemde keń belgileniwi.
   
4. 
   Mádeniyat hám kórkem-óner tarawınıń rawajlanıwı. Xalıq aralıq kórik-tańlawlardıń ótkeriliwi. Milliy sport túrleriniń rawajlanıwı.
   
5. 
   Ózbekstanda milletler arasında hám dinler arasında múnasibetlerde turaqlılıqtı támiyinlew boyınsha mámleket siyasatı.
   

Ádebiyatlar

1. 
   O’zbekiston mustaqillik yillarida. - Toshkent: O’zbekiston, 1996.
   
2. 
   O’zbekiston tarixi. R.H.Murtazaevaning umumiy tahriri ostida. – Toshkent, 2005.
   
3. 
   O’zbekiston xalqining dini, madaniyati va urf-odatlari: tarix va hozirgi holat. - Toshkent: TIU, 2011.
   

Ózbekstan óz ǵárezsizligin qolǵa kirgizgennen baslap jámiyetimizdiń barlıq tarawları qatarı ruwxıy turmıs hám mádeniyatta úlken ózgerisler ámelge asırıldı. Bul qurılıp atırǵan mámleket birinshi gezekte, ulıwma dúnyalıq civilizaciyaǵa, dún`ya mámleketleri erisken tájiriybelerge hám xalqımızdıń milliy dástúrlerine, ásirler dawamında qáliplesken qadriyatlarına tiykarlanbaqta.

Enciklopediyada qadriyatqa tómendegishe táriyp berilgen: «Qa’driyat – átirapımızdaǵı qanday da bir hádiyselerdiń insanıy, jámiyetlik hám mádeniy áhmiyetin kórsetiw ushın qollanılatuǵın túsinik. Qadriyatlardı mazmunı hám xarakteri boyınsha progressiv hám reakcion tiplerge ajıratıw múmkin». Qadriyatlar qanday da bir jámiyet hám toparlarǵa tiyisli adamlardıń turmısı hám mádeniyatınıń haqıyqıy yamasa ideal táreplerin, tábiyat hám jámiyet hádiyseleriniń mazmunın ańlatadı. Onıń qadriyatlar dep atalıwınıń sebebi adamlar olardı qádirleydi, óytkeni bul qadriyatlar olardıń jeke hám jámiyetllik turmısın bayıtadı. Sonlıqtan da adamlar óz kóz qaraslarındaǵı qadriyatlardı ámelge asırıwǵa umtıladı.
Qadriyatlar ishindegi eń birinshi hám eń áhmiyetlisi ómirdiń ózi bolıp tabıladı. Óytkeni ómirden ayırılıw qalǵan barlıq qadriyatlardan paydalanıwdı joqqa shıǵaradı. Qadriyatlar óziniń mánisi boyınsha bir neshe túrlerge bólinedi. Insan hám onıń ómiri eń joqarı qadriyat esaplanadı. Insannıń ózi joq jerde qanday da bir nárseniń qadir-qımbatı haqqında sóz etiw múmkin emes. Sonlıqtan da insannıń qadir-qımbatın húrmet etiw, onıń turmısın jaqsılaw, bilim hám mádeniy dárejesin rawajlandırıw, den sawlıǵın saqlaw, ómirin qorǵaw mámleketimiz siyasatınıń tiykarǵı baǵdarın qorǵaydı. Jámiyetimizde júz berip atırǵan túpkilikli ózgerislerdiń, reformalardıń barlıǵı adamlardıń turmısı bay, gózzal bolıwı, insan haqıyqıy mánisinde ózin erkin seziwin támiyinlewge qaratılǵan.
Watandı súyiw joqarı qadriyatlardan bolıp tabıladı. Óz Watanın súymegen, onıń qádirine jetpegen insan basqanıń da, pútkil adamzattıń da qádirine jetpeydi. Watanǵa sadıqlıq – haqıyqatqa sadıqlıq, milletke mehir, pútkil adamzatqa miyrim shárááttiń kórinisi bolıp tabıladı. Onısız ádalat jeńiske erise almaydı, haqıyqat júzege shıqpaydı, insan shaxsına húrmet káliplese almaydı. Óytkeni miyrim-shápáátti joyıtqan shaxs ayagınan astındaǵı jerden ajıralıp qaladı, tayanıshsız qaladı. Watanǵa muhabbat, ata-babalarınıń miyrasına qızıǵıw, milliy mánawiyattan nár alıw, óz kúshine iseniw, ulıwma adamzatqa húrmet, keleshek aldında juwapkershilik sezimlerin tárbiyalaydı. Demek, ǵárezsizlik mániwiyatı ana jurtqa muhabbattan, millet máplerine sadıqlıqtan baslanadı. Hár bir shaxstıń óz ishki imkaniyatların Watan mápleri jolında ónimli rawajlandırıwı arqalı júzege shıǵadı, bunda milliy mánawiy miyrastan, ulıwma adamzatlıq qadriyatlardan bas tartpaw, aldıńǵı tájiriybelerdi unamlı ózlestiriw sezimi payda boladı. Qadriyat keń kólemli, kop mánisli, hbkmetli sóz bolıp tabıladı. Óz qádirin bilgen insan ǵana basqanıń qádirine jetedi. Óz milliy qadriyatların húrmet etken, qádirlegen insan ǵana sol xalıqtıń wákili degen ullı ataqqa sazawar boladı. Milliy qadriyat xalıq ótmishine, búgini ham keleshegine, ilim hám mádeniyattıń rawajlanıwına, milliy ódep-ikramlıqqa joqarı húrmet belgisi bolıp tabıladı. Qadriyat insannıń mánawiy talabın qanaatlandırıwǵa xızmet etetuǵın, sonlıqtan da adamzat tárepinen qádirlenetuǵın, mádeniy, mánawiy, siyasiy, ekonomikalıq faktorlardıń toplamı bolıp tabıladı.
Eń joqarı qadriyat insannıń ózi bolıp tabıladı. Leykin sovet dáwirinde elimizdiń ullı perzentleri Yusuf Xos Xojib, Axmed Yugnakiy, Ibn Sino, Beruniy, Axmad Yassawiy, Ámir Temurlar óz qádirin tappadı. Alisher Nawayı, Babur, Uluǵbek, Mashrab, Nadirabegim sıyaqlı insanlar feodalizm dáwiriniń wákilleri dep kemsitildi, olardıń qaytalanbas miyrasların úyreniw qadaǵan etildi.
Xalqımızdıń mánawiy baylıǵı esaplanǵan “Alpamıs” dástanı qısımǵa ushıradı. «Mukimiy» muzıkalı drama teatrı repertuarinan «Alpamıs» spektakli alıp taslandı. Ǵárezsizlik nátiyjesinde «Suw seyili», «Anor seyili», «qawın seyili», «Júzim seyili» sıyaqlı bayramlar qayta tiklendi. Bul bayramlar abadanshılıq, molshılıq, tınıshlıq belgisi sıpatında, xalıqtıń arzıw-ármanı, tileklerinıń kórnisi sıpatında qádirlenetuǵın edi. Kur`oni Karimniń ózbek hám qaraqalpaq tillerine awdarma etiliwi hám baspadan shıǵarılıwı úlken waqıya boldı.
Búgingi kúnge kelip Abu Iso Muxammad at-Termiziydiń «Shamoili Muxammadiya», Nosiriddin Burxoniddin Rabguziydiń «xissai Rabguziy», Axmad Yassawiydiń «Xikmatlar»i, Ámir Temurdıń «Temur tuzulari»niń baspadan shıǵarılıwımilliy qadriyatlardı tiklew hám rawajlandırıw jolında úlken jetiskenlik boldı. Ámir Temurdıń tuwılǵanınıń 660 jıllıǵı, Imam al-Buxariydiń 1225 jıllıǵı, Al-Farganiydiń 1200 jıllıǵı, 1998 jılı «Alpamıs» dástanınıń 1000 jıllıǵı belgilendi.
Adamzat tariyxı aksiologiyalıq kóz qarastan, qanday da bir milliy-etnikalıq qadriyatlardıń payda bolıwı, rawajlanıwı hám krizisi, olardıń ornına basqalardıń payda bolıwınan ibarat quramalı mashqala hám processlerdi óz ishine aladı. Bunday kóz qaras áhmiyetli hám aktual` máselege, yaǵnıy millettiń milliy qadriyatlarınıń iyesi sıpatında ózin-ózi saqlap turıwı lazım degen máselege itibar beriwge alıp keledi. Hár bir millet óz qadriyatlarınıń tek dóretiwshisi ǵana emes, bálkim abaylap qásterlewshisi hám keleshekke jetikiziwshisi bolıp tabıladı. Milliy qadriyatlardıń saqlanıwı ushın hár bir millettiń ózi juwapker. Bul juwapkershilik milliy rawajlanıw processinde qáliplesken mánawiy minnettiń ayrıqsha shaxslarǵa emes, pútkil milletke tán kórninisin ańlatadı. Hátte xalıq belgili bir dáwirde erkin bolmaǵan, siyasiy processler nátiyjesinde qanday da bir imperiyaǵa waqıtsha ǵárezli bolǵanda da onda óz milliy qadriyatların saqlaw sezimi joq bolıp ketpeydi. Milliy qadriyatlardıń kórinisinde hám tariyxıy rawajlanıwında ayırım táreplerine itibar beriw lazım. Olar:
-adamlardıń tábiyǵıy, tariyxıy hám jámiyetlik birligin támiyinleytuǵın etnik mákanda qáliplesedi, hár qıylı túrlerde kózge taslanadı, adamlardıń sanasına, ómirine ózine tán tárizde tásir etedi;
-milletlesleriniń óz-ara múnásibetlerinde, jámiyetlik xızmetlerinde kózge taslanıp turadı, áne usı múnásibet, xızmet, máqset, zárúrlik hám umtılıwlar ushın mánawiy tiykar boladı;
-materiallıq, mánawiy, ekonomikalıq, siyasiy hám basqa tarawlarda qanday da bir nátiyje sıpatında júge keliwi adamlar ushın zárúrlik sıpatında ózine tán áhmiyetke iye bolıwı múmkin;
-jámiyetlik rawajlanıw processinde ózgerip, jetilisip, hár qıylı kórniske iye bolıp, bárqulla jańalanıp turadı, sonıń menen birge áwladtan-áwladqa ótedi, miyras bolıp qaladı.
Milliy qadriyatlardıń tómendegiler menen baylanıslı bolǵan túrlerin ajıratıp kórsetiw múmkin:
-millettiń tábiyǵıy qaytalanbaslıǵı, ózine tánligi, tariyxıy ózgerip barıwı hám jámiyetlik kóp túrliligi (genofondı);
-millettiń tariyxı, ótmishi, keleshegi hám mánawiy miyrası;
-milliy aymaq, materiallıq hám mádeniy jasaw sharayatları;
-ekonomikalıq tiykar hám jámiyetlik birlik;
-úrp-ádetler, dástúrler, mirásimler, turmıs tárizi hám basqalardaǵı milliylik.
-milliy til, milliy mádeniyat hám mánewiyat, milliy sana hám milliy rux, milliy sezimler hám ideyalar.
Milliy qadriyatlar millettiń ózi menen birge tariyxıy silkiniwler, zamannıń oylı bálentlikleri, hár qıylı jámiyetlik hám siyasiy processler arqalı ótmishten keleshekke qaray ótip turadı. Olar tábiyatı boyınsha tek tar kólemde saqlanıp qalmaydı, bálkim rawajlanıp, turmıs processinde jańalanıp, bayıp baradı. Hár bir el, elat, urıw yamasa xalıqtıń úrp-ádetlerinde, olardı orınlawdaǵı xızmetlerinde ózine tánlik boladı. Eger usı ózine tánlikti sol xalıq qádirlese, olar milliy turmıs, sananıń bir bólimine aylanǵan bolsa, onıń jaman tárepi joq. Bunday ózine tánlik penen baylanıslı qadriyatlardı basqa jerde, basqasha tárizde jasap atırǵan adamlardıń tárezisi menen ólshew yamasa bul máselede basqalardıń tóreshilik etiwi máqsetke muwapıq emes.
Ulıwma insanıylıq sezim tek óz xalqı qadriyatın ardaqlaw. maqtanısh etiw menen sheklenip qalmaydı. Bálkim hár bir xalıqtıń ullı qadriyatların húrmet etiwden baslanadı. Dún`yada san jaǵınan kóp hám keń kólemli xalıq bolıwı múmkin, degen menen mádeniy hám mánawiy tarawda bir-birinen ózin tómen qoyatuǵın yamasa artıqmashılıqqa iye bolǵan xalıq joq. Hár bir millettiń ózine tán ótmishi, mádeniy hám mánawiy qadriyatları, milliy qaharmanları, basqalar tárepinen moyınlanıwı lazım bolǵan úrp-ádetleri, tuwǵan-tuwısqanlıq belgileri bar. Bunda ulıwmainsanıylıq barlıq millet hám elatlardıń qadriyatların abaylap-qásterlew, tariyx tárezsi saqlap qalǵanların húrmet etiw hám dún`yadaǵı milliy qadriyatlardıń hár kıylı hám keń kólemli ekenligin ańlawdan ibarat.
Ǵárezsizlikke erisiw mámleketimizde jasaytuǵın barlıq milletlerdiń qadriyatların saqlaw hám jetilistiriw ushın úlken imkaniyatlar ashtı. Bunda demokratiyalıq jámiyet kurıw tiykarında ulıwmainsanıylıq hám milliy qadriyatlardıń birligin támiyinlew zárúrlikke aylanıp barmaqta.
Ullı ulamalar hám oyshıllardıń isimleri qayta tiklendi. Abu Isa at-Termiziydiń 1200 jıllıǵı, Maxmud az-Zamaxshariydiń 920 jıllıǵı, Najmiddin Kubranıń 850 jıllıǵı, Baxauaddin Naqshbandiydiń 675 jıllıǵı hám Xoja Axror Valiydıń 600 jıllıǵı, Imam al-Buxariydiń 1225 jıllıǵı keń kólemde belgilendi.Bul insanlardıń biybaha shıǵarmaları qaytadan baspadan shıǵarıldı, isimleri máńgilestirildi.
Jámiyet aǵzalarınıń hújdan erkinligin támiyinlew, olardıń diniy mirasimler hám dástúrlerin orınlaw ushın sharayatlar jaratıldı. Jańadan meshitler hám medreseler qurıw, eskilerin rekonstrukciya etiw jumısları ámelge asırıldı.
1992 jılı Prezident pármanı menen Ramazon hám Qurban hayt kúnleri ulıwmaxalıqlıq bayram dep járiyalandı. Nawrız ulıwmaxalıqlıq bayram sıpatında qayta tiklendi.
Mavrennaxr diniy basqarması xızmeti respublikamız turmısında óz ornın iyeledi. Din insan ruwxın páklewi, adamlar arasında mehir aqıbet sezimlerin bekkemlewi, milliy kadriyat hám dástúrlerdi saqlawǵa xızmet etiwi menen jámiyet turmısında áhmiyetli orın tutıp kelgen.
2000 jılı sentyabr`de Tashkentte YuNESKOnıń basshılıǵında «Dún`ya dinleri tınıshlıq mádeniyatı jolında» temada dinler aralıq birge islesiw boyınsha xalıqaralıq ánjuman ótkizildi. Onda AQSh, Franciya, Rossiya, iran, Izrail, Hindstan, Qıtay hám basqa da otızǵa jaqın mámleket, xalıqaralıq shólkemlerdiń wákilleri qatnastı.
Ózbekstan Respublikası Oliy Majlisiniń sessiyasında 1998 jılı aprel`de «Húждан еркинлиги háм диний шóлкемлер туwралı» Nızam jańa redakciyada qabıl etildi.
Ǵárezsizlik nátiyjesinde «Islam nurı» háptenaması dún`yaǵa keldi, kóplegen dingiy-ákramlıq ádebiyatlar baspadan shıǵarıla baslandı. Imam Buxariydiń tórt tomnan ibarat, imam Termiziydiń bir tomlı hadis kitapları, basqa ulamalardıń shıǵarmaları júz mıńlaǵan nusxalarda baspadan shıǵarıldı. Qurani Karim segiz márte, jámi bir million nusxada baspadan shıǵarıldı. Bul muqaddes kitap jurtımızda birinshi márte Alouaddin Mansur tárepinen ózbek tiline awdarma islendi hám úsh márte, jámi 300 mıń nusxada baspadan shıǵarıldı.
Qaraqalpaqstan Respublikasında hám walayatlarda hár birinde keminde birewden Medrese, Tashkent Islam Universiteti, Xalıqaralıq Islam izertlewler orayı, Imam Buxariy atındaǵı Hadis mektebi, Ishan Babaxan atındaǵı hayallar medresesi, Abulqasım hám Kukaldosh medreseleri jumıs islep turıptı.
Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabinetiniń 1995 jılı 19 maydaǵı qararı menen Tashkent qalasında islam táliymatı hám filosofiyasın, tariyxıy hám mádeniy miyrastı teren úyreniwmáqsetinde Xalıqaralıq islam izertlew orayı shólkemlestirildi. Bul oraydıń tiykarǵı wazıypası jurtımız musılmanlarına milliy qadriyatlarımızdı hám haqıyqıy islam táliymatın jetkiziw, qımbat bahalı qol jazba shıǵarmalardı izertlew, olardı keń jámáátshilikke tanıstırıw, qolanbalar tayarlaw hám baspadan shıǵarıw. Mámleket televideniesi arqalı berilip atırǵan «Ma`rifatnoma» kórsetiwi xalıqtıń mánewiyatın jetilistiriwde, diniy máripattı keń tarqatıwda úlken áxmiyetke iye bolmaqta.
1999 jılı 14 dekabr`de «Imam Abu Mansur al-Moturidiy tuwılǵanınıń 1130 jıllıǵın belgiliw tuwralı», 2000 jılı 20 yanvar`da «Burhoniddin al-Marginoniy tuwılganınıń 910 jıllıǵın belgilew tuwralı» Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabinetiniń qararları shıǵarıldı hám ol respublikamızda keń túrde belgilendi.
2020 jılı hádis iliminiń sultanı Imam Buxariy, qálam iliminiń tiykarın salıwshı Abu Mansur Moturidiy hám onıń dawamshısı Abu Muni Nasafiydiń ómiri, ilimiy miyrasına baǵıshlanǵan hám diniy keńpeyillik temalarında xalıkaralıq ilimiy-ámeliy konferenciyalar shólkemlestiriledi. Imam Buxariydiń Samarqandtaǵı estelik kompleksin pútkilley jańa joybar tiykarında qayta qurıw rejelestirilmekte. Sonday-aq ullı ulama Bahawaddin Naqshbandtiń 700 jıllıq yubileyi ótkeriledi.
Ózbekstan aymaǵı áyyemgi civilizaciya hám mádeniyat oraylarınan biri bolıp tabıladı. Ǵárezsizlik jılları tómendegi qalalardıń hám tariyxıy ilim oraylarınıń yubileyleri keń túrde belgilenip ótildi:

• 
  1997 jıl – Xiywa hám Buxara qalalarınıń 2500 jıllıq yubileyi belgilendi.
  
• 
  2002 jıl – Termiz qalasınıń 2500 jıllıq yubileyi belgilendi.
  
• 
  2002 jıl – Shaxrisabz qalasınıń 2700 jıllıǵı belgilendi.
  
• 
  2003 jıl – Nókis qalasınıń 70 jıllıǵı belgilendi hám qala “Doslıq” ordeni menen sıylıqlandı.
  
• 
  2006 jıl – Qarshi qalasınıń 2700 jıllıgı belgilendi.
  
• 
  2006 jıl – Xorezm Ma`mun Akademiyasınıń 1000 jıllıgı belgilendi.
  
• 
  2007 jıl Samarqand qalasınıń 2750 jıllıq yubileyi belgilendi.
  
• 
  2007 jıl – Marǵulan qalasınıń 2000 jıllıq yubileyi ótkerildi.
  
• 
  2009 jıl – Ózbekstan Respublikası paytaxtı Tashkent kalasınıń 2200 jıllıǵı belgilendi.
  

Ǵárezsizlik jıllarında mádeniy turmısta da túpkilikli ózgerisler júz berdi. Bul, eń dáslep teatr kórkem óneriniń rawajlanıwında anıq sezile basladı, jańa teatr imaratları qurılıp iske túsirildi. 1991 jılı Ferǵana, 1993 jılı Xorezmde mámleketlik quwırshaq teatrları jumıs basladı. 1994 jılı Qashqadár`ya hám Namangan walayat teatrları qasında quwırshaq toparları, 2001 jılı Surxandár`ya walayat quwırshaq teatrı ashıldı. Ózbek mámleketlik akademiyalıq drama (2001 j.) hám Ózbekstan akademiyalıq rus drama teatrları (1999 j.) sıyaqlı paytaxt hám walayat teatr jámáátlerine jańa imaratlar qurıldı, rekonstrukciya islendi. 2015 jıldıń oktyabrinde rekonstrukciya islengen Alisher Nawayı atındaǵı Ózbekstan mámleketlik akademiyalıq úlken teatrınıń ashılıw máresimi bolıp ótti. 1993 jıldıń sentyabrinde “Turkistan” sarayı jumısın basladı. 2009 jılı “Ózbekstan” xalıqaralıq forumlar sarayı, 2011 jılı Simpoziumlar sarayı hám Alisher Nawayı atındaǵı Ózbekstan Milliy kitapxanasınan ibarat Aǵartıwshılıq orayı, 2014 jılı Ferǵana walayatında Teatr-koncert sarayı sıyaqlı mánewiyat orınları ashıldı. Ózbekstan Respublikası Birinshi Prezidentiniń “Ózbekstan teatr kórkem ónerin rawajlandırıw haqkında”ǵı (1998 j.) pármanına muwapıq ruwxıy-aǵartıwshılıq reformalarda teatr iskerleriniń belsendi qatnasıwın támiyinlew, milliy qadriyatları úgit-násiyat etiwshi kórkem saxna shıǵarmaların jaratıw sıyaqlı máqsetlerde “Ózbekteatr” dóretiwshi-óndirislik birlespesi shólkemlestirildi. 2017 jılı xızmeti kritikalıq úyrenilip, “Ózbekteatr” birlespesi saplastırılıp, onıń funkciyaları Mádeniyat ministrligine ótkerildi. 2001 jıl Ózbek mámleketlik drama teatrına Prezident pármanı menen “Milliy teatr” ataǵı berildi. 2014 jılı Prezident “Ózbek milliy akademiyalıq drama teatrınıń 100 jıllıǵın belgilew haqkında” qarar qabıl etti. Bul qararǵa muwapıq teatr rekonstrukciya islendi hám yubiley ilajları bolıp ótti.
Paytaxttaǵı respublika teatrları qatarında walayat jámáátleri de xalıqaralıq mádeniy múnásibetlerde qatnasıp kelmekte. Bunda Ózbekstan Jaslar teatrı, Ilham teatrı hám Qashqadár`yadaǵı “Eski meshit” teatr-studiyası belsendilik kórsetti. 2018 jılı Qorǵanıw ministrligi janındaǵı áskeriy teatr studiya - “Turan” shólkemlestirildi. 2017 jılı teatr kórkem óneri salasında keń reformalar baslandı. Mámlekettegi bar 37 teatr xızmetin támiyinlew ushın 2017 jıldıń ózinde mámlket byudjetinen 81 milliard sumnan aslam qárejet ajıratıldı.
Ǵárezsizlik jılları muzıka kórkem ónerinde túpkilikli burılıs ámelge asırıldı. 1992 jılı bir qansha kórik-tańlawlar ótkizildi. Máselen, tashkent qalasında milliy muzıka atqarıwshılarınıń “Ásirlerge teńlesetuǵın namalar”, “Máńgi hawazlar”. Xorezm walayatında fol`klar jámáátleriniń , Koqan qalasında qızıqshılar hám masqarapazlardıń, Tashkent qalasında estrada atqarıwshılarınıń kórik-tańlawları ótkizildi. 1996 jılı “Ózbek navo” gastrol-koncert birlespesi shólkemlestirildi. Ózbekstan Respublikası Prezidenti pármanı menen 1997 jılı Mukarama turganbaeva atındaǵı “Ózbekraqs” milliy ayaq oyın birlespesi hám Tashkent mámlketlik milliy ayaq-oyın hám xoreografiya joqarı mektebi dúzildi.
2001 jılı “Ózbeknavo” estrada birlespesi, Milliy estrada kórkem ónerin rawajlandırıw hám muwapıqlastırıw Keńesi jumısın basladı. Ǵárezsizlik dáwirinde jańa kórik-tańlawlar, festivallar júzege keldi. 1995 jılı Ministrler Kabinet “Ózbekstan –Watanım meniń” atamasında kórik-tańlaw ótkiziya boyınsha qarar qabıl etti. 1996 jılı 27 avgustta arnawlı párman qabıl etilip, onda hár jılı avgust ayınıń úshinshi ekshembisi “Ózbekstan – Watanım meniń” qossk bayram kúni dep jeáriyalandı. Minstrler Kabinetiniń 1997 jıldaǵı qararı menen har eki jılda bir mártebe Samarqand qalasında “Sharq taronalari” xalıqaralıq muzıka festivalın ótkizile basladı. Birinshi festivalda dún`yanıń 31 mámlketinen wákiller qatnastı. 2015 jılı X festivalda 66 mávleketten wákiller qatnastı.
YuNESKO tárepinen júrgiziletuǵın adamzattıń materiallıq emes mádeniy miyrası diziminen Shashmakom (2008), Baysın mádeniy ortalıǵı (2008), Askiya (2014) orın aldı. 2017 jılı Prezident qararı menen Ózbek milliy maqom kórkem óneri orayı shólkemlestirildi. 2018 jıldan baslap Shaxrisabz qalasında hár eki jılda bir márte Xalıqaralıq maqom kórkem óneri festivalın ótkiziw belgilendi.
1998 jılı mámleketimizde birinshi ret simfoniyalıq muzıka festivalı ótkizildi. Bul festivalda dún`yanıń 20ǵa jaqın mámleketlerinen atqarıwshılar qatnastı. 2002 jılı Tashkent mámleketlik konservatoriyası Ózbekstan mámleketlik konservatoriyasına aylandırıldı. Konservatoriyanıń jana imaratı kurıldı. 2009-2014 jılları aymaqlarda 278 muzıka hám kórkem óner mektepleri paydalanıwǵa tapsırıldı. “Nihol”, “Zulfiya” atındaǵı mámleketlik sıylıqlar shólkemlestirildi.
Súwretlew óneri ushın ǵárezsizlik keń imkaniyatlar jaratıp berdi. 1997 jılı Ózbekstanda birinshi ret Kórkem akademiya shólkemlestirildi. 2002 jılı Tashkent foto úyi, 2004 jılı Ózbekstan súwretlew kórkem óner galereyası, 2005 jılı Ózbek kiyimleri galereyası, 2006 jılı Mádeniyat hám kórkem óner kórgizbesi jumısın basladı.
Ǵárezsizlik jıllarında milliy kino korkem ónerin rawajlandırıwǵa da ayrıqsha itibar qaratıldı. 2004 jılı “Ozbekkino” milliy agentligi shólkemlestirildi. 2017 jılı kino kórkem óneri ushın da áhmiyetli jıl boldı. Usı jıldıń ózinde “Ózbekkino” milliy agentligine mámleket byudjetinen 12 milliard400 million sum ajıratıldı. Ózbekstan Respublikası Prezidenti Sh.M.Mirziyoev 2017 jılı 29 dekabr kúni milliy kino kórkem óneri xızmetkerleri hámjuwapker adamları menen ushırastı. Onda kino kórkem óneriniń materiallıq-texnikalıq bazasın bekkemlew, mádeniyat hám kórkem óner baǵdarındaǵı jokarı oqıw orınları, tájiriybe qánigeligin arttırıwdı shólkemlestiriya, aymaqlarda kinoteatrlar qurıw, olardıń iskerligin jolǵa qoyıw máseleleri dodalandı.
Ǵárezsizlik jılları kórkem ádebiyatta milliylik, mıń jıllıq tariyxıy dóretiwshilik dástúrler, ulıwmainsanıylıq qadriyatlar, erkin pikir júrgiziw principleri tiklendi. Abdulla Oripov, Odil Yakubov, Pirimqul Qodirov, Xurshid Davron sıyaqlı dóretiwshilerdiń tariyxıy roman, p`esa hám gúrrińlerinde ullı ata-babalarımız Ámir Temur, Mırza Uluǵbek, Babur hám basqalardıń obrazları ulıwmainsanıylıq hám milliy qadriyatlarǵa sáykes jańasha dóretildi. Ǵárezsizlik dáwiri ádebiyatında Ózbekstan qaharmanları Said Axmad, Abdulla Oripov, Erkin Yakubov, Ózbekstan xalıq shayırı Muxammad Yusuflar dóretiwshilik xızmetleri menen xalqımız maqtanadı. Jazıwshılardı qollap-quwatlaw ushın 2010 jılı Ózbekstan Jazıwshılar Awqamı janında “Ijod” fondı shólkemlestirildi. Ádebiyatqa itibar 2017-2018 jıllarda jáne de kúsheydi. 2017 jılı 12 yanvar`da Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń “Kitap ónimlerin basıp shıǵarıw hám tarqatıw sistemasın rawajlandırıw, kitap oqıw hám kitapxanlıq mádeniyatın joqarılatıw hám úgit-násiyat etiw boyınsha komissiya dúziw haqkında”ǵı qararı qabıl etildi. Usı jıldan 10 jastan 30 jasqa shekemgi bolǵan kitap kumarlar arasında “Jas kitapxan” respublikalıq kórik-tańlawı shólkemlestirildi. Ózbekstan Respublikası Prezidenti Sh.M.Mirziyoevtıń 2017 jıl 3 avgust kúni dóretiwshi ziyalılar menen bolǵan ushırasıwında bir qatar mádeniy mákemelerge qáwender shólkemler belgilep berildi. Usı jıynalısta Xalıq banki menen Jazıwshılar awqamınıń “Doslar klubı” shólkemlestirildi.
Milletimizdiń ózligin ańlawında hám milliy tariyxıy qadriyatlardı tiklewde muzeyler ayrıqsha orın tutadı. 1996 jılı Tashkentte Temuriyler tariyxı mámleketlik muzeyi, Olimpiya dańqı, 2002 jılı Repressiya qurbanları esteligi, Surxandár`ya walayatınıń orayı – Termiz kalasında Arxeologiya muzeyi jumıs basladı. 1998 jılı “Ózbekmuzey” Respublikalıq fondı shólkemlestirildi.
1991-1994 jılları 73 muzey bar bolǵan bolsa, 2017 jılı 450 jakın muzeyler xızmet alıp bardı.
Ǵárezsizlik jılları fizikalıq tárbiya hám sportqa úlken itibar qaratıldı. 1992 jılı “Fizikalıq tárbiya hám sport haqkında” nızam qabıl etilgen edi. Bul nızamǵa 2015 jılı ózgerisler hám qosımshalar kirgizilip jańa redaciyada tastıyıqlandı. Respublikada 536 balalar-óspirimler sport mektepleri, 5 olimpiada rezervleri kollejleri, 8 respublika joqarı sport sheberligi mektepleri xızmet kórsetpekte.
Ózbekshe gúres, tennis. Shaxmat, boks boyınsha Ózbekstan sportı dún`ya kóleminde óz ornına iye boldı. Tennis boyınsha Iroda Tulaganovanıń, boks boyınsha Ruslan Chagaev, Artur Grigoryan hám Muxammadqodir Abdullaevlardıń dún`ya sport arenalarındaǵı jeńisleri Ózbekstan sportshılarınıń dáslepki natiyjeleri edi.
1992 jılı Termiz hám Shaxrisabz qalalarında milliy gúres boyınsha dáslepki xalıqaralıq jarıslar ótkizildi. 1992 jılı Ózbekstanda gúres federaciyası, 2001 jılı belbawlı gúres federaciyası dúzildi. Prezidenttiń arnawlı pármanı menen 1998 jılı sentyabr` ayında Tashkentte Aziya, Afrika hám Eıropadan kelgen 28 mámleket wákilleriniń qatnasıwında Xalıaralıq gúres Associaciyası dúzildi. 1993 jılı sentyabr`de Xalıqaralıq Olimpiada Komitetiniń 101-sessiyasında Ózbekstan Respublikası Milliy Olimpiada Komiteti tolıq tán alındı.