Ózbekstannıń eń jańa tariyxı

Elimizde mámleketlik hákimiyat sub`ektleri
Mámleket baslıǵı bolǵan Prezident (Prezidentlik institutı)
Nızam shıǵarıwshı hákimiyat (Oliy Majlis)
Atqarıwshı hákimiyat (Ministrler Kabineti)

Prezidentlik institutı hám onıń qáliplesiwi. «Prezident» sózi latınsha bolıp, «aldında otırıwshı» degen mánisti bildiredi. Ózbekstan tariyxında prezidentlik basqarıw birinshi márte 1990-jıl 24-martta shólkemlestirildi hám Ózbekstan Respublikasınıń Prezidentligine Islam Karimov saylandı. 1991-jıl 18-noyabr`de «Ózbekstan Respublikası Prezidentin saylaw haqqında»ǵı Nızam qabıl etildi. Bul nızamǵa 1997-jıl 26-dekabr` hám 1999-jıl 19-avgustta hám de 2003-jıl 24-aprel`de, 2007-jıl 11-aprel`de ózgeris hám qosımshalar kirgizildi. Ǵárezsizlik jıllarına prezidentlik institutı tolıq qáliplesti. Ózbekstan Konstituciyası 19-babınıń 89-stat`yasına kóre, Ózbekstan Respublikası Prezidenti mámleket baslıǵı bolıp tabıladı hám mámleketlik hákimiyat uyımlarınıń kelisilgen halda jumıs alıp barıwın hám de birge islesiwin támiyinleydi. Prezidentlik lawazımına 35 jastan kishi bolmaǵan, mámleketlik tildi jaqsı biletuǵın, tikkeley saylawǵa shekem keminde 10 jıl Ózbekstan aymaǵında turaqlı jasaǵan Ózbekstan puqarası saylapnıwı múmkin. Áyne bir shaxs qatarına eki márteden artıq prezident bolıwı múmkin emes. Prezident puqaralar tárepinen ulıwma, teń hám tuwrıdan-tuwrı saylaw huqıqı tiykarında jasırın dawıs beriw jolı menen 7 jıl múddetke saylanadı.

Ózbekstan Respublikasınıń birinshi Prezidenti Islam Karimov 2005-jıl 28-yanvar`da Ózbekstan Respublikası Oliy Majlisi Nızamshılıq palatası hám Senatınıń qospa májilisindegi «Biziń bas maqsetimiz – jámiyetti demokratiyalastırıw hám jańalaw, mámleketti modernizaciyalaw hám reformalaw» atamasındaǵı bayanatında mámleketlik qurılıs hám basqarıw tarawındaǵı eń áhmiyetli wazıypa bolǵan mámleket Pralamentiniń roli hám tásirin kúsheytiw, hákimiyattıń nızamshılıq, atqarıwshılıq hám sud tarmaqları ortasında jáne de proporcional hám turaqlı teńsalmaqlılıqqa erisiw jolların belgilep berdi. Soǵan kóre, 2006-jılı Ózbekstan Respublikası Konstituciyasınıń stat`yalarına dúzetiwler kirgiziw haqqında (89-stat`yasına, 93-stat`yasınıń 15-punktine, 102-stat`yasınıń ekinshi bólimine) joybarı baspasózde járiyalanıp, xalıqtıń pikir-usınısları úyrenildi hám nátiyjede bul nızam Oliy Majlistiń Nızamshılıq palatası tárepinen 2007-jıl 29-martta maqullandı. Prezident Islam Karimov 2007-jıl 11-aprel`de «Mámleketlik basqarıwdı jańalaw hám jáne de demokratiyalastırıw hám de mámleketti modernizaciyalawda siyasiy partiyalardıń rolin kúsheytiw haqqında»ǵı Konstituciyalıq Nızamǵa qol qoydı. 2010-jıl 27-yanvar`daǵı Oliy Majlis palatalarınıń qospa májilisindegi Prezident bayanatında da áyne mámleketlik hákimiyat hám basqarıwdı demokratiyalastırıw máselelerine ayrıqsha toqtalıp ótildi. Mine usı «Ózbekstan Respublikası Konstituciyasınıń stat`yalarına dúzetiwler kirgiziw haqqında (89-stat`yasına, 93-stat`yasınıń 15-punktine, 102-stat`yasınıń ekinshi bólimine)»ǵı Nızamǵa kóre, Konstituciyamızdıń 89-stat`yası jańa redakciyada qabıl etildi.
Búgingi kúnde Konstituciyamızdıń 89-stat`yasında «Ózbekstan Respublikasınıń Prezidenti mámleket baslıǵı bolıp tabıladı hám mámleketlik hákimiyat uyımlarınıń kelisilgen halda jumıs alıp barıwın hám de birge islesiwin támiyinleydi» degen qaǵıyda belgilep qoyıldı. Nátiyjede Prezidenttiń atqarıwshı hákimiyat baslıǵı sıpatındaǵı norma alıp taslandı, parlament jumıslarına baylanıslı «oppoziciya», «kópshilik» sıyaqlı túsinikler kirgizildi.