Zebo Shuhratovna Norbayeva Surxondaryo viloyati, Termiz shahri, 22-maktab Annotatsiya

Boshlang’ich sinflarda hikoya o’qish metodi bo’yicha tavsiya.
Zamonaviy maktab oldiga qo’yilgan vazifalar, kichik maktab yoshidagi 
o’quvchilar umumiy rivojlanishining o’sganligi, psixologiya va xususiy metodika 
sohasidagi yutuqlar, sinfda o’qish mazmuni va o’qitish metodlariga o’zgartirish 
kiritishni talab etmoqda. Boshlang’ich sinflarning o’qish darsliklarida amaliy jihatdan 
turli janrga mansub asarlar berilgan. O’qish darsida hikoya, she’r, ertak, masal, maqol, 
doston, rivoyat va topishmoq kabi janrlar o’rganiladi. Bunday turli janrdagi asarlar 
yaratilishi, uslubi jihatdan o’ziga xos xususiyatlarga ega bo’lib, o’quvchilarga ham 
ta’siri turlicha bo’ladi. Shuning uchun, turli janrdagi badiiy asarlarni o’qishda 
o’qituvchidan unga mos usullar tanlash talab etiladi.
Hikoya kichik hajmli badiiy asar bo’lib, unda kishi hayotidagi ma’lum bir voqea, 
hayotning muhim tomonlarini umumlashtirib tasvirlanadi. Hikoya boshlang’ich sinflar 
uchun mos janr. O’quvchilarni qahramonlarning xatti-harakati, tashqi ko’rinishi, 
voqea-hodisalar haqidagi hikoyalar ko’proq qiziqtiradi.
Hikoyani o’qishda uning mazmunini tahlil qilish va shu asosda o’quvchilar 
nutqini o’stirish markaziy o’rin egallaydi. Hikoya o’qib bo’lingach, o’quvchilarga o’z 
fikr-mulohazalarini bildirishi uchun vaqt beriladi. O’qilgan hikoya yuzasidan 
beriladigan savollar orqali o’quvchilarga asarning yoqqan-yoqmaganligi, qaysi 
qahramon xarakteri ta’sir etgan- etmaganligini aniqlanadi.
Shundan so’ng hikoya syujeti, voqeaning yonalishini ochishga, personajlar 
xarakterini tushunishga, asarning asosiy g’oyasini ochishga qaratilgan savollar 
beriladi. Boshlang’ich sinflarda o’quvchilarni ertakning o’tkir, maroqli syujeti, 
favqulodda ajoyib voqealari maftun etadi. Lekin hikoya janri hayotiyligi bilan o’ziga 
xosdir. Hikoyada inson hayoti, u bilan bog’liq voqealar haqidagi lavhalar bayon etiladi. 
O’quvchilar qahramonlarning xarakteri va xususiyatlari bilan qiziqadilar. 
Boshlang’ich sinf «O’qish» darsliklarida berilgan hikoyalar mavzu jihatidan xilma-xil 
bo’lib, qahramonlar ham bir-biridan farq qiladi. O’quvchilar hikoyadagi 
qahramonlarga baho berishda, o’z shaxsiy-axloqiy tushunchalaridan kelib chiqib 
ta’riflaydilar. O’qituvchining vazifasi o’quvchilar bilan asarni tahlil qilib, ular nutqiga 
personajlarning axloqiy, intellektual, emotsional sifatlarni kiritishdan iborat. Bu adabiy 
qahramonlarning xarakterini yaxshi yoritish shartlaridan biridir. Psixolog olimlarning 
tekshiruvlaridan ma’lum bo’lishicha, asarni idrok qilishga, bilim olishga 
xizmatqiladigan komponentlar bi lan birga, uni emotsional-estetik xis etish ham kiradi. 
"Science and Education" Scientific Journal
June 2021 / Volume 2 Issue 6
www.openscience.uz
423

---

Hikoyada qahramonning nima qilishi emas, nima uchun shunday qilganini bilish 
muhimdir. Masalan, 4-sinfda berilgan «Qo’rqoq» hikoyasi orqali dovyuraklik, 
mardlik, jasurlik kabi xislatlarni, jonivorlarga mehribonlik tuyg’ulari paydo bo’ladi. 
Boshlang’ich sinf bolalari orasida huddi shunday «qo’rqoq»lar uchrashi tabiiydir. Shu 
mavzudan kelib chiqib, boladagi qo’rquvni aniqlash maqsadida psixolog Zebiniso 
Ahmedovaning «Qo’rquv» ertak –testidan foydalanib, qo’rquvdan halos bo’lish 
boyicha maslahatiga amal qilishlozimligini bilib olish mumkin.
«Qo’rquv» ertak-testi 
Maqsad: Boladagi qo’rquvni aniqlash.
Bola o’ziga-o’zi sekin ovoz bilan «Qanday qo’rqinchli!»-deyayotgan ekan. U 
nimadan qo’rqayotgan bo’lishi mumkin? 
To’g’ri javob: «Hech narsadan qo’rqmadi», «O’zini yomon tutgani uchun 
qo’rqqan», «Qorong’ulikdan qo’rqqan», «Qandaydir hayvondan qo’rqqan», «U 
qo’rqmagan, faqat hazillashgan» 
Muammoli javob: «O’g’ri kelib, pichoq tiqib olishidan qo’rqqan», «Mahluq uni 
yeb qoyishidan qo’rqqan», «Hayvondan(kuchuk, bo’ri va hokozo) qo’rqqan».
Psixolog javobi: Boladagi muammoli javob qayerdan kelayotganini oxirigacha 
bilib olish zarur. Buning uchun qo’shimcha savollar bilan ertakni davom ettiring. 
Xulosa o’rnida qorquvdan halos bolishi uchun nima keraklagini so’rang. 
Bolaligingizda siz ham qo’rqqaningiz haqida hikoya qiling. Jonivorlardan 
qo’rqmaslikning yomon oqibati haqida ayting. Bu aslida qo’rquv emas, ba’zida ularga 
yaqin borish havfli ekanligini tushuntiring.
O’qish darslarida o’qilayotgan asarning ongli o’zlashtirilishini ta’minlashda 
o’quvchilarning psixologik xususiyatlarini albatta inobatga olish zarur. Xulosa o’rnida 
aytish joizki, bolalar bizning yurt kelajagi va ularga biz beradigan ta’lim buni 
kafotlashi va oqlashi zarur.