Zil o L a X u do y ber g a n o V a X a yru lla h a m id o V turk tilining

unutma. 
- Ammo ta g ‘in unutmagin.
Vucudunda hiqbir agirlik ve agri 
hissetmezdi. 
- Vujudida hech
qanday og ‘irlik va og ‘riq sezmay>otgan edi.
Sodda gapning bu belgisi "modallik” tushunchasi bilan 
ifodalanadi. Demak, sodda gapning shakllanishida to‘rtta asosiv belgi 
bor - mazmun tugalligi, ohang tugalligi, predikativlik, modallik.
Q O ‘ShMA GAP
Ikki va undan ortiq sodda gapning birikishidan hosil qilingan 
gaplarga 
qo‘shma gap 
deyiladi.
Masalan: 
Fakat, bana ettiginiz fenalik. sade bundan ibaret
kalmiyor: yalan soylemek. ba§kalarina fenalik etmek kabiliyetini
benden gekip kopararak ahlakimi da bozuyorsumiz! - Faqat menga
qilgan yomonligingiz bundangina iborat b o ‘lib qolmayapti, yolg'on
gapirish, boshqalarga yomonlik qilish qobiliyatini mendan tortib olib
axloqimni ham buzyapsiz!
Ayni paytda qo‘shma gaplarni murakkablashgan sodda 
gaplardan farqlay bilish zarur.
Qo‘shma gaplarda ikki va undan ortiq alohida hukm, alohida 
habar ma’nosi anglashiladi. Masalan: 
Buna ragmen o. on dort gunden
beri bu odada yatiyor; ne vakit qikacagmi, nereye gidecegini kimse
bilmiyor. - Bunga qaramay и о ‘n to (rt kundan beri bu xonadayotibdi,
qachon chiqishini, qayerga ketishini hech kim bilmaydi.
Birinchi gapning grammatik asosi -
о yatiyor - и yotibdi
, 
ikkinchi gapning grammatik asosi -
kimse bilmiyor - hech kim
2 E ga v a k esim ning m oslash ish id a ishtirok etadigan vositalar darslikning II
b o iim id a g i “Ega - k esim ning m oshlashuvi’- qism ida berilgan.
2S B u vositalar haqida m azkur b o iim n in g “G apning m odallikka к о т а turla­
ri” faslid a batafsil t o ‘xtalam iz.
232

---

bilmaydi.
Demak, bu gapda ikkita xabar. ikkita hukm ma’nosi mavjud. 
Murakkablashgan sodda gaplarda, misol uchun, uyushiq boiakli 
gaplarda bir eganing bir necha harakati aks etadi yoki bir necha 
shaxsning bir necha harakati ifodalanadi29.
Masalan, 
quyidagi gapda so‘zlovchining ikki harakati 
ifodalangan bo‘lib, bu gap