Zil o L a X u do y ber g a n o V a X a yru lla h a m id o V turk tilining

nalan Qocuklanm 
eglendirmi§ olurdu.
 
-
Shu tarzda ham akasining
ko'nglini olgan bo'ladi, ham shaharda zerikkan bolalarini vaqtini
chog‘ qilgan bo ‘lardi. Mektep hocalarmdan utamr oldum. - Maktab
о
'qituvchilaridag uyaladigan bo ‘lib qoldim. Vah biqare Kinah Yapin-
cak kirkyilda bir benden bir §ey 
isteyecek oldu. - Voy bechora Kinali
Yapinjak q irq yild a mendan bir narsa so ‘raydigan bo 'Idi.
165

---

Turk tilidagi zamon yoki mayl shaklidagi fe’llar 
idi, imi§, ise,
degil 
so'zlari bilan kelganida, tarkibli fe’l kesim hisoblanadi. Turk 
tilida 
ekan 
so'zi yo‘q 14, uning o'rniga 
imi§ 
/ 
emish 
to'liqsiz fe’li ish­
latiladi. Demak, tarkibli fe’l kesimlar biron fe’l zamoni yoki may­
lidagi fe’l va to'liqsiz fe’llarning birikuvi bilan ifodalanishi mumkin.
Masalan: 
Siz bir prensesle 
evleniyormu§sunuz- Siz bir malika
bilan turmush qurayotgan ekansiz (hozirgi zamon fe ’li
+ 
imi§ to ‘liqsiz
f e ’li). Sevda ke§ke her kadina boyle faydah §eyler 
ilham etseydi... -
Ishq sen: do si koshki har bir ayolga bunday fo yd a li narsalar uchun
ilhom 
bag‘ishlasa edi... (shart maylidagi fe ’li
+ 
idi to ‘liqsiz fe ’li). Bu
sozleri о 
soylemi$ degil.
 
-
Bu gaplarni и aytgan emas.
n ^ Y A X i O R O T
Turk tilidagi ikki komponentli tarkibli kesimlarning asosiy 
ko'rinishi “ot, ot xarakteridagi so‘z + yordamchi fe’l”, "ot, ot 
xarakteridagi so‘z + to ‘liqsiz fe’l” va “yetakchi fe’l+to'liqsiz fe’l”, 
“yetakchi fe’l + k o ‘makchi fe’l” qolipiga egadir. Turk tilida bu 
qoliplarning asosan birinchi uch ko‘rinishi keng tarqalgan bo‘lib, 
“yetakchi fe’l + ko'makchi fe’l” ko‘rinishli ayrim qo‘shma fe’llar 
faol qo'llaniladi. Turk tilida uch komponentli tarkibli kesim asosan 
“yetakchi komponent (ot yoki ot xarakteridagi so‘zlar) + yordamchi 
komponent (yordamchi fe’l) + to ‘liqsiz fe’l” qolipidagi yoki “yetak­
chi komponent (yetakchi fe’l) + yordamchi komponent (ko'makchi 
fe’l) + to'liqsiz fe’l” ko‘rinishida bo'ladi: