ÛÛÛ
Cild
Í ß Ñ È Ì È À Ä Û Í À Ä È Ë × È Ë È Ê È Í Ñ Ò È Ò Ó Ò Ó
ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ
Ä È Ë È Í È Í È Ç À Ù Ë Û
ËÖÜßÒÈ
ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ ÌÈËËÈ ÅËÌËßÐ ÀÊÀÄÅÌÈÉÀÑÛ
Ä Þ Ð Ä Ú È Ë Ä Ä ß
Ã Ë Ì Í Î Þ Ï Ð
Á À Ê Û 2006
ØßÐÃ-ÃßÐÁ
Áó êèòàá “Àçÿðáàéúàí äèëèíèí èçàùëû ëöüÿòè” Û úèëä (Áàêû, Àçÿðáàéúàí
Åëìëÿð Àêàäåìèéàñû íÿøðèééàòû, 1966), ÛÛ úèëä (Áàêû, Åëì, 1980),
ÛÛÛ úèëä (Áàêû, Åëì, 1983) âÿ ÛV úèëä (Áàêû, Åëì, 1987)
íÿøðëÿðè ÿñàñûíäà òÿêðàð íÿøðÿ ùàçûðëàíìûøäûð
Àçÿðáàéúàí Ìèëëè Åëìëÿð Àêàäåìèéàñûíûí ìöõáèð öçâö,
ôèëîëîýèéà åëìëÿðè äîêòîðó, ïðîôåññîð
ßëèùåéäÿð Îðóúîâóí
ðÿùáÿðëèéè âÿ öìóìè ðåäàêòÿñè èëÿ
Òÿðòèá÷èëÿð:
ßëèùåéäÿð Îðóúîâ, Áÿùðóç Àáäóëëàéåâ, Íÿðýèç Ðÿùèìçàäÿ
Íÿøðÿ ùàçûðëàéàíû, òÿêìèëëÿøäèðÿíè âÿ ðåäàêòîðó:
Àçÿðáàéúàí Ìèëëè Åëìëÿð Àêàäåìèéàñûíûí ìöõáèð öçâö
ôèëîëîýèéà åëìëÿðè äîêòîðó, ïðîôåññîð
Àüàìóñà Àõóíäîâ
494.36131-dc21
AZE
Àçÿðáàéúàí äèëèíèí èçàùëû ëöüÿòè. Äþðä úèëääÿ. III úèëä. Áàêû, “Øÿðã-Ãÿðá”,
2006, 672 ñÿù.
ISBN10 9952-34-025-7
ISBN13 978-9952-34-025-9
© “ØßÐÃ-ÃßÐÁ”, 2006
Ãã
Ã
Àçÿðáàéúàí ÿëèôáàñûíûí îí éåääèíúè ùÿðôè.
á à õ ãå.
ÃÀ
òÿãë. Ãàðüàíûí ÷ûõàðäûüû ñÿñ. Áþéëÿ ñþç-
äÿí ôÿðÿùëÿíèá ãàðüà; Àüçûíû à÷äû, òà êè åòñèí
ãà! Ì.ß.Ñàáèð.
ÃÀÀÍ
èñ. òàð. Òöðê, ìîíãîë âÿ òàòàð õàí-
ëàðû ö÷öí “ùþêìäàðëàð ùþêìäàðû” ìÿíàñûíäà
èøëÿäèëÿí öíâàí; õàãàí.
ÃÀÁ
èñ. 1. È÷ÿðèñèíÿ øåé ãîéìàã âÿ éà
è÷ÿðèñèíäÿ øåé ñàõëàìàã ö÷öí ìÿèøÿò àâà-
äàíëûüû. Ñààò ãàáû. Øåéëÿðè ãîéìàã ö÷öí ãàá
ëàçûìäûð. – Ãÿçÿë ãóðòàðìàéûð, ÷àòìàéûð ñîíà;
Ãîéóá ãÿëÿìèíè äàâàò ãàáûíà.. Á.Âàùàá-
çàäÿ. // äàí. ×óâàë, òîðáà, êèñÿ, éåøèê âÿ ñ.
Áóüäàíû áèð ãàáà òþê.
2. È÷ÿðèñèíÿ éåìÿê ãîéóëàí, éåìÿê òþêö-
ëÿí áîøãàá, ìÿòáÿõ ÿøéàñû âÿ ñ. Øîðáàíû
ãàáëàðà òþêìÿê. – [Úàùàíäàð àüà:] Àé áàúû,
àòàí åùñàíûíà áèð ãàá ñó âåð, è÷èì.. È.Øûõëû.
◊ Ãàáûíà ñûüìàìàã – 1) ñÿáèðñèçëèê ýþñ-
òÿðìÿê, þçöíäÿí ÷ûõìàã (øàäëûãäàí); 2) ýö-
âÿíìÿê, ëîâüàëàíìàã, ãöððÿëÿíìÿê. Ãà-
áûíäà áèð øåé îëìàìàã – åëìñèç, ìÿëóìàò-
ñûç, áèëèêñèç, ãàáèëèééÿòñèç, áàúàðûãñûç àäàì
ùàããûíäà. Ýþðöíöøöíÿ áàõìà, ãàáûíäà áèð
øåé éîõäóð. Ãàáûíû ÷àòëàòìàã – ùÿääèíè þòöá
êå÷ìÿê, úûüûðûíû àøìàã, äàøûá äàüûëìàã. Ñèðêÿ
òöíä îëñà, þç ãàáûíû ÷àòëàäàð. (Àòà. ñþçö).
ÃÀÁÀ
ñèô. 1. Êîáóä, ñÿðò, úîä. Ãàáà éóí.
Ãàáà ïàð÷à. Ãàáà ìàùóä. Ãàáà éåì.
2. Ãåéðè-ìÿäÿíè, ÿäÿáñèç, íÿçàêÿòñèç, êî-
áóä; òÿðáèéÿéÿ çèää. Ãàáà ñþç. Ãàáà çàðà-
ôàò. Ãàáà ùÿðÿêÿò. Ãàáà ðÿôòàð. Ãàáà (ç.)
äàíûøìàã. – [Ôåëäøåð] ÷îõ óçóí÷ó, ëàüëàüû,
ùÿì äÿ ãàáà áèð àäàì èäè. Ì.Ùöñåéí.
ÃÀÁÀÜÀÐÄÀÍ
èñ. äàí. Ãàëàé÷û.
ÃÀÁÀÃ
1
èñ. 1. áîò. Ãàðïûç, ãîâóí âÿ õèéàð
úèíñèíäÿí, éåðÿ éàéûëàí èðèéàðïàãëû áèð áèòêè-
íèí óçóíñîâ, éà ýèðäÿ, ñàðûìòûë âÿ éà éàøûë
ìåéâÿñè; áàëãàáàã, êóäó. Ãàáàã òàüû øàìàìà
âåðìÿç. (Àòà. ñþçö).
2. ìÿú. äàí. Äàäñûç, òàìñûç ãîâóí, ãàðïûç
âÿ ñ. ùàããûíäà. Áèð ãîâóí êÿñäèê, ëàï ãàáàã
÷ûõäû.
ÃÀÁÀÃ
2
1. çÿðô ßââÿë, èðÿëè. Ö÷ ýöí áóí-
äàí ãàáàã ýÿëìèøÿì. – Áèð àé áóíäàí ãàáàã
þâðÿòèì âÿ óøàãëàðûìû äà ýþòöðöá Àüäàìäàí
Áàêûéà êþ÷öðìöøÿì. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.
Ìÿììÿä øèðèí ñÿùÿð éóõóñóíà õÿëÿë ãàòàð,
èøÿ âàõòûíäàí äà éàðûì ñààò ãàáàã ýÿëÿðäè.
Ì.Èáðàùèìîâ. // Òåç. Ùàìûäàí ãàáàã êèì
ýÿëäè? – Åé ýöíÿø öçëö éàð, ýöíÿøäÿí ãàáàã;
Éîëóìà íóð ÷èëÿ, ýÿë ñÿùÿð-ñÿùÿð. Ì.Àðàç.
2. ñèô. ßââÿëêè, êå÷ìèø. Ãàáàã çàìàí.
// Úÿì øÿêëèíäÿ: ãàáàãëàð – ÿââÿëëÿð, êå÷-
ìèøäÿ. Ãàáàãëàð áóðà àüàúëûã èäè. Ãàáàãëàð
î ÷îõ ýþçÿë îõóéàðäû. – Þçëÿðèíèí ãàáàãëàð
çöëì åòäèêëÿðè; Ìÿçëóìëàð äà éÿãèí ùÿìèí úöð
îëóáëàð. Øÿùðèéàð.
3. èñ. Áèð øåéèí èðÿëè òÿðÿôè, þí òÿðÿôè, öç òÿ-
ðÿôè (äàë ìöãàáèëè). Áèíàíûí ãàáàüû áàüà ÷û-
õûð. Ïàëòàðûìûí ãàáàüû áàòìûøäûð. – Äþðä-áåø
ìÿðòÿáÿëè åâëÿðèí ãàáàüûíäàí Âÿòÿí ìöùà-
ðèáÿñè ãÿùðÿìàíëàðûíûí øÿêèëëÿðè àñûëìûøäû.
Ì.Ùöñåéí. // ñèô. Èðÿëèäÿ îëàí, þí òÿðÿôäÿ îëàí;
þí. Àðàáàíûí ãàáàã ÷àðõû. Ìöäàôèÿíèí ãàáàã
õÿòòè. Êèòàáûí ãàáàã ñÿùèôÿëÿðè äöøìöøäöð. –
[Íÿúÿô] äöøìÿíèí ÿí ãàáàã âÿ ÿí ñîí èñòèíàä-
ýàùûíäà äàéàíìûøäûð. Ìèð Úÿëàë. // Èðÿëèäÿ
ýåäÿí, ãàáàãäà ýåäÿí. Íÿùàéÿò, êÿíäëèëÿðèí
ãàáàã äÿñòÿñè ýÿëèá ÷àòäû. Ì.Ùöñåéí.
4. Ãîøìà ìÿíàñûíäà éåðëèê ùàëûíäà: ãà-
áàüûíäà – ãàðøûñûíäà, þíöíäÿ, ãÿíøÿðèíäÿ.
Øàýèðä ìöÿëëèìèí ãàáàüûíäà äóðóá ñóàëëàðà
úàâàá âåðèðäè. Ìÿêòÿáèí ãàáàüûíäà èêè ñûðà
àüàú ÿêèëìèøäèð. Àâòîìîáèë åâèìèçèí ãàáà-
üûíäà äóðäó. – Ñîíà ùÿð àõøàì ïÿíúÿðÿíèí
ãàáàüûíäà îòóðóá éîëà áàõûð âÿ ýöíÿøèí áàòàí
òåëëÿðèíè èëûã ýþç éàøëàðû èëÿ èñëàäûðäû. Ú.Úàá-
áàðëû. Äàõìàíûí ãàáàüûíäà òîïà-òîïà àäàì-
ëàð... Ùÿð ýþçäÿ áèð ñóàë âàð. Á.Âàùàáçàäÿ.
5. çÿðô Èðÿëè. Ôàòìà àüçûíà éàøìàã ÷ÿêèá,
óòàíà-óòàíà ãàáàüà éåðèäè. Ìèð Úÿëàë.
6. èñ. Þí òÿðÿô, èðÿëè òÿðÿô, ãàðøû òÿðÿô. Ãà-
áàüûìûç äÿðÿ èäè, äàëûìûç äàü. – Íàùàðäàí
ñîíðà Áàùàäûð ïÿíúÿðÿäÿ îòóðóá ãàáàüûí-
äàêû ìåøÿéÿ òàìàøà åäèðäè. Í.Íÿðèìàíîâ.
Éàâàø-éàâàø äóìäóðó ýþé ãàáàüûíûí âÿ
ýåíèø öôöãëÿðèí ÿçÿìÿòëè ìÿíçÿðÿñè à÷ûëûðäû.
Ì.Èáðàùèìîâ. // Ãàðøû. ßëàúûì ùÿð òÿðÿôäÿí
êÿñèëäè, áèð òÿáÿãÿ êàüûçû ãîéäóì ãàáàüûìà,
äåäèì: – Èíäè ñþéëÿ, ìÿí éàçûì. Ãàíòÿìèð.
5
Ã
ÃÀÁÀÃ
7. Àëûí. Áöëëóð áóõàã, ëàëÿ éàíàã, àé ãà-
áàã; Øàùìàð çöëôö ïÿðèøàíëàð äîëàíûð. Àøûã
ßëÿñýÿð.
◊ Ãàáàüà äöøìÿê – 1) ðÿùáÿðëèê åòìÿê,
éîë ýþñòÿðìÿê. Ãàáàüûìà äöø, ìÿíè îðàéà
àïàð. – [Ýöëìÿììÿä:] Ìÿýÿð áèëìèðñÿí êè,
úàìààò èøëÿðèíäÿ ùÿìèøÿ ãàáàüà äöøÿí Ìèðçÿ
Êÿðèìäèð? ß.Ùàãâåðäèéåâ; 2) èðÿëè äöøìÿê,
áèð èøäÿ òÿøÿááöñ÷ö, áèðèíúè îëìàã, áàø îë-
ìàã, áàøãàëàðûíû þòìÿê. Áèçèì áðèãàäà éåíÿ
ãàáàüà äöøäö. Ãàáàüà ýåòìÿê – èðÿëèëÿìÿê,
èíêèøàô åòìÿê, àðòìàã. [Àüà Ìÿùÿììÿä
õàí:] Èøèí ãàáàüà ýåòìÿéè ö÷öí, ÿââÿë, âàúèá
äîñò ãàçàíìàãäûð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ãàáàüà
ýÿëÿí – àüñàããàë, ñþçö êå÷ÿí, ùþðìÿòëè. Êÿí-
äèí ãàáàüà ýÿëÿíëÿðè. Ãàáàüà êå÷ìÿê – áàøà
êå÷ìÿê, áèðèíúè éåðè òóòìàã. Øàìõàë áóíó
äóéìóø êèìè ãàáàüà êå÷èá àõøàì àéàçûíäà
òèð-òèð ÿñÿí Ýöëÿñÿðèí ãîëóíäàí òóòäó.. È.Øûõëû.
Ãàáàüû à÷ûëìàã – 1) öçö ýöëìÿê, öçöíäÿ
ñåâèíú ÿëàìÿòè ýþðöíìÿê. Áó ñþçö åøèäÿí
êèìè, îíóí ãàáàüû à÷ûëäû. Íÿ âàð, íÿ îëìóø,
ùå÷ ãàáàüûí à÷ûëìûð? 2) àõûí ùàëûíäà, èçäè-
ùàìëà ýÿëÿí, ùÿðÿêÿò åäÿí êöòëÿ ùàããûíäà.
Ñöðöíöí ãàáàüû à÷ûëäû. Ãîøóíóí ãàáàüû à÷ûëäû.
Ãàáàüûíà àüàú óçàòìàã – ãàðøûñûíû ñàõëà-
ìàã, ìàíå îëìàã, ãîéìàìàã. Ãàáàüûíà
÷ÿêìÿê – þçöíÿ ëàï éàõûíëàøäûðìàã. Ùÿñÿí
êèøè òöíä ÷àé äîëó ñòÿêàíû ãàáàüûíà ÷ÿêäè.
Ì.Èáðàùèìîâ. Ãàáàü(ûí)à ÷ûõìàã – 1) ãàð-
øûëàìàã; ñÿôÿðäÿí ýÿëÿí àäàìûí ãàðøûñûíà
ýåòìÿê. Ñàðà õàíûì òîéà ýÿëÿíäÿ êÿíä àü-
ñàããàëëàðûíûí áöòöí àðâàäëàðû îíóí ãàáàüûíà
÷ûõûðäû. Ãàíòÿìèð. Ùÿð àõøàì Øÿáàí åâÿ ýÿ-
ëÿíäÿ õÿéàë åäèðäè êè, Ýöëñöì ùÿìèøÿêè òÿê
îíóí ãàáàüûíà ÷ûõûá ÿëèíÿ ñó òþêÿúÿê. ß.Ùàã-
âåðäèéåâ; 2) òÿñàäöô åòìÿê, ðàñò ýÿëìÿê;
3) éîëóíó êÿñìÿê, ãàáàüûíû êÿñìÿê. Áóäó
ýþðäöì, ÿëè òöôÿíýëèëÿð äàðâàçàíû êÿñäèðèá ñûí-
äûðûðëàð. – Èìðàíà åëÿ ýÿëäè êè, áóëóäëàð àéû
áöðöéöð, îíóí ãàáàüûíà êå÷èð, éîë âåðìÿê èñ-
òÿìèð.. È.Øûõëû. Ãàáàüûíà êå÷ìÿê – 1) ìàíå
îëìàã, ÿíýÿë òþðÿòìÿê; 2) éîë ýþñòÿðìÿê, áÿ-
ëÿä÷èëèê åòìÿê. Ãàáàüûíà êþòöê èòÿëÿìÿê –
á à õ ãàáàüûíà àüàú óçàòìàã. ßëéàðîâ ùÿð
úöð éîëëà èøèí ãàáàüûíà êþòöê èòÿëÿéèð. Ì.Ùö-
ñåéí. Ãàáàüûíà ãàòìàã – ñöðìÿê, àïàðìàã,
ãàáàüûíà ñàëûá àïàðìàã, ãîâà-ãîâà àïàðìàã.
×îáàí ñöðöíö ãàáàüûíà ãàòûá àïàðäû. – Êàð-
âàíû ýöëëÿéÿ áàñûá ãûðäûãëàðûí ãûðäûëàð, ãûð-
ìàäûãëàðûíûí äà ãîëëàðûíû áàüëàéûá ãàáàã-
ëàðûíà ãàòäûëàð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Áóüàú ö÷
úåéðàíû ãàáàüûíà ãàòûá äöç õàíà ñàðû ãî-
âóðäó. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. Ãàáàüûíäàí ãà÷-
ìàã – ãîðõìàã, ÷ÿêèíìÿê. Ãàáàüûíäàí
éåìÿéÿí – ùÿääèíäÿí àðòûã äèêáàø, èääèàëû,
þç ùÿääèíè, äàíûøûüûíû áèëìÿéÿí àäàì ùàã-
ãûíäà. Ùöñåéíãóëó .. ãàáàüûíäàí éåìÿéÿí
èäè, .. ñþç ýþòöðìÿçäè. ß.Ñàäûã. Ãàáàüûíû àë-
ìàã – 1) áèð ùàäèñÿíèí áàø âåðìÿñèíÿ ìàíå
îëìàã ö÷öí âàõòûíäà òÿäáèð ýþðìÿê, áàø âåð-
ìÿéÿ ãîéìàìàã. Éàíüûíûí ãàáàüûíû àëìàã.
Õÿñòÿëèéèí ãàáàüûíû àëìàã. Òÿùëöêÿíèí ãà-
áàüûíû àëìàã. – [Àüáóëàãëûëàð] ñåëèí ãàáà-
üûíû àëìàã ö÷öí ñÿääè-×èí êèìè ãàëûí-ãàëûí
áàðûëàð äöçÿëòìèøäèëÿð. Ñ.Ðÿùèìîâ; 2) ãàáà-
üûíû êÿñìÿê. Êö÷ÿíè äþíÿðêÿí áèð ×èí ïîëèñè
îíóí ãàáàüûíû àëäû. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. [ßñýÿð:]
Ýåäèá íåìåñèí ãàáàüûíû àëàúàüàì. ß.ßáöë-
ùÿñÿí. Ãàáàüûíû áîüìàã – á à õ ãàáàüûíû
àëìàã 1-úè ìÿíàäà. Ãàáàüûíû êÿñìÿê –
1) ìàíå îëìàã, ãàðøûñûíû àëìàã. Ñåëèí ãàáà-
üûíû êÿñìÿê; 2) ñîéüóí âÿ òàëàí ìÿãñÿäèëÿ
éîëóíó òóòìàã, éîëóíó áàüëàìàã. Ìåøÿíèí
ãóðòàðàúàüûíà èêè âåðñò ãàëìûø áèð àòëû, éà-
ðàãëû àäàì Úÿôÿðèí ãàáàüûíû êÿñäè: – Äà-
éàí, òÿðïÿíìÿ, àòäàí äöø, éîõñà îäëàäûì.
Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ãàáàüûíû-ýåðèñèíè äöøöí-
ìÿê – ýþðöëÿúÿê áèð èø ùàããûíäà ÿòðàôëû ôè-
êèðëÿøìÿê, åùòèéàòëà, ñàéûã ùÿðÿêÿò åòìÿê.
Ãàáàüûíû òóòìàã – á à õ ãàáàüûíû êÿñìÿê.
Þçöíö ãàáàüà âåðìÿê – èðÿëè ýÿëìÿê, òÿøÿá-
áöñ÷ö îëìàã, áèðèíúè îëìàã. Ðöñòÿì þçöíö
ãàáàüà âåðèá áó éåðëÿðÿ òàìàìèëÿ áÿëÿä îë-
äóüóíó êîìàíäèðÿ áèëäèðäè. Ñ.Ðöñòÿì.
ãàáàã-ãàáàüà çÿðô Ãàðøû-ãàðøûéà, öç-öçÿ,
öçáÿöç, áèð-áèðèíèí þíöíäÿ. Úÿëàë âÿ ìöÿëëèì
äèç öñòÿ ãàáàã-ãàáàüà îòóðóá äÿðñ îõóéóð-
ëàð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Øÿáàíëà Ýöëñöì
î ýåúÿ ñöáùÿäÿê éàòìàéûá ãàáàã-ãàáàüà
ñþùáÿò åòäèëÿð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Áèð-èêè äþâðÿ
âóðàíäàí ñîíðà [Àüúà õàíûì] Ãàðàúà ãûçû
÷àüûðäû, î äà äÿðùàë ñû÷ðàéûá îðòàëûüà ýèðäè âÿ
ùÿð èêèñè ãàáàã-ãàáàüà îéíàìàüà áàøëàäû.
Ñ.Ñ.Àõóíäîâ.
Ãàáàã-ãàáàüà ýÿëìÿê –
ðàñòëàøìàã, öç-öçÿ ýÿëìÿê. Ãöðáÿò áèð øÿùÿ-
ðèí áàçàðûíäà èêè àäàì ãàáàã-ãàáàüà ýÿëèá
áèð-áèðèíÿ çÿíí èëÿ áàõäûëàð. ×ÿìÿíçÿìèíëè.
6
ÃÀÁÀÃ
ÃÀÁÀÃ
Ãàáàã-ãàáàüà ãîéìàã – ãàðøûëàøäûðìàã,
òóòóøäóðìàã.
ÃÀÁÀÃÚÀ
çÿðô ßââÿëúÿ, ÿââÿëäÿí, èðÿ-
ëèúÿ, èðÿëèäÿí. Ìÿí ãàáàãúà ñþéëÿìèøäèì.
Ãàáàãúà ùàçûðëàøìàã ëàçûìäûð. – Ãàáàãúà
Ìöíÿââÿð õàíûì àíàñû èëÿ ýþðöøöðäö: – Àíà,
ñàëàìàò ãàë! Éåíÿ òåçëèêëÿ ñÿíèí çèéàðÿòèíÿ
ýÿëÿðÿì. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [Êÿáëÿ Ðÿúÿáÿëè:]
Êàôèð îüëó, áóíó ìÿíÿ ãàáàãúà äå, ìÿí äÿ
ÿëèìè ìóðäàðëàìàéûì. ß.Ùàãâåðäèéåâ.
ÃÀÁÀÃÚÀÄÀÍ
çÿðô Ãàáàãäàí, ÿââÿëäÿí,
èðÿëèúÿäÿí. Ãàáàãúàäàí øÿðòëÿøìÿê. Ãàáàã-
úàäàí õÿáÿð âåðìÿê. – Ìÿí áèð àç òåç ýÿë-
äèì êè, ãàáàãúàäàí ñèçè ýþðöì. Ú.Úàááàðëû.
“Ìîëëà Íÿñðÿääèí”èí áó íþìðÿñèíäÿí Ùàúû
Àõóíä ãàáàãúàäàí õÿáÿð òóòìóøäó. Ìèð Úÿ-
ëàë. Úàâàäûí ãàáàãúàäàí ýþíäÿðäèéè êÿø-
ôèééàò äÿñòÿñè áó òîï ùàçûðëûüûíûí ýóðóëòóñó
àëòûíäà äöøìÿí úÿðýÿëÿðèíÿ éàõûíëàøìûøäû.
ß.Âÿëèéåâ.
ÃÀÁÀÃÚÛË
ñèô. 1. ßí øöóðëó, ÿí ýþçöà÷ûã,
ÿí òÿøÿááöñëö; èøäÿ, ìöáàðèçÿäÿ ùàìûäàí èðÿ-
ëèäÿ ýåäÿí, ÿí ôÿàë. Úÿìèééÿòèí ÿí ãàáàãúûë
àäàìëàðû. – [“Äÿáèñòàí”] èëê ìÿêòÿáëè æóðíà-
ëûíûí áàüëàíìàñû ãàáàãúûë åëì, ìààðèô õàäèì-
ëÿðèíè, âÿòÿíïÿðâÿð ÿäèá âÿ øàèðëÿðè êÿäÿðëÿí-
äèðìèø, áèð ÷îõ ÿäÿáè-áÿäèè ÿñÿðèí áàøëûúà îá-
éåêòèíÿ ÷åâðèëìèøäèð. “Ùîïùîïíàìÿ”. // Èñ.
ìÿíàñûíäà. Íåôò ñÿíàéåñè ãàáàãúûëëàðû. Êÿíä
òÿñÿððöôàòû ãàáàãúûëëàðû. Èñòåùñàëàò ãàáàãúûë-
ëàðûíûí ìöøàâèðÿñè.
2. Þç èíêèøàôûíà ýþðÿ î áèðèëÿðèíäÿí äàùà
éöêñÿê ñÿâèééÿäÿ îëàí, ÿí ìöòÿðÿããè, ÿí èðÿ-
ëèäÿ ýåäÿí. Ãàáàãúûë åëì. Ãàáàãúûë íÿçÿ-
ðèééÿ. – Ãàáàãúûë çèéàëûëàðäà áèð ðóù éöêñÿê-
ëèéè, úîøãóíëóã, öìèä ùèññ åäèëèðäè. À.Øàèã.
Ùÿñÿíáÿé Çÿðäàáè äþâðöíöí ãàáàãúûë àäàìû
âÿ Àçÿðáàéúàí òîðïàüûíûí àòÿøèí âÿòÿíïÿðâÿðè
èäè. Ì.Èáðàùèìîâ.
ÃÀÁÀÃÚÛËËÛÃ
èñ. Ùÿð ùàíñû áèð èøäÿ ãà-
áàãúûë îëìà, þí ñûðàäà îëìà; áèðèíúèëèê, òÿ-
øÿááöñ÷öëöê. Èøäÿ ãàáàãúûëëûã. Äÿðñäÿ ãà-
áàãúûëëûã. Ãàáàãúûëëûüû ÿëäÿí âåðìÿìÿê. –
Ãîðõìàçëà Çàìàí èøëÿéÿíëÿðÿ áàø ÷ÿêèð, ..
Ùÿãèãÿòëÿ Ñÿàäÿòèí éàíûíäà äàéàíûá ãàáàã-
úûëëûã óüðóíäà ñþùáÿò åäèðäèëÿð. ß.Âÿëèéåâ.
ÃÀÁÀÃÄÀ
çÿðô 1. Èðÿëèäÿ, ãàáàã òÿðÿôäÿ.
Ãàáàãäà îòóðìàã.
Ãàáàãäà ýåäÿí –
1) èðÿëèäÿ ýåäÿí; 2) ìÿú. éîë ýþñòÿðÿí, áàø-
÷ûëûã åäÿí, ðÿùáÿðëèê åäÿí. Ãàáàãäà ýåò-
ìÿê – 1) ùàìûäàí èðÿëèäÿ ýåòìÿê; 2) ìÿú.
ðÿùáÿðëèê åòìÿê, éîë ýþñòÿðìÿê.
2. Ýÿëÿúÿêäÿ, èðÿëèäÿ. Ãàáàãäà èøëÿðèìèç
÷îõäóð. Ãàáàãäà áþéöê ìÿñÿëÿëÿð âàð.
3. Úÿì øÿêëèíäÿ éåðëèê ùàëûíäà: ãàáàã-
ëàðäà – êå÷ìèøäÿ, êå÷ìèø çàìàíëàðäà, ÿâ-
âÿëëÿðäÿ. [Ìÿøÿäè Èáàä:] ..àðâàä ÿðèíäÿí íÿ
ãÿäÿð êþòÿê éåñÿ áèð î ãÿäÿð ÿðèí ÷îõ èñòÿéÿð.
Ìÿí áóíó ãàáàãëàðäà ÷îõ òÿúðöáÿ åéëÿìè-
øÿì. Ö.Ùàúûáÿéîâ.
ÃÀÁÀÃÄÀÊÛ
ñèô. Ãàáàãäà, èðÿëèäÿ îëàí;
ãàáàãäà äóðàí, éà îòóðàí. Ãàáàãäàêû åâëÿð. –
Àòëàðû ñöðöá, ãàáàãäàêû àäàìà éåòèøäèëÿð.
“Àøûã ßëÿñýÿð”. // Éàõûíäàêû, èðÿëèäÿêè. Ãà-
áàãäàêû êÿíäèí àäû íÿäèð?
ÃÀÁÀÃÄÀÍ
çÿðô 1. Ãàáàã òÿðÿôäÿí, þí
òÿðÿôäÿí; ãàðøû òÿðÿôäÿí; ãàðøûäàí. Åâèí ãà-
áàãäàí ýþðöíöøö. – Ìÿí ýåäèðäèì, äîñòóì
÷ûõäû ãàáàãäàí; Àúû ñþçöí ñàëìàç ìÿíè äà-
ìàãäàí. “Àøûã Ãÿðèá”.
2. Ãàáàãúàäàí, ÿââÿëúÿäÿí, ÿââÿëäÿí,
÷îõäàí. Ýÿëìÿéÿúÿéèíè ãàáàãäàí áèëèðìèø.
– Àõøàìäàí áÿðè ýåòìÿéÿ òÿëÿñÿí, ùåéáÿñèíè
áèð ýöí ãàáàãäàí ùàçûðëàéûá ñÿáèðñèçëèêëÿ áó
àíû ýþçëÿéÿí îüëàí áèðäÿí-áèðÿ ãÿðèáñÿäè.
È.Øûõëû.
ÃÀÁÀÃÝÞÐßÍ
ñèô. Ýÿëÿúÿéè ýþðÿí, áÿ-
ñèðÿòëè, à÷ûãôèêèðëè; ãàáàãúûë, òÿðÿããèïÿðâÿð.
Õàëãûí áöòöí à÷ûãôèêèðëè, ãàáàãýþðÿí èýèä âÿ
íàìóñëó îüóëëàðû .. àë÷àã äöøìÿíëÿðëÿ þç
ìöáàðèçÿñèíè äàùà àðòûã ýöúëÿíäèðèðäè(ëÿð).
Ù.Ñàðàáñêè.
ÃÀÁÀÃÝÞÐßÍËÈÊ
èñ. Ãàáàüû ýþðìÿ,
ýÿëÿúÿéè ýþðìÿ; à÷ûãôèêèðëèëèê, áÿñèðÿò.
ÃÀÁÀÃÊÛ
ñèô. ßââÿëêè, ÿââÿëäÿ îëàí, êå÷-
ìèøäÿ îëàí. Ãàáàãêû ìÿñÿëÿ. – Ýþçÿë ñîíðà
èêèíúè óøàüû Àòàáÿéÿ âåðäè, éåíÿ ãàáàãêû ñþ-
çöíö òÿêðàð åòäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.
ÃÀÁÀÃ-ÃÀÐØÛ
çÿðô Ãàáàã-ãàáàüà, ãàðøû-
ãàðøûéà, öç-öçÿ. Ñàäûã õàíëà Ìÿììÿä áÿéèí
ýþçëÿðèíÿ éóõó ýåòìèðäè: ãàáàã-ãàðøû îòóðóá
ñàáàùûí äÿðäèíÿ ãàëìûøäûëàð. ×ÿìÿíçÿìèíëè.
Ýöëëö .. ãîëó÷èðìÿêëè îëäóüó ùàëäà, îüëó èëÿ
ãàáàã-ãàðøû äóðóá äàíûøûðäû. ß.ßáöëùÿñÿí.
ÃÀÁÀÃ-ÃßÍØßÐ
èñ. Ãàáàã, ýþç ãàáà-
üûíäà îëàí, ýþðöíÿí éåð. Ãàáàã-ãÿíøÿð ãà-
éàëûãäà êÿêëèê îõóéóð; Âàð îë ñÿíè, õàëëû ïÿðè,
áó òÿáðèê ö÷öí. Ì.Àðàç.
7
ÃÀÁÀÃÚÀ
ÃÀÁÀÃ-ÃßÍØßÐ
ÃÀÁÀÃËÀÌÀ
“Ãàáàãëàìàã”äàí ô.èñ.
ÃÀÁÀÃËÀÌÀÃ
ô. 1. Áèð ùàäèñÿíèí áàø
âåðìÿñèíÿ ìàíå îëìàã ö÷öí ãàáàãúàäàí òÿä-
áèð ýþðìÿê, áàø âåðìÿéÿ ãîéìàìàã, ãàáà-
üûíû àëìàã. Ùàäèñÿëÿðè ãàáàãëàìàã. – Ôèðèäóí
ñÿðòèáè ãàáàãëàìàã ö÷öí àääûìëàðûíû èòèëÿ-
øäèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ.
2. Ãàáàüûíû êÿñìÿê, ãàáàüûíäà äàéàíûá
ýåòìÿéÿ ãîéìàìàã. Úàùàí èñòÿéèð ýåòñèí,
Ñîëòàí áÿé òåç ãàáàãëàéûð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. Ãÿ-
äèð .. þçöíö ýþðìÿìÿçëèéÿ âóðóá, éàíäàí þò-
ìÿê èñòÿäè. Ñîíà îíó ãàáàãëàäû. ß.ßáöë-
ùÿñÿí.
3. Áàøãàñûíûí åòìÿê èñòÿäèéè áèð èøè îíäàí
ãàáàã ýþðìÿê, éàõóä ñþéëÿìÿê èñòÿäèéè áèð
øåéè îíäàí ãàáàã ñþéëÿìÿê. Ìÿí äåéÿúÿê-
äèì, ëàêèí î ìÿíè ãàáàãëàäû. – Ãàçû èñòÿéèðäè
êè, àüçûíû à÷ûá áèð ñþç äåñèí, àììà Ãàñûìÿëè
ãàáàãëàäû. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ýþçÿë àéà-
üà äóðóá Ùÿáèáèí éàíûíà ýÿëìÿê, îíóí ñàü
ÿëèíÿ äèããÿòëÿ áàõìàã ôèêðèíÿ äöøÿíäÿ, Ùÿáèá
îíó ãàáàãëàäû. ß.Âÿëèéåâ.
4. Þòìÿê, êå÷ìÿê. Áóäóð, àøàüûäàí ö÷öíúö
äîëàéûäàí áàøûéóõàðû èêè àòëû ÷àïûøûð. Ýþðÿê
áóíëàðûí ùàíñû ãàáàãëàéàúàã. Ú.Ìÿììÿä-
ãóëóçàäÿ.
5. Ãàáàüûíà ñàëìàã. Íÿçàðÿò÷èëÿðäÿí áèðè
îüðóíó ãàáàãëàéûá gÿòèðdi.
ÃÀÁÀÃËÀÍÌÀ
“Ãàáàãëàíìàã”äàí ô.èñ.
ÃÀÁÀÃËÀÍÌÀÃ
ìÿúù. Ãàðøûëàíìàã, þí-
ëÿíìÿê.
ÃÀÁÀÃËÀØÄÛÐÌÀ
“Ãàáàãëàøäûðìàã”äàí
ô.èñ.
ÃÀÁÀÃËÀØÄÛÐÌÀÃ
1. Òóòóøäóðìàã,
ìöãàéèñÿ åòìÿê.
2. Áèð-áèðè èëÿ öçëÿøäèðìÿê, öç-öçÿ ýÿ-
òèðìÿê.
ÃÀÁÀÃËÀØÌÀ
“Ãàáàãëàøìàã”äàí ô.èñ.
ÃÀÁÀÃËÀØÌÀÃ
ô. Ãàðøûëàøìàã, ãàðøû-
ãàðøûéà ýÿëìÿê, öç-öçÿ ýÿëìÿê; öç-öçÿ äóð-
ìàã. Òÿíáóð èëÿ òåëëè ñàçû; Ãàáàãëàøûá ÷àëàã,
áàðû! Ñ.Âóðüóí. Àíà-îüóë äèêäèðäÿ ãàáàã-
ëàøäûëàð. Øàìõàë àíàñûíû ýþçöéàøëû ýþðöá,
åâäÿ áÿäáÿõò áèð ùàäèñÿ áàø âåðäèéèíè çÿíí
åòäè. È.Øûõëû.
ÃÀÁÀÃËÛÃ
1
èñ. 1. Ãàäûíëàðûí àëûíëàðûíà
âóðäóãëàðû ãûçûë, ýöìöø âÿ ñ.-äÿí áÿçÿê.
2. Äþøëöê.
ÃÀÁÀÃËÛÃ
2
èñ. Ãàáàã ÿêèëìèø éåð.
ÃÀÁÀËÀØÄÛÐÛËÌÀ
“Ãàáàëàøäûðûëìàã”äàí
ô.èñ.
ÃÀÁÀËÀØÄÛÐÛËÌÀÃ
ìÿúù. Êîáóäëàø-
äûðûëìàã, ãàáà øÿêëÿ ñàëûíìàã; çÿðèôëèêäÿí,
èíúÿëèêäÿí ìÿùðóì åäèëìÿê.
ÃÀÁÀËÀØÄÛÐÌÀ
“Ãàáàëàøäûðìàã”äàí
ô.èñ.
ÃÀÁÀËÀØÄÛÐÌÀÃ
ô. Êîáóäëàøäûðìàã,
ãàáà øÿêëÿ ñàëìàã; çÿðèôëèêäÿí, èíúÿëèêäÿí
ìÿùðóì åòìÿê.
ÃÀÁÀËÀØÌÀ
“Ãàáàëàøìàã”äàí ô.èñ.
ÃÀÁÀËÀØÌÀÃ
ô. Ãàáà îëìàã; çÿðèôëèéèíè,
èíúÿëèéèíè èòèðìÿê; êîáóäëàøìàã, úîäëàøìàã.
ÃÀÁÀËÛÃ
èñ. 1. Èíúÿëèêäÿí, çÿðèôëèêäÿí
ìÿùðóì îëìà; êîáóäëóã, úîäëóã. Ìàùóäóí
ãàáàëûüû. Äÿðèíèí ãàáàëûüû. Òèêèøèí ãàáàëûüû
äÿðùàë íÿçÿðÿ ÷àðïûð.
2. Òÿðáèéÿñèçëèê, ÿäÿáñèçëèê, íÿçàêÿòñèçëèê;
ãàáà ùÿðÿêÿò, ãàáà äàíûøûã. Ðÿôòàðûí ãàáàëûüû.
Îíóí ãàáàëûüûíà àäàì ùåéðÿò åäèð. – Ãîë÷î-
ìàã Äàäàøûí ãàáàëûãëàðû; Ãÿùðèíäÿ ÿðèéèá
ñþíöð øàì êèìè; Ñÿùÿðè äóìàíëû áèð àõøàì
êèìè... Ì.Ìöøôèã.
ÃÀÁÀÍ
èñ. Âÿùøè äîíóçóí åðêÿéè. Ãàáàí
ÿòè. Ãàáàí îâó. ×þë äîíóçóíà ãàáàí äà äåéè-
ëèð. – Êÿíääÿí áèð äÿíÿ áèéàð àðàáà ýÿòèðèá,
ãàáàíûí úÿìäÿéèíè è÷èíÿ éûõûá, þçöì äÿ öñ-
òöíäÿ éîëà äöøäöì. ß.Ùàãâåðäèéåâ. // ìÿú.
Êîáóä, éåêÿ úöññÿëè, éþíäÿìñèç âÿ ãöââÿòëè
àäàì ùàããûíäà. ßðäîâäó, ãàáàíäû, ãîéìà ýÿë-
äè; Äèäàðû éàìàíäû, ãîéìà ýÿëäè! Ì.ß.Ñàáèð.
◊ Ãàáàíà äþíìÿê – 1) ùÿääèíäÿí àðòûã
éåêÿëÿíìÿê, êþêÿëìÿê, ýöúëÿíìÿê; 2) âÿù-
øèëÿøìÿê, àçüûíëàøìàã; ñîí äÿðÿúÿ ãÿçÿá-
ëÿíìÿê, ùèääÿòëÿíìÿê. Äþíöá ãàáàíà-
ïÿëÿíýÿ, ïîëèñ èäàðÿëÿðè; Ýèðèá áó õàëã èëÿ úÿí-
ýÿ ïîëèñ èäàðÿëÿðè. ß.Íÿçìè. Éàðàëû ãàáàíà
äþíìÿê – á à õ ãàáàíà äþíìÿê 2-úè ìÿ-
íàäà.
ÃÀÁÀÐ
èñ. 1. Áÿäÿíäÿ äÿðèíèí àëòûíäà
ÿìÿëÿ ýÿëÿí ñóëó ãàáàðúûã; ñóëóã.
Ãàáàð
îëìàã – á à õ ãàáàðëàìàã 1-úè ìÿíàäà.
[Ìàùìóä:] Áàëòà âóðìàãäàí ãîëëàðûì äöøäö,
ÿëëÿðèì ñóëóã-ñóëóã ãàáàð îëäó. ß.Ùàãâåð-
äèéåâ.
2. ×îõ ñöðòöëìÿêäÿí, òîõóíìàãäàí ãàëûí-
ëàøìûø, ñÿðòëÿøìèø ÿò òÿáÿãÿñè; äþéÿíÿê.
Ãàáàð áàüëàìàã, ãàáàð îëìàã, ãàáàð
÷àëìàã – á à õ ãàáàðëàìàã 2-úè ìÿíàäà.
8
ÃÀÁÀÃËÀÌÀ
ÃÀÁÀÐ
[Øÿðÿô õàíûì:] Ýåúÿ-ýöíäöç èøëÿìÿêäÿí ÿë-
ëÿðèì ãàáàð îëìóøäóð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Àéàã-
ëàðûì éîëóíäà ãàò-ãàò ãàáàð áàüëàìûø. Ð.Ðçà.
Áÿñ ñÿáÿá íÿäèð, éàçìûð àíàéà áèðúÿ êàüûç;
Îüóë-îüóë äåìÿêäÿí ãàáàð îëäó äèë, àüûç.
Ñ.Ðöñòÿì.
3. Ñó öçöíäÿ éàüûø äàìúûëàðûíäàí ÿìÿëÿ
ýÿëÿí êþïöêúöê; ãàáàðúûã.
ãàáàð-ãàáàð ñèô. Ùÿð òÿðÿôè ãàáàðëû, ãà-
áàðëà þðòöëìöø. ßëëÿðè ãàáàð-ãàáàð (ç.) îë-
ìàã. – Éàðàëàðûì ãàáàð-ãàáàð; Ýÿëäè éàð-
äàí äîüðó õÿáÿð. Àøûã Êÿðÿì. Àéàüûí ãàáàð-
ãàáàð ÷àòäûí Òåùðàíà, ùåéùàò! Ñ.Ðöñòÿì.
[Êîìàíäèð:] Ìÿí þçöì äÿ êÿíääÿí ÷ûõìû-
øàì, àòàìûí äà ÿëè, áàõ, áåëÿ ãàáàð-ãàáàðäûð.
Ñ.Ðÿùèìîâ.
ÃÀÁÀÐÁÞÚßÉÈ
èñ. çîîë. Èíñàí áÿäÿíèíÿ
òîõóíäóãäà âÿ éà ÿçèëäèêäÿ äÿðèäÿ ãàáàð
ÿìÿëÿ ýÿòèðÿí áèð áþúÿê.
ÃÀÁÀÐÚÛÃ
èñ. Êè÷èê ãàáàð.
ÃÀÁÀÐÚÛÃËÀÍÄÛÐÌÀ
“Ãàáàðúûãëàíäûð-
ìàã”äàí ô.èñ.
ÃÀÁÀÐÚÛÃËÀÍÄÛÐÌÀÃ
ô. Ãàáàðúûãëàð
ÿìÿëÿ ýÿòèðìÿê.
ÃÀÁÀÐÚÛÃËÀÍÌÀ
“Ãàáàðúûãëàíìàã”äàí
ô.èñ.
ÃÀÁÀÐÚÛÃËÀÍÌÀÃ
ô. 1. Á à õ ãàáàðëà-
ìàã 1-úè ìÿíàäà. ßëëÿðèìèí äÿðèñè ãàáàð-
úûãëàíìûøäû, ñîéóëìóøäó, õàëàì ùÿð èêè ÿëèìè
ãàòûãëà ñóâàéûá òÿíçèôëÿ áàüëàìûøäû âÿ ãàáà-
üûíà ñàëûá ùÿêèìÿ àïàðìàã èñòÿìèøäè, àììà
ìÿí ýåòìÿìèøäèì. ß.Ìÿììÿäõàíëû.
2. Ñó öçöíäÿ éàüûø äàìúûëàðûíäàí ãàáàð-
úûãëàð ÿìÿëÿ ýÿëìÿê.
ÃÀÁÀÐÚÛÃËÛ
ñèô. Öçÿðèíäÿ ãàáàðúûãëàð
îëàí, ãàáàðúûãëà þðòöëö.
ÃÀÁÀÐÄÛËÌÀ
“Ãàáàðäûëìàã”äàí ô.èñ.
ÃÀÁÀÐÄÛËÌÀÃ
ìÿúù. Ãàáàðûã ùàëà
(øÿêëÿ) ñàëûíìàã, øèøèðäèëìÿê.
ÃÀÁÀÐÄÈÍ
èñ. [ôð.] 1. ßñàñÿí ïàëòî âÿ
êîñòéóì òèêìÿê ö÷öí ÿëà éóí ïàð÷à íþâö.
2. Ñèô. ìÿíàñûíäà. Ùÿìèí ïàð÷àäàí òèêèë-
ìèø. Ãàáàðäèí ïàëòî (êîñòéóì).
ÃÀÁÀÐÛÃ
ñèô. 1. Ãàáàðìûø, øèøìèø, ñÿòùè
ùàìàð îëìàéàí. Ãàáàðûã øöøÿ. Ãàáàðûã íàõûø.
// èñ. Øèø, ÷ûõûíòû, óð.
2. ñèô. âÿ çÿðô ìÿú. Íÿçÿðÿ ÷àðïàúàã ùàëäà,
÷îõ àéäûí. Òåùðàí ãàáàðûã áèð òÿçàä è÷ÿðè-
ñèíäÿ þç àäè ùÿéàòûíû éàøàéûðäû. Ì.Èáðàùèìîâ.
Àëÿìè ãàòû òîç äóìàíû áöðöäö. Ãà÷àé, éîëóí
ñèíÿñèíäÿí ãàáàðûã äàëüàëàíàí áó àü-ñàðûìòûë
þðòöéöí è÷èíäÿ èòäè. È.Ìÿëèêçàäÿ. Ìåëîäèéà
ìóñèãè ñÿíÿòèíèí áöíþâðÿñè âÿ îíóí ÿí ãà-
áàðûã áèð øÿêèëäÿ åøèäèëÿí ÿñàñ úÿùÿòèäèð.
ß.Áÿäÿëáÿéëè.
ÃÀÁÀÐÛÃËÛ
ñèô. Ãàáàðûã øÿêèëäÿ îëàí;
ãàáàðûã.
ÃÀÁÀÐÛÃËÛÃ
èñ. Ãàáàðûã øåéèí ùàëû.
ÃÀÁÀÐÛËÌÀÃ
á à õ ãàáàðäûëìàã.
ÃÀÁÀÐÈ´Ò
[ôð.] Áèð øåéèí þë÷öñö, áþéöê-
ëöéö, ùÿúìè.
ÃÀÁÀÐËÀÌÀ
“Ãàáàðëàìàã”äàí ô.èñ.
ÃÀÁÀÐËÀÌÀÃ
ô. 1. Ãàáàð îëìàã, ñóëóã-
ëàìàã.
2. Äþéÿíÿê îëìàã, áÿðêèìÿê.
ÃÀÁÀÐËÀÍÌÀ
“Ãàáàðëàíìàã”äàí ô.èñ.
ÃÀÁÀÐËÀÍÌÀÃ
á à õ ãàáàðëàìàã.
ÃÀÁÀÐËÀÒÌÀ
“Ãàáàðëàòìàã”äàí ô.èñ.
ÃÀÁÀÐËÀÒÌÀÃ
èúá. 1. Ñóëóãëàíäûðìàã,
ãàáàðëû åòìÿê.
2. ×îõ ñöðòìÿêäÿí, òîõóíäóðìàãäàí, ÿç-
ìÿêäÿí áÿäÿíèí áèð éåðèíèí ÿò òÿáÿãÿñèíè
áÿðêèøäèðìÿê, äþéÿíÿêëÿøäèðìÿê.
ÃÀÁÀÐËÛ
ñèô. Ãàáàðëà þðòöëìöø; äþéÿ-
íÿê. Àòàìûí ôèêðè âÿ èðàäÿñè äÿ ãàáàðëû ÿëëÿðè
êèìè áÿðê âÿ ìþùêÿìäè. Ì.Èáðàùèìîâ.
Ãà-
áàðëû ÿëëÿð ìÿú. – çÿùìÿòêåøëÿð, ôÿùëÿëÿð ìÿ-
íàñûíäà. Ãàáàðëû ÿëëÿð óçàíûð “Çèìíè”éÿ; Êþù-
íÿ äöíéàíû áèðäÿôÿëèê áîüìàã ö÷öí. Ð.Ðçà.
ÃÀÁÀÐËÛËÛÃ
èñ. Ãàáàðëû øåéèí ùàëû.
ÃÀÁÀÐÌÀ
1
“Ãàáàðìàã
1
”äàí ô.èñ.
ÃÀÁÀÐÌÀ
2
1. “Ãàáàðìàã
2
”äàí ô.èñ.
2. èñ. úîüð. Äÿíèç ñóéóíóí ñÿâèééÿñèíèí
âàõòàøûðû îëàðàã ãàëõìàñû, àðòìàñû ùàäèñÿñè.
Ãÿðáè Àâðîïàíûí øèìàë âÿ ãÿðá ùèññÿëÿðèíäÿ
áþéöê ãàáàðìà âÿ ÷ÿêèëìÿëÿð îëóð.
ÃÀÁÀÐÌÀÃ
1
ô. Ãàáàð ÿìÿëÿ ýÿëìÿê, ãà-
áàð îëìàã. Âàð îë, áàëà, éîðóëñà äà, ãàáàðñà
äà ÿë; Áèð äàø öñòÿ áèð äàø ãîéà ýÿðÿê ùÿð
èíñàí. ß.Úÿìèë. // Áÿðêèìÿê. [Ýÿëäèéåâèí]
öðÿéè äàø êèìè áÿðêèìèø, ÿñÿáëÿðè àüàú êèìè
ãàáàðìûøäû. Ìèð Úÿëàë.
ÃÀÁÀÐÌÀÃ
2
ô. 1. Éöêñÿëìÿê, ãàëõìàã,
äàøìàã. Äàüëàðäà ãàðëàð ÿðèéèíúÿ, ÷àéëàðûí
ñóéó ãàáàðûðäû. Äÿíèçèí ñàêèò ñÿòùè åùìàëúà
ãàáàðäû. – Áèðäÿí ñàíêè öôöã åíèð, òîðïàã ãà-
áàðûð; Ãàðøûìûçû êÿñÿí äàüû áèð ÿë ãîïàðûð.
Ð.Ðçà.
9
ÃÀÁÀÐÁÞÚßÉÈ
ÃÀÁÀÐÌÀÃ
2. Êþïìÿê, øèøìÿê. Õÿìèð ãàáàðûð.
3. Öðïÿðìÿê, äèêÿëìÿê, äèê-äèê äóðìàã,
áèç-áèç äóðìàã. Õîðóçóí òöêëÿðè ãàáàðäû.
4. Àúûãëàíìàã, ñÿðò ñþç äåìÿê.
Öçÿ
ãàáàðìàã, öñòöíÿ ãàáàðìàã – öçÿ äóð-
ìàã, ñÿðò úàâàá ãàéòàðìàã, àúûãëàíìàã. Êÿð-
áÿëàéû Ùåéäÿð áèð äÿôÿ îíóí [Çåéíÿáèí] öñ-
òöíÿ ãàáàðìàìûøäû. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.
5. ìÿú. Ðóùà ýÿëìÿê, ðóùëàíìàã, úîøìàã.
Ñÿí úîø êè, ãàáàðûì ìÿí äÿ ñÿíèíëÿ; Àøûüàì,
ãîé ÷àëûì ñàç áàéðàìûíà. ß.Úàâàä. // ìÿú.
Èôòèõàð ùèññè äóéìàã, èôòèõàð åòìÿê; ñîí äÿ-
ðÿúÿ ñåâèíìÿê, ðóùëàíìàã.
ÃÀÁÀÐÒÛ
èñ. Ãàáàðûã, ñóëóã, äþéÿíÿê.
ÃÀÁÀÐÒÌÀ
1. “Ãàáàðòìàã”äàí ô.èñ.
2. ñèô. ×ûõûíòûëû, ãàáàðûã. Ãàáàðòìà íàõûø.
Ãàáàðòìà éàçû. // Ãàáàðûã øÿêèëëÿðäÿí, íà-
õûøëàðäàí èáàðÿò. Ãÿáèð .. ñàíäûã øÿêëèíäÿ áèð
äàøäàí èáàðÿò îëóá, äþðä òÿðÿôèíäÿ Úåìÿñòèí
ùÿéàòè âÿãÿëÿðèíè òÿñâèð åäÿí ãàáàðòìà ëþâ-
ùÿëÿð ãàéðûëìûøäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè.
3. èñ. Éàñòû ñÿòù öçÿðèíäÿ àë÷àã ãàáàðûãëû
òÿñâèð. Àññóðèéà ãàáàðòìàëàðûíà ÿñàñÿí äå-
ìÿê îëàð êè, Ìèäèéàíûí ãàëà òèêèíòèëÿðè ÷îõ áþ-
éöê ùÿúìëè âÿ åéíè çàìàíäà áÿçÿêëè îëìóø-
äóð. Ñàëàìçàäÿ.
ÃÀÁÀÐÒÌÀÃ
ô. 1. Ãàáàðûã ùàëà ñàëìàã,
øèøèðòìÿê, êþïöðòìÿê.
2. Éöêñÿëòìÿê, éóõàðûéà ãàëäûðìàã, äàø-
äûðìàã. Êöëÿê äÿíèçèí ñóéóíó ãàáàðòäû.
3. Òöêëÿðèíè öðïÿðòìÿê, äèêÿëòìÿê, áèç-áèç
åòìÿê, äèê âÿçèééÿòÿ ñàëìàã. Õîðóç òöêëÿðèíè
ãàáàðòäû. – Àò éàëûíû ãàáàðòìûø, ãóéðóüóíó
äèêÿëòìèø, ýþçëÿðèíè âÿ ãóëàãëàðûíû îéíàäûð, ..
êèøíÿéèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ.
4. Ñóëóãëàíäûðìàã, ãàáàð åòìÿê. Ýèúèòêÿí
ÿëèìè ãàáàðòäû.
ÃÀÁÀÐÒÌÀËÛ
ñèô. Ãàáàðòìàëàðû, ãàáàðò-
ìàëàð øÿêëèíäÿ áÿçÿéè îëàí. Éàí äèâàðëàðäàí
áèðèñèíäÿ .. ýöçýöëÿð âóðóëìóøäó; î áèðèñèíäÿ
çÿðèô íàõûøëû ÿëâàí ãàáàðòìàëû òàõ÷àëàð âàðäû.
×ÿìÿíçÿìèíëè.
ÃÀÁÀÉÓÍËÓ
ñèô. Éóíó ãàáà îëàí, éóíó
çÿðèô îëìàéàí. Ãàáàéóíëó ãîéóí.
ÃÀÁÛÃ
èñ. 1. Áèð øåéèí öñòöíö þðòÿí ñÿðò
þðòö. Àüàúûí ãàáûüû. Éóìóðòàíûí ãàáûüû. Ãîç
ãàáûüû. – Ìàüàðàíûí è÷è éóìøàã àüàú ãàáûã-
ëàðû èëÿ äþøÿíìèøäè. À.Øàèã.
Ãàáûã áàüëà-
ìàã – öñòöíäÿ ãàáûã ÿìÿëÿ ýÿëìÿê, ãàáûã-
ëàíìàã.
2. çîîë. Áÿçè îíóðüàñûç ùåéâàíëàðäà: áóé-
íóç òÿáÿãÿñèíäÿí èáàðÿò îëàí öñò þðòö, ãûí.
Õÿð÷ÿíý ãàáûüû.
3. Äÿðè, èíñàí âÿ ùåéâàí äÿðèñè. Ãàáûüû
ñîéóëìàã.
Ãàáûã âåðìÿê – ãàáûüû, äÿ-
ðèñè ñîéóëìàã. Ýöíöí àëòûíäà ÷îõ éàíìûøàì,
áÿäÿíèì ãàáûã âåðèð.
◊ Ãàáûã ãîéìàã – ÷îõ çÿùìÿò ÷ÿêìÿê,
÷àëûøìàã, ÷àëûøûá ÿëäÿí äöøìÿê. [Ìèðçÿ Ìóñ-
òàôà áÿéÿ:] Ñèç ãàáûã ãîéìàìûøñûíûç. Î ãà-
áûüû áó ôàüûð úàìààò ãîéóá. ß.Ùàãâåðäèéåâ.
Ãàáûãäàí ÷ûõìàã – 1) ÷îõ ÷àëûøìàã, ÷îõ ÿë-
ëÿøìÿê, áöòöí ýöúöíö ñÿðô åòìÿê. Ãöäðÿòèí
òðåñòè ÷îõ ýåðèäÿ ãàëûá, àçû éàðûì èë ýÿðÿê ãà-
áûãäàí ÷ûõñûí êè, áÿëêÿ áèçÿ ÷àòäûðà. Ì.Ùö-
ñåéí. Î, ãàáûãäàí ÷ûõûáäûð ùÿð áèðèé÷öí ìèí
êÿðÿ. Á.Âàùàáçàäÿ; 2) âàð-éîõäàí ÷ûõìàã,
ñîéóëìàã. Ãàáûüûíà éåðëÿøìÿìÿê (ñûüìà-
ìàã) – 1) ùÿääèíäÿí àðòûã ñåâèíìÿê; 2) ñîí
äÿðÿúÿ òÿøÿõõöñëÿíìÿê, ãöððÿëÿíìÿê, ëîâ-
üàëàíìàã.
ÃÀÁÛÃËÀÍÌÀ
“Ãàáûãëàíìàã”äàí ô.èñ.
ÃÀÁÛÃËÀÍÌÀÃ
ô. 1. Ãàáûã áàüëàìàã,
ãàáûã òóòìàã. Ôûíäûã ùÿëÿ ãàáûãëàíìàéûá.
2. Ãàò-ãàò ñîéóëìàã, ãàò-ãàò ãîïìàã.
3. ìÿú. Êþç áàüëàìàã, êþç òóòìàã, öñòö
þðòöëìÿê (éàðà ùàããûíäà).
ÃÀÁÛÃËÛ
ñèô. Ãàáûãëà þðòöëö îëàí, ãàáûüû
îëàí (ìåéâÿ âÿ ñ.). // Ãûëàôëû. Ãàáûãëû áþúÿê.
ÃÀÁÛÃÎÒÓ
èñ. áîò. ßêèí éåðëÿðèíäÿ âÿ
éàìàúëàðäà áèòÿí àëàã îòó.
ÃÀÁÛÃÑÛÇ
ñèô. Ãàáûüû îëìàéàí (ìåéâÿ
âÿ ñ.); öñòöíäÿ ãàáûüû îëìàéàí, ãàáûãëà þðòöëö
îëìàéàí; ãûëàôñûç. Ãàáûãñûç âÿ ñöìöêñöç áþ-
úÿêëÿð (éóìøàãáÿäÿíëèëÿð).
ÃÀÁÛÃÉÅÉßÍ
èñ. çîîë. Áèòêèëÿðèí ãàáû-
üûíû éåéÿí çèéàíâåðèúè (áþúÿê).
ÃÀÁÛÐÜÀ
èñ. àíàò. 1. Ôÿãÿðÿëÿðè äþø ñö-
ìöéö èëÿ áèðëÿøäèðÿí ãþâñøÿêèëëè ñöìöê. Èí-
ñàíûí éåääè úöò éóõàðû âÿ áåø úöò àøàüû ãàáûð-
üàñû âàðäûð. – Ãàáûðüàëàð éàñòû âÿ ìþòÿðèçÿ
øÿêëèíäÿ îëóá, ôÿãÿðÿëÿðèí éàíëàðûíäàí ãà-
áàüà äîüðó óçàíìûøëàð âÿ äþø ãÿôÿñèíèí éàí
äèâàðëàðûíû òÿøêèë åäèðëÿð. Áàëàêèøèéåâ.
2. Áÿäÿíäÿ ãàáûðüàëàðûí éåðëÿøäèéè éåð;
áþéöð. Éàí ãàáûðüàñû ÿçèëìÿê. – Ãàðîâóëà
òàïøûðìûøàì êè, è÷ÿðè ýèðìÿê èñòÿéÿí êèìè, áèð
ýöëëÿ âóð ãàáûðüàñûíà! Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Èñêÿí-
äÿð êèøè ãàáûðüàñûíà äÿéÿí çÿðáÿëÿðèí øàã-
10
ÃÀÁÀÐÒÛ
ÃÀÁÛÐÜÀ
ãûëòûñû àðàñûíäàí Áàùàäûðûí ÷ûüûðòûñûíû äà åøèò-
ìèøäè. Ì.Ùöñåéí.
3. Áèð øåéèí êÿíàðû, éàíû, áèð òÿðÿôè. Ñàìî-
âàðûí ãàáûðüàñû áàòìûøäûð.
◊ Ãàáûðüà âåðìÿê – 1) ÿéèëìÿê, éûõûë-
ìàüà meyèl åòìÿê. Áó äèâàð, äåéÿñÿí, îðòà-
äàí ãàáûðüà âåðèð; 2) ãóëàãàðäûíà âóðìàã,
þçöíö áèëìÿìÿçëèéÿ ãîéìàã, þçöíö àðñûç-
ëûüà âóðìàã. Ãàáûðüà êèìè ÿéðè – èñëàùû ÷ÿòèí
îëàí òÿðñ àäàì ùàããûíäà.
ÃÀÁÛÐÜÀÀËÒÛ
ñèô. àíàò. Ãàáûðüàëàðûí àë-
òûíäà îëàí. Ãàáûðüààëòû ÿò.
ÃÀÁÛÐÜÀÀÐÀÑÛ
ñèô. àíàò. Ãàáûðüàëàðûí
àðàñûíäà îëàí. Ãàáûðüààðàñû ÿçÿëÿ.
ÃÀÁÛÐÜÀÚÛÃ
èñ. Êè÷èê ãàáûðüà.
ÃÀÁÛÐÜÀËÛ
ñèô. 1. Ãàáûðüàñû îëàí.
2. Ãàáûðüà êèìè ÷ûõûãëàðû, éàíëàðû îëàí (ãàá
âÿ ñ.).
3. ìÿú. Êþê, ÿòëè-úàíëû, éåêÿ, äîëüóí, ñàü-
ëàì.
ÃÀÁÛÐÜÀÑÞÙÁßÒÈ
èñ. äàí. Óçàíìûø
ùàëäà åäèëÿí ñþùáÿò. Ýåúÿ ùàâà äóðüóí âÿ
èñòè îëäóüóíäàí, éàòàãëàðûíû åéâàíäà éàí-
éàíà äþøÿéÿðÿê, áèð íå÷ÿ ñààò ãàáûðüàñþù-
áÿòè åòäèëÿð. À.Øàèã. [Ðöñòÿì] ÷àé-÷þðÿêäÿí
ñîíðà îíóíëà ãàáûðüàñþùáÿòè äÿ åëÿäè. Ñ.Ðÿ-
ùèìîâ.
ÃÀÁÈË
ñèô. [ÿð.] 1. Èñòåäàäëû, ãàáèëèééÿòëè,
ùÿð øåéè òåç ãàâðàéàí çåùèíëè, çÿêàëû. Ãàáèë
óøàã. Ãàáèë òÿëÿáÿ. – Ãàáèë øàýèðä óñòàä îëóð
óñòàäàí. (Àòà. ñþçö). Àäàì âàð êè, éöç ñþçäÿí
áèð ìÿíà äóéìàüà ãàáèë äåéèëäèð. ß.Àáàñîâ.
// Áàúàðûãëû, ùÿð øåéè áàúàðàí, ìàùèð, ìÿùà-
ðÿòëè, óñòàä. Ãàáèë óñòà. Ãàáèë ñÿíÿòêàð. Ãà-
áèë äÿðçè. – Ìàøàëëàù, íÿ éàõøû ãàáèëñÿí; Áàü-
÷àáàíëûãäà õåéëè êàìèëñÿí. À.Ñÿùùÿò. [Àùûë
ãàäûí äåäè:] Èíäè áèç ýÿëèá Úàùàí õàëàéà òàé
îëà áèëìÿðèê. Þçö äÿ áèð ãàáèë àðâàääûð.
ß.Ùàãâåðäèéåâ.
2. Ìöìêöí îëàí. ßëàúû ãàáèë äåéèë. Äöçÿë-
ìÿñè ãàáèë äåéèë. – Òÿòáèãè ãàáèë èñÿ, ôèêðèí ýþ-
çÿëäèð. ×ÿìÿíçÿìèíëè.
3. Éàðàðëû, ìöíáèò, éàõøû. Ìÿí ñÿïäèéèì òî-
õóì ãàáèë òîðïàüà ñÿïèëèá. ß.Ùàãâåðäèéåâ.
ÃÀÁÈËÈÉÉßÒ
èñ. [ÿð.] 1. Èñòåäàä, ôèòðè çÿêà;
áèð øåéè òåç ãàâðàìà, òåç ìÿíèìñÿìÿ áà-
úàðûüû. Ìóñèãèéÿ ãàáèëèééÿò. Îíóí ðèéàçèééàò
åëìëÿðèíÿ ãàáèëèééÿòè áþéöêäöð. Áó òÿëÿáÿíèí
äèëëÿðÿ ãàáèëèééÿòè éîõäóð. – Èíñàíäà ãàáèëèé-
éÿò äÿ ýÿðÿê îëñóí, çÿêàâÿò äÿ ýÿðÿê îëñóí,
ùàìû îõóéàí àëèì îëìàç. Ú.Ìÿììÿäãóëó-
çàäÿ.
2. Áèð øåéè åòìÿê èìêàíû, áàúàðûüû. Éåðè-
ìÿê ãàáèëèééÿòèíè èòèðìÿê. ßùàëèíèí àëûúûëûã
ãàáèëèééÿòè ãàò-ãàò àðòìûøäûð. Îðãàíèçì ìöõ-
òÿëèô õàðèúè òÿñèðëÿðÿ ìöãàâèìÿò ýþñòÿðìÿê
ãàáèëèééÿòèíÿ ìàëèêäèð.
3. Ëÿéàãÿò, ìÿðèôÿò, êàìàë. Ãàáèëèééÿòäÿ,
ìÿðèôÿòäÿ, êàìàëäà; Áó úàùàíäà ñÿíèí êèìè
ãûç îëìàç. Àøûã ßëÿñýÿð.
ÃÀÁÈËÈÉÉßÒËÈ
ñèô. 1. Ãàáèëèééÿòëè, èñòå-
äàäëû, áàúàðûãëû, çåùèíëè. Ãàáèëèééÿòëè óøàã.
Ãàáèëèééÿòëè òÿëÿáÿ. Ãàáèëèééÿòëè óñòà. Ãàáè-
ëèééÿòëè àäàì.
2. Ëÿéàãÿòëè, äÿéÿðëè, ëàéèã, ìöíàñèá. Ãà-
áèëèééÿòëè áèð ùÿäèééÿ.
ÃÀÁÈËÈÉÉßÒÑÈÇ
ñèô. Ãàáèëèééÿòè, èñòåäàäû,
áàúàðûüû îëìàéàí; èñòåäàäñûç, áàúàðûãñûç. Ãà-
áèëèééÿòñèç àäàì. – [Êîð êèøè] .. ýöíÿøèí èøû-
üûíà áàõà áèëìÿçäè. Çÿùìÿòÿ ãàáèëèééÿòñèç èäè.
Ñ.Ùöñåéí. // Ëÿéàãÿòè îëìàéàí, ëÿéàãÿòñèç;
ìÿðèôÿòñèç. Ãàáèëèééÿòñèç, ìÿðèôÿòñèç ãûçëàðûí;
Éöçö áèð äÿðäìÿíä äóë îëà áèëìÿç. Àøûã ßëÿñ-
ýÿð. ßñðèìèçäÿ áó úöð àäàìëàð ÷îõäóð, îíëàð
õàèí, äÿéÿðñèç, ãàáèëèééÿòñèç îëäóãëàðû ö÷öí
éöêñÿëìÿéè àíúàã àë÷àãëûãäà àõòàðûðëàð.
Ì.Ñ.Îðäóáàäè.
ÃÀÁÈËÈÉÉßÒÑÈÇËÈÊ
èñ. Ãàáèëèééÿòè, èñòå-
äàäû, áàúàðûüû îëìàìà; èñòåäàäñûçëûã, áàúà-
ðûãñûçëûã. Áó èøäÿ îíóí ãàáèëèééÿòñèçëèéè ìåé-
äàíà ÷ûõäû. // Ëÿéàãÿòñèçëèê, ìÿðèôÿòñèçëèê.
ÃÀÁÈËËßØÌß
“Ãàáèëëÿøìÿê”äÿí ô.èñ.
ÃÀÁÈËËßØÌßÊ
ô. Äàùà äà ãàáèë îëìàã,
ãàáèëèééÿòè, èñòåäàäû, áàúàðûüû àðòìàã. // Ìÿ-
ùàðÿòëè îëìàã, óñòàëàøìàã, êàìèëëÿøìÿê.
ÃÀÁÈËËÈÊ
èñ. Ãàáèë îëìà; èñòåäàäëûëûã, áà-
úàðûãëûëûã, ìàùèðëèê. [Íþâðÿñòÿ:] Éîõ, ãàáèë-
ëèêäÿ èø éîõäóð. Ìîëëàõàíàäà êþùíÿ ãàéäà
èëÿ, êþùíÿ ÿëèôáà èëÿ äÿðñ âåðèðäèëÿð, îäóð êè,
îðàäà áîø éåðÿ íå÷ÿ èë ñÿðô åëÿéèá, áèð øåé äÿ
þéðÿíÿ áèëìèðäèëÿð. ß.Ùàãâåðäèéåâ.
ÃÀÁ-ÃÀÚÀÃ
òîï. È÷ÿðèñèíäÿ õþðÿê ùàçûð-
ëàìàã, éàõóä è÷ÿðèñèíÿ éåìÿê øåéëÿðè ãîé-
ìàã ö÷öí ãàáëàð. Ãàá-ãàúàã ìàüàçàñû. Ãàá-
ãàúàã éóìàã. Ãàá-ãàúàã øêàôû. – Áó ìÿôðÿø-
ëÿðäÿ áèð ãÿäÿð ãàá-ãàúàã âÿ ãåéðè åâ øåéëÿðè
âàðäûð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Êö÷ÿëÿðÿ òþêöëìöø ñûíûã
ãàá-ãàúàãëàðû ýþðöðêÿí, .. éîë÷óíóí öðÿéè
ñûõûëäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû.
11
ÃÀÁÛÐÜÀÀËÒÛ
ÃÀÁ-ÃÀÚÀÃ
◊ Ãàáûíà-ãàúàüûíà ñûüìàìàã – á à õ
ãàáûíà ñûüìàìàã (“ãàá”äà). [Òåëëè] ñåâèí-
úèíäÿí ãàáûíà-ãàúàüûíà ñûüìûðäû. Ñ.Ùöñåéí.
ÃÀÁ-ÃÀØÛÃ
òîï. Ñöôðÿéÿ ëàçûì îëàí ãàá,
ãàøûã âÿ ñ. êîìïëåêòè. Áåëÿ òóòàã êè, ñÿí åâèíäÿ
áèð ïèøèê ñàõëàéûðñàí âÿ áó ïèøèê éàõøû äî-
ëàíìûð; ìÿñÿëÿí, ãàá-ãàøûüû ýÿëèá éàëàéûð.
Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.
ÃÀÁ-ÃÀÇÀÍ
òîï. È÷ÿðèñèíäÿ õþðÿê áèøè-
ðèëÿí âÿ éà è÷èíÿ õþðÿê ãîéóëàí ìÿòáÿõ ëÿ-
âàçèìàòû. [Õîðòäàí:] Ýþðöðñÿí íå÷ÿñè .. ãàá-
ãàçàíûí àðàñûíäà, òàõ÷àëàðäà ãûâðûëìûø éàòûá-
äûð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Àðâàä:] Èíäè ìÿí ãàðà-
ýöí ìÿôðÿøëÿðè áàüëàéûì, ãàá-ãàçàíû áàüëà-
éûì, òîéóã-úöúÿíè òóòóì, éà ñèçÿ õþðÿê ùàçûð-
ëàéûì? Ù.Ñàðàáñêè.
ÃÀÁÃÛÐÀÍ
èñ. äàí. Éàðïàüûíûí è÷èíäÿ ñöä
êèìè àü ìàéå îëàí áèð áèòêè; ãàáñûíäûðàí, êà-
ñàñûíäûðàí.
ÃÀÁËÀÌÀ
1
“Ãàáëàìàã”äàí ô.èñ.
ÃÀÁËÀÌÀ
2
èñ. Ãóëïñóç âÿ éà ãóëïëó ãà-
ïàüû îëàí êè÷èê ãàçàí÷à.
Ãàáëàìà ãàçàí –
êèï ãàïàüû îëàí ãàçàí÷à. [Ãî÷ó Ùåéáÿòèí]
÷îõ ýöëöíú ýþðöíöøö âàðäû. Áàøûíäà ãàáëàìà
ãàçàíà îõøàð Áóõàðà äÿðèñèíäÿí ãàðà ïàïàã
âàð èäè. Ù.Ñàðàáñêè.
ÃÀÁËÀÌÀÃ
ô. 1. Ãîéìàã, êèï ãîéìàã.
Ãàçàíûí ãàïàüûíû ãàáëàìàã.
2. Éåðáÿéåð åòìÿê, éåðëÿøäèðìÿê; ãàéäà
èëÿ áèð øåéèí è÷èíÿ ãîéìàã, éûüìàã. Ïàëòàð-
ëàðû ÷àìàäàíà ãàáëàìàã. – Óñòàëàð äèçëÿðèíè
éåðÿ ãîéóá, öçöìö éåøèéÿ ãàáëàéûðäûëàð. Ìèð
Úÿëàë.
ÃÀÁËÀÍÌÀ
“Ãàáëàíìàã”äàí ô.èñ.
ÃÀÁËÀÍÌÀÃ
ìÿúù. 1. Ãîéóëìàã, êèï
éåðëÿøäèðèëìÿê. Ïàëòàðëàð ÷àìàäàíëàðà ãàá-
ëàíìûøäûð.
2. Êîáóäúàñûíà áèð øåé öçÿðèíÿ öçöãîéëó
äöøìÿê, ñÿðèëìÿê. Ùîâóçà ãàáëàíûá ñó è÷äè.
ÃÀÁËÀØÄÛÐÛËÌÀ
“Ãàáëàøäûðûëìàã”äàí
ô.èñ.
ÃÀÁËÀØÄÛÐÛËÌÀÃ
ìÿúù. Éåðáÿéåð åäèë-
ìÿê, ãàéäà èëÿ éåðëÿøäèðèëìÿê, áèð øåéèí è÷èíÿ
ãîéóëìàã.
ÃÀÁËÀØÄÛÐÌÀ
“Ãàáëàøäûðìàã”äàí ô.èñ.
ÃÀÁËÀØÄÛÐÌÀÃ
ô. á à õ ãàáëàìàã 2-úè
ìÿíàäà. Íîâðóçãóëó åâÿ ãàéûäûá àðâàäà äå-
éÿðäè êè, òåç îë, òÿäàðöê ýþð, àâàäàíëûüû ãàá-
ëàøäûð, àðàáàëàð èíäè ýÿëÿð.. Ù.Ñàðàáñêè.
ÃÀÁËÀØÌÀ
“Ãàáëàøìàã”äàí ô.èñ.
ÃÀÁËÀØÌÀÃ
ô. Ãàáà éåðëÿøìÿê, éåðáÿ-
éåð îëìàã.
ÃÀÁËÀÒÄÛÐÌÀ
“Ãàáëàòäûðìàã”äàí ô.èñ.
ÃÀÁËÀÒÄÛÐÌÀÃ
èúá. Ö÷öíúö øÿõñ âàñè-
òÿñèëÿ ãàáëàòìàã.
ÃÀÁËÀÒÌÀ
“Ãàáëàòìàã”äàí ô.èñ.
ÃÀÁËÀÒÌÀÃ
èúá. Ãàáëàìà èøè ýþðäöð-
ìÿê.
ÃÀÁÑÛÍÄÛÐÀÍ
á à õ ãàáãûðàí.
ÃÀÚ
1
èñ. äàí. Äöøìÿí, çèää, ÿêñ, ìöõàëèô.
Äîñò äîñò èëÿ ãàú îëìàç; Áèð òèêÿéëÿ àú îëìàç.
Àøûã ßëÿñýÿð.
Ãàú äöøìÿê (îëìàã) –
äöøìÿí îëìàã, çèää îëìàã, ÷ÿêèøìÿê. Ãàôóð
òÿñëèì îëìàéûð, äþéöøöð äàëüàëàðëà; Ùÿéàòûí-
äà èëê äÿôÿ ãàú äöøöð äàëüàëàðëà. Ñ.Ðöñòÿì.
ÃÀÚ
2
èñ. ìÿù. Éåð ñóëàìàã ö÷öí àéðûëàí
êè÷èê àðõ. Ýÿë éîëäàø, ÷àëûøàã, åéëÿéÿê áèðëèê;
Àðàäà õÿíäÿê, ãàú äàùà îëìàñûí. Ìèñêèí ßëè.
ÃÀÚÀ
ñèô. ×îõ èøëÿíìÿê íÿòèúÿñèíäÿ ÷àëà-
÷óõóð áèð ùàëà äöøìöø. Ãàúà éîë.
ÃÀÚÛÌÀ
“Ãàúûìàã”äàí ô.èñ.
ÃÀÚÛÌÀÃ
ô. Ãóðóéàðàã éûüûøìàã, áöðöø-
ìÿê (éàø àüàú âÿ ñ.).
ÃÀÚÛÍÌÀ
“Ãàúûíìàã”äàí ô.èñ.
ÃÀÚÛÍÌÀÃ
ô. Ãîëëàðûíû ýåðèéÿ ãàíûðà-
ðàã, äþøö ãàáàüà âåðèá äÿðèí íÿôÿñ àëìàã;
ýÿðíÿøìÿê.
ÃÀÚËÀØÌÀÃ
ô. äàí. Çèää îëìàã, äöøìÿí
îëìàã.
ÃÀÚËÛÃ
èñ. äàí. Çèäëèê, äöøìÿíëèê.
ÃÀ×ÀÜÀÍ
ñèô. 1. ×îõ áÿðê ãà÷àí, èòèýå-
äÿí, éåðèøè ñöðÿòëè îëàí (àò âÿ ñ.). Ìÿñòàí áèð
ãà÷àüàí àùóéà äþíöá, èíäè êÿìÿíäÿ ýÿëìèð.
Ñ.Ðÿùèìîâ.
2. ìÿú. Èøëÿäèéè éåðè òåç-òåç äÿéèøÿí (àäàì).
3. Àäàìäàí ùöðêÿí, àäàìàéîâóøìàç.
ÃÀ×ÀÜÀÍËÛÃ
èñ. 1. Ãà÷ìàã õàñèééÿòè.
Äîâøàí ãîðõàãëûã, ãà÷àüàíëûã ÿëàìÿòèäèð.
ß.Âÿëèéåâ.
2. Öðêÿêëèê, àäàìàéîâóøìàçëûã.
ÃÀ×ÀÃ
èñ. 1. ×àðëûã äþâðöíäÿ: ùþêóìÿòèí
çöëì âÿ ÿäàëÿòñèçëèéèíÿ äþçìÿéÿðÿê, ùÿáñ-
äÿí âÿ éà ñöðýöíäÿí ãà÷àí àäàì.
2. Áèð úèíàéÿò åäèá ùþêóìÿòäÿí âÿ éà ùÿáñ-
äÿí ãà÷àðàã, äàüäà âÿ ìåøÿëÿðäÿ éàøàéûá
ñîéüóí÷óëóãëà ìÿøüóë îëàí àäàì; ãóëäóð.
Àíúàã áó ùÿíäÿâÿðäÿ ìÿøùóð áèð ãà÷àã âàð.
Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [Íîâðóç:] Àüà, íÿ ö÷öí ôè-
êèð åäèðñÿí, éîõñà ãà÷àãëàðäàí ãîðõóðñàí?
12
ÃÀÁ-ÃÀØÛÃ
ÃÀ×ÀÃ
Í.Íÿðèìàíîâ. [Ýöëïÿðè:] ..Ùÿð øåé ÿëäÿí ÷û-
õàíäàí ñîíðà, ßìèðàñëàí ìÿíè ãîâóá, þçö äÿ
ãà÷àã äÿñòÿñèíÿ ãîøóëäó. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ.
3. Áó âÿ éà áàøãà áèð ñÿáÿáÿ ýþðÿ ãà÷-
ìàüà, áàø ýþòöðöá ýåòìÿéÿ ìÿúáóð îëàí
àäàì.
Ãà÷àã äöøìÿê – ìöõòÿëèô ñÿ-
áÿáëÿðÿ ýþðÿ þç éóðäóíäàí, àèëÿñèíäÿí óçàã
äöøìÿéÿ ìÿúáóð îëìàã. Ùàúû äà îíäàí ñîíðà
äöøäö ãà÷àã; Ãàëäû äàüëàðäà åë, óëóñäàí èðàã.
À.Ñÿùùÿò.
4. ñèô. Ñöðöäÿí ãà÷àí, ñöðöäÿ äóðìàéàí.
Ãà÷àã ãîéóí. // Áÿðê ýåäÿí, áàøûíû ñàõëàìàã
÷ÿòèí îëàí. Ãà÷àã àò.
5. ñèô. Ýþìðöê, ðöñóì âåðìÿìÿê ö÷öí ýèçëè
ýÿòèðèëÿí. Ãà÷àã ìàë. Ãà÷àã òöòöí. – [ßñýÿð
áÿé:] Îí áåø ýöíÿäÿê Òÿáðèçÿ ýåäÿðèê, ãà-
éûäàðûã, ãà÷àã ìàë ýÿòèððèê, áèðÿ-áèð ãàçàíà-
ðûã. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [ßùìÿä] ..ãà÷àã ìàë
àëâåðè åëÿìÿêäÿí áàøãà éöíýöë âÿ ÿçèééÿòñèç
áèð éîë òàïà áèëìÿéèðäè. Á.Òàëûáëû.
ÃÀ×ÀÃÀ×
ñèô. Áèð òÿùëöêÿ öçöíäÿí, éà-
õóä áàøãà áèð ñÿáÿáÿ ýþðÿ ãîðõóéà äöøöá,
êöòëÿâè ñóðÿòäÿ ãà÷ìà. Áèðäÿí ãà÷àãà÷ äöøäö;
äåäèëÿð íà÷àëíèê ýÿëäè. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.
Èêè äÿñòÿ áèð-áèðèíÿ ùàðàäà ðàñò ýÿëñÿéäè, ïàð-
òàïàðò áàøëàíàð, ãà÷àãà÷ äöøÿð, úàìààò áèð-
áèðèíÿ ãàðûøàðäû. Ù.Ñàðàáñêè.
ÃÀ×ÀÃ×Û
èñ. êþùí. Ãà÷àã ìàë ýÿòèðìÿêëÿ
ìÿøüóë îëàí àäàì. [Ùàúû Ãàðà:] Ùàìûñûíà
òþâáÿëÿòìÿ âåððÿì êè, äÿõè ùå÷ ãà÷àã÷ûíûí
ãàáàüûíû êÿñìÿñèíëÿð! Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Áó
ãà÷àã÷û ñåéèäëÿð è÷ÿðèñèíäÿ ÿí ìÿøùóðó âÿ ÿëÿ-
êå÷ìÿçè Ìèð Úöìÿ àäëû áèðèñè èäè. Ï.Ìàêóëó.
ÃÀ×ÀÃ×ÛËÛÃ
èñ. Ãà÷àã ìàë ýÿòèðìÿêëÿ
ìÿøüóë îëìà; ãà÷àã÷ûíûí èøè, ïåøÿñè.
Ãà-
÷àã÷ûëûã åòìÿê – 1) ãà÷àã ìàë ýÿòèðìÿêëÿ
ìÿøüóë îëìàã; 2) ãóëäóðëóã åòìÿê.
ÃÀ×ÀÃ-ÃÓËÄÓÐ
èñ. Éîëêÿñÿí, ãà÷àã,
ãóëäóð. Êàðâàí ýåäèð, éîëäà ãà÷àã-ãóëäóð
ãàáàüûíû êÿñèð.. ×ÿìÿíçÿìèíëè.
ÃÀ×ÀÃËÛÃ
èñ. 1. Ãóëäóðëóã. [Áàùàäûð:]
Ýþðöíöð, ÷îõóñó àúëûãäàí ãà÷àãëûã åäèð.
Í.Íÿðèìàíîâ. [Ùàúû Ìóðàä:] Ñÿíèí éåäèéèí ..
îüóðëóãëà, ãà÷àãëûãëà, éåòèìèí ìàëûíû ìÿíèì-
ñÿìÿêëÿ éûüûëûáäûð.. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. [Ñîíãóëó]
áèð íå÷ÿ èë ãà÷àãëûã åäèá, ùå÷ êÿñëÿ èøè îëìóð,
àíúàã äþâëÿòëèëÿðÿ äöøìÿí êÿñèëèð. Ù.Ñàðàáñêè.
2. Ãà÷àã; ãà÷ãûí àäàìûí ùàëû. Ãà÷àãëûã
ùÿéàòû.
ÃÀ×ÀÃÌÀË×Û
á à õ ãà÷àã÷û. Áèð ýöí
[ßùìÿä] ãà÷àãìàë÷û Ìÿøÿäè Úàâàäûí ãûçûíû
èñòÿäè, ôÿãÿò ðÿää úàâàáûíû àëäû. Á.Òàëûáëû.
ÃÀ×
Dostları ilə paylaş: |