10-laboratoriya ishi mavzu: Tarmoqda xavfsiz soketlarlarni yaratish Ishning maqsadi

---

10-LABORATORIYA ISHI 
Mavzu: Tarmoqda xavfsiz soketlarlarni yaratish 
 
Ishning maqsadi: 
Talabalarda Java dasturlash tilining javax.net.* va javax.net.ssl.* paketlari 
klasslaridan foydalanib tarmoqda xavfsiz soketlarlarni yaratish bo‘yicha amaliy 
ko‘nikmalar hosil qilish. 
Nazariy qism: 
Xavfsiz soketlar.
 
AT&T AQSh Milliy Xavfsizlik Agentligiga barcha 
kliyentlarning internet trafigiga paketlarni kommutatsiya markazlarida maxfiy 
xonalarga oʻrnatilgan ma’lumotlarni qayta ishlash qurilmalariga nushalash orqali 
toʻliq ulanish imkonini berdi. Britaniyaning GCHQ kompaniyasi jahonning 
koʻpgina telefon qoʻngʻiroqlari va Internet trafigiga ega boʻlgan optik tolali 
kabellarga kirib bordi. Shvetsiyada Milliy mudofaa radioeshittirish instituti optik 
tolali kabel egalari oʻz binolarida tolalar aks ettirish uskunalarini oʻrnatishlarini 
talab qiladi va bu biz biladigan narsalarni eshitib turadigan hukumatning kichik bir 
misolidir. 
Internet foydalanuvchisi sifatida kuzatuvchilarga qarshi himoya qilish kerak. 
Internet ulanishlarini yanada xavfsiz qilish uchun soketlarni shifrlash mumkin. Bu 
esa, tranzaktsiyalarning konfidentsial, autentifikatsiya qilingan va toʻgʻri boʻlishiga 
imkon beradi. 
Ammo, shifrlash murakkab masala. Uni toʻgʻri bajarish ma’lumotlarni faqat 
shifrlash uchun ishlatiladigan matematik algoritmlarni emas, balki kalitlarni va 
shifrlangan ma’lumotlarni almashish uchun ishlatiladigan protokollarni ham 
batafsil tushunishni talab qiladi. Hatto kichik xatolar qurilmadagi katta teshikni 
ochishi va aloqani xavfli boʻlishiga olib kelishi mumkin. Shifrlash dasturiy 
ta’minotini yozish eng yaxshi mutaxassislarga topshirilgan vazifadir. 
Yaxshiyamki, nomutaxassislar oddiy protokol va algoritmlar bilan mutaxassislar 
tomonidan yaratilgan dasturiy ta’minot yordamida aloqaning xavfsizligini 
ta’minlaydi. Internet doʻkondan biror narsa buyurtma qilganingizda, operatsiyani 

---

2 
amalga oshirish jarayoni shifrlangan va tasdiqlangan protokol hamda 
algoritmlardan foydalanib autentifikatsiya qilinadi. Internet doʻkonlar bilan aloqa 
qiladigan dasturiy ta’minot dasturini yozmoqchi boʻlgan dasturchilar protokol va 
algoritmlar haqida bir oz koʻproq ma’lumotga ega boʻlishi kerak. Agar siz internet 
doʻkonni boshqarayotgan server dasturini boshqa dasturlardan foydalanmasdan 
yozmoqchi boʻlsangiz koʻproq tajribaga ega boʻlish zarur.
Java Secure Sockets Extension (JSSE) Secure Sockets Layer (SSL) va 
Transport Layer Security (TLS) protokollari va ularga bogʻliq algoritmlar 
yordamida tarmoq aloqalarini xavfsizligini ta’minlash mumkin. SSL veb-
brauzerlar va boshqa TCP kliyentlarining HTTP va boshqa TCP serverlari bilan 
turli xil konfidentsiallik va autentifikatsiya darajalarida aloqa qilish imkonini 
beradigan xavfsizlik protokoli. 
Xavfsiz aloqa. 
Internet kabi ochiq kanal orqali konfedentsial aloqalar 
ma’lumotlarning shifrlangan boʻlishini talab qiladi. Kompyuterda koʻpgina 
shifrlash sxemalari matn bilan cheklanmagan, umumiy parolning kalitiga 
asoslangan. Matematik algoritmga muvofiq kalitning bitlari bilan birlashtirilgan 
oddiy matnli xabar shifrlangan matnini yaratadi. Bitlar sonini oshirish orqali 
xabarlarni deshifrlashni qiyinlashtiradi. 
An’anaviy yopiq kalit (yoki simmetrik) shifrlashda, bitta kalit ma’lumotlarni 
shifrlash va deshifrlash uchun ishlatiladi. Yuboruvchi va qabul qiluvchi bitta 
kalitni bilishi kerak. Tasavvur qiling, Anvar Sobirga maxfiy xabar yuborishni 
xohlaydi. U avval Sobirga sirli almashuv uchun foydalanadigan kalitni yuboradi. 
Lekin kalitni shifrlash mumkin emas, chunki Sobirning kaliti hali mavjud emas, 
shuning uchun Anvar kalitni shifrlanmagan joʻnatishi kerak. Eldor, Anvar bilan 
Sobir oʻrtasidagi aloqani eshitib turuvchi. U kalitni Sobir bilan bir vaqtning oʻzida 
oladi. Shundan boshlab Anvar va Sobir shu kalit yordamida joʻnatilgan xabarlarni 
Eldor eshitib turadi. 
Ochiq kalit (yoki assimetrik) shifrlashda ma’lumotlarni shifrlash va 
deshifrlash uchun turli xil kalitlardan foydalaniladi. Ochiq kalit deb ataladigan bitta 
kalit ma’lumotni shifrlaydi. Bu kalit ixtiyoriy odamga berilishi mumkin. 

---

3 
Ma’lumotlarni deshifrlash uchun maxsus kalit deb ataladigan boshqa kalit 
ishlatiladi. Bu kalitni maxfiy tutish kerak. Agar Anvar Sobirga xabar joʻnatmoqchi 
boʻlsa, Sobirdan uning ochiq kalitini soʻraydi. Sobir uni shifrlanmagan aloqa orqali 
yuboradi. Anvar xabarni shifrlash uchun Sobirning ochiq kalitidan foydalanadi va 
uni unga yuboradi. Agar Eldor, Sobir kalitini yuborganida eshitsa, Eldor Sobirning 
ochiq kalitini oladi. Ammo, bu Eldorga Sobirni yuborgan xabarni deshifrlashga 
ruxsat bermaydi, chunki deshifrlash Sobirning shaxsiy kalitini talab qiladi. Agar 
ochiq kalitlari tranzitda aniqlansa ham xabar xavfsizdir. 
Asimetrik shifrlash autentifikatsiya va xabarlarning butunligini tekshirish 
uchun ham ishlatilishi mumkin. Buning uchun Anvar uni yuborishdan oldin 
shaxsiy kalit bilan shifrlashi kerak edi. Sobir buni qabul qilganda, uni Anvar ochiq 
kaliti bilan deshifrlaydi. Agar deshifrlab boʻlgach, Sobir bu xabarni Anvardan 
kelganligini bilardi. Axir, boshqa hech kim uning ochiq kaliti bilan toʻgʻri 
shifrlangan xabarni yarata olmasdi. Sobir shuningdek, bu xabarning Eldor 
tomonidan yomon niyat bilan oʻzgartirilmaganligini yoki bilvosita xato dastur yoki 
tarmoq shovqinidan oʻzgarmasligini biladi, chunki bu kabi oʻzgarish 
deshifrlashning buzilishiga olib kelar edi. Biroz koʻproq harakat bilan, Anvar 
xabarni ikki marta shifrlashi mumkin, birinchi marta oʻz shaxsiy kaliti bilan, 
ikkinchi marta Sobirning ochiq kaliti bilan, bu konfedentsiallik, autentifikatsiya va 
butunlikni ta’minlaydi. 
Amalda, ochiq kalit shifrlash yopiq kalit shifrlashdan koʻra sekinroq. Shu 
sababli, Sobirning ochiq kaliti bilan barcha translatsiyani shifrlash oʻrniga, Anvar 
an'anaviy yopiq kalitni shifrlaydi va uni Sobirga yuboradi. Sobir uni shaxsiy kaliti 
bilan ochadi. Endi Anvar va Sobir yopiq kalitni bilishadi, lekin Eldor emas. 
Shuning uchun, Sobir va Anvar endi Eldor tinglamasdan shaxsiy ravishda muloqot 
qilish uchun tezkor yopiq kalit shifrlashidan foydalanishi mumkin. 
Ushbu misol, shifrlash va autentifikatsiya qilish nazariyasi va amaliyoti, har 
ikkala algoritm va protokollar kriptografiyani hayratga solish uchun minalar va 
tuzoqlarga toʻlib toshgan qiyin masala. Yaxshi shifrlash algoritmini yoki 
protokolni ishlab chiqish juda oson. Va algoritmlar va protokollarning qaysi biri 

---

4 
yaxshi va qaysi biri yomonligi har doim ham aniq emas. Yaxshiyamki, Java 
tarmoq dasturlarida kuchli kriptografiya ishlatish uchun kriptografiya mutaxassisi 
boʻlish shart emas. JSSE algoritmlar qanday ishlashi, kalitlarni almashtirish, 
tomonlar tasdiqlashi va ma’lumotlar shifrlanganligining past darajadagi 
tafsilotlarini sizdan himoya qiladi. JSSE sizga xavfsiz muloqot uchun zarur 
boʻlgan shifrlarni boshqaradigan kliyent va server soketlarni yaratishga imkon 
beradi. Java Secure Socket Extension toʻrtta paketga boʻlingan:
javax.net.ssl - 
Xavfsiz tarmoq aloqasi uchun Java APIni aniqlaydigan 
abstrakt sinflar.
javax.net - 
Xavfsiz soketlarni yaratish uchun konstruktorlar oʻrniga 
ishlatiladigan abstrakt sinflar. 
java.security.cert
- SSL uchun kerakli ochiq kalit sertifikatlarini boshqarish 
uchun sinflar. 
com.sun.net.ssl -
JSSEda qoʻllanadigan shifrlash algoritmlari va 
protokollarini amalga oshiradigan aniq sinflar. Texnik jihatdan, ular JSSE 
standartining bir qismi emas. Boshqa dasturchilar ushbu paketni oʻzlaridan biriga 
almashtirishi mumkin; Masalan, protsessor-intensiv kalit ishlab chiqarish va 
shifrlash jarayonini tezlashtirish uchun mahalliy koddan foydalanadigan kishi.