14-mavzu. Separatsion apparatlar turlari va ularning ishlash prinsipini o‘rganish va mustahkamlikga hisoblashlar

---

14-mavzu. Separatsion apparatlar turlari va ularning ishlash 
prinsipini o‘rganish va mustahkamlikga hisoblashlar. 
 
14.1. Separatorlar 
Neftni gazsizlantirishda neftning tarkibidan gaz ajratib olinadi. Ajratib 
olishda qо‘llaniladigan apparatga ajratgich (separator) , ajralib chiqish 
jarayoniga –ajralish (separatsiya) deyiladi.
Neftgaz sanoatida tik va gorizontal ajratgichlar kо‘proq qо‘llaniladi 
(14.1 va 14.2 –rasmlar). 
.
14.1-rasm. Tik ajratgichning qurilmasi: 
1-korpus; 2-pukkak; 3-drenaj quvuri; 4-qiya tekislik; 5-gaz-suyuqlik aralashmasining 
kirituvchi quvurcha; 6-bosimni rostlagich; 7-gazning tezligini muvozanatlovchi tо‘siq; 
8-nasadka qovurg‘asi; 9-sath rostlagich; 10-neftni chiqaruvchi quvurcha; 11-tarqatish 
kollektori; 12-lyuk; 13-seksiyani bekitgich. 
I-ajratgich; II–tindirgich; III-neft olgich; IV-tomchi tutqich. 

---

14.2. – rasm. Gorizontal gazneftni ajratgich: 
1-quvurcha; 2-oshib oqib о‘tuvchi tо‘siq; 3 – kо‘pik sо‘ndiruvchi panjara; 4 – 
qiya polka; 5 – teshik; 6 – tomchilarni tutuvchi panjara; 7 – tо‘siq; 8 – suyuqlik 
sathini rostlovchi pukkak. 
Ishlatish tartibi. Gazneft aralashmasi quvurcha (1) orqali qobul 
qiluvchi A seksiyaga tо‘planadi va oshib oqib о‘tuvchi (2) tо‘siq orqali 
avval kupik sundiruvchi B –seksiyasiga sundiruvchi (3) orqali о‘tadi va 
undan keyin esa ajratuvchi seksiya V ga tо‘planadi. Ajratuvchi seksiyaning 
yuqori qismida shtuser joylashtirilgan va u orqali gazning tarkibidan suv 
tomchilarini ushlab qolish uchun tо‘r bilan (6) ta’minlangan. Ajratish 
seksiyasi 4 ta teshilgan qiya shakldagi polkalar (4) bilan ta’minlangan va 
teshiklar (5) orqali gaz kirib keladi va u likopcha kо‘rinishida 
joylashtirilgan. Suyuqlik ajratish seksiyasidan tо‘siqning (7) tagi orqali 
suyuqlikni olish seksiyasiga oqib о‘tadi va u suyuqlik sathini rostlovchi (8) 
pukkak bilan ta’minlangan. Erkin suvlarni chiqarib yuborish uchun har bir 
seksiyada drenaj quvurlari о‘rnatilgan.
Tik ajratgich – yarim sferik shakldagi tubga ega bо‘lgan tik holda 
о‘rnatilgan silindrik korpusdan iborat bо‘lib, gazsuyuqlik aralashmasini 
kiritish quvuri, suyuq va gazli fazani chiqarish chizig‘i, oldindan 
himoyalovchi va rostlovchi armatura hamda suyuqlik va gazni ajralishini 
ta’minlovchi maxsus qurilmadan tashkil topgan. 
Tik ajratgichning afzalliklari: suyuqlik sathini rostlashni, parafin 
yotqiziqlarini va mexanik aralashmalarni tozalashni nisbatan soddaligi; 
katta bо‘lmagan maydon egallaydi. 
Kamchiligi: apparatning bir xil kattalikdagi diametrida gorizontal 
ajratgichga taqqoslanganda ish unumdorligining kichikligi; ajralishnish 
samaradorligigi kichikligi.

---

14.2. Gaz ajraktgichni hisoblash tartibi 
 
Gaz ajratgichning devorining qalinligi quyidagi formula yordamida 
aniqlanadi: 

C
D
P
cheg
ichki








2
 (14.1) 
Bu yerda: R - gaz ajratgichdagi bosim; 
ich
D
 - gaz ajratgichning ichki diametri;
S - payvand choklarini mustahkamlik koeffitsiyenti ( 2-3 mm.ga teng 
qabul qilinadi); 
cheg

 - uzilishdagi chegaraviy kuchlanish, MPa. 
k
cheg


*


, 
*

- meyoriy ruxsat etilgan kuchlanish (
562
387
*



 
MPa - D pо‘lat markasi), k – shartli koeffitsiyent ( gaz ajratgichlar uchun 
1...0,9 qabul qilinadi);
φ = 0,95 (payvandlangan korpuslar uchun). 
Gaz ajratgichning devorining qalinligi payvandlanish shartidan kelib 
chiqib, 4 mm.dan katta qabul qilinadi. 
Pо‘lat elliptik tublar 159 mm.dan 4000 mm.gacha diametrda 
tayyorlanadi.; elliptik tub qismining balandligini diametrga nisbati N/D = 
0,25 ga teg qabul qilinadi.
Elliptik tub devorining qalinligi quyidagicha aniqlanadi: 

C
R
P
cheg








2
, mm (14.2) 
bu yerda; R – tub yuqori chuqqisining radiusi, 
H
D
R
4
2

; 
Standart holat uchun tub balandligini uni diametriga nisbati 0,25 
mm.ga teng. 
Pо‘lat tubli ajratgichlarning diametri 1600 mm.gacha yaxlit listli 
pо‘latlardan tayyorlanadi va φ = 1. 
Tubining qalinligi silindrik qoplamaning qalinligidan kichik 
bо‘lmagan holda qabul qilinadi.