3 – laboratoriya ishi. DIFRAKSION PANJARA YORDAMIDA YORUG‘LIKNING
TO‘LQIN UZUNLIGINI ANIQLASH
Ishning maqsadi:
Geometrik optikaning qo‘llanish
chegarasini aniqlash; yorug‘lik manbalarining
o‘lchamlarini aniqlashб difraksion panjara yordamida yorug‘likning to‘lqin
uzunligini aniqlash.
Kerakli asboblar:
yorug‘lik manbai,
difraksion panjara, chizg‘ich.
NAZARIY QISM
Yorug‘lik nurining kichik tirqishrdan o‘tishi natijasida og‘ishiga yoki to‘siqni aylanib o‘tishiga
difraksiya hodisasi
deyiladi.
Oddiy
sharoitlarda
yorug‘lik
to‘lqinlarining
difraksiya
hodisasi
kuzatilmaydi.
Yorug‘lik
difraksiyasini
kuzatish uchun
maxsus shart-sharoitlar
yaratish zarur. Buning sababi,
avvalo
yorug‘likning to‘lqin uzunligi
to‘siqlar
(yoki tirqishlar) «a» o‘lchamlaridan ko‘p
marta kichik bo‘lishidir.
Shuning uchun
difriksiyani, ya'ni yoritilganlikning oddiy
tasvirdan farqlanishini kuzatish (geometrik
optika asosida) to‘siqqa
nisbatan katta l
masofalarda (
l
a
2
) mumkin bo‘ladi.
Misol uchun o‘zgaruvchan tirqishning
kengligidan to‘lqin fronti yassi bo‘lgan
yorug‘likning (lazer nuri dastasining)
o‘tishida quyidagi tasvirni kuzatish mumkin (13.1-rasm).
Tirqish kengligi a nisbatan katta bo‘lganda
(
l
a
2
) tirqish kengligini kamayishi tasvir o‘lchamining kamayishiga olib keladi. Tirqish kengligi a
to‘lqin o‘lchamiga tenglashgani sari (
l
a
2
) tasvir o‘lchami kuzatilayotgan masofada kattalashib boradi
va bir necha tasvirlarga ajralib ketishi mumkin.
Difraksiya hodisalarini Gyuygens-Frenel prinsipi asosida tushuntirish mumkin.
Bu prinsipga
asosan
