3-laboratoriya mashg’uloti mavzu: ezilgan tomchi, osilgan tomchi, fiksirlangan, bo’yalgan preparatlar tayyorlash. Kerakli jihozlar

3-LABORATORIYA MASHG’ULOTI


MAVZU: EZILGAN TOMCHI, OSILGAN TOMCHI, FIKSIRLANGAN, BO’YALGAN PREPARATLAR TAYYORLASH.


Kerakli jihozlar: mikroskop, buyum oynasi, bakterial ilmoq, spirt lampa, to’xtab qolgan suv yoki tish kiri, fil’tr qog’oz, lyoffler sin’kasi yoki fuksin bo’yog’i.
Nazariy tushuncha: Bakteriyalarning shakli va o’lchami xilma-xil bo’ladi. SHarsimon bakteriyalarning diametri 1-2 mkm dan katta bo’lmaydi, biroq tiofisa valutansning diametri 18 mkm ga etadi. Sharsimon bakteriyalar eng oddiy tuzilgan mikroorganizmlardir.
Yakka-yakka joylashgan bakteriyalar kokk, ikkitadan joylashganlari diplokokk, to’rttadan joylashganlari tetrakokk, sakkiztadan joylashganlari sarsina va bo’linish natijasida zanjir hosil qilganlari streptokokk, uzum shingili shaklidagilari stafilokokk deb ataladi.
Tayoqchasimon bakteriyalarning uzunligi 1-4 mkm, ko’ndalang kesimi 0,5-1 mkm dan oshmaydi. Lekin gugurt bakteriyasi beggiato mirabilisning ko’ndalang kesimi 50 mkm ga etadi. Yirik bakteriyalar unchalik ko’p uchramaydi. Tayoqchasimon bakteriyalar asosan spora hoskl qiladigan hamda spora hosil qilmaydigan ikki katta gruruhga bo’linadi. Spora hosil qiluvchi bakteriyalar basillalar deyiladi. Hujayrasi bir oz bukilib turgan bakteriyalar vibrion, bir necha marta oddiy bukilib spiral’ shaklida bo’lganlari spirilla va oddiy spiral’ shaklidagilari spiroxeta deyiladi (2-rasm).



2 – rasm. Mikroorganizmlarning shakllari:
a – kokklar; b – diplokokklar; v – stafilokokklar; g – sarsinalar; d – streptokokklar; e – tetrakokklar; j – tayoqchasimon bakteriyalar va basillalar; z – vibrionlar; i – spirillalar; k – spiroxetalar.
Bulardan tashqari, oddiy mikroskopda ko’rinmaydigan 0,02-0,03 mkm yoki 20-30 nm kattalikdagi tirik organizmlar ham bor. Ular maxsus fil’tr orqali o’tib ketganligi sababli fil’trlanuvchi viruslar deb ataladi. Fil’trlanuvchi viruslar yoki ul’tramikroblar qatoriga bakteriofaglar ham kiradi. Bakteriofaglar lizin moddasi ajratadi. Lizin ta’sirida zararli mikroblar nobud bo’ladi, ya’ni erib ketadi.
Mikrobiologiyaga oid mashg’ulotlar vaqtida yuqumli kasalliklar bilan zararlanmaslik uchun, ehtiyotlik bilan ishlash, jumladan, mashg’ulot boshlashdan oldin va uni tugatgandan so’ng qo’lni sovunlab yuvish hamda boshqa sanitariya-gigiena qoidalarini bajarish zarur, aks holda ko’ngilsiz oqibatlar yuz berishi mumkin.
Mikroorganizmlarning shakli quyidagi mashg’ulotlar vaqtida o’rganiladi.
Ishning borishi: Bu mashg’ulotda to’xtab qolgan iflos suvdan yoki tish kiridan bakteriyali preparat tayyorlash uchun oddiy buyum oynasi ishlatiladi. U yaxshilab artilib sterillanadi. Buning uchun oyna spirt lampa alangasi ustidan 2-3 marta o’tkaziladi. So’ngra tekshiriladigan suyuqlikdan sterillangan bakterial ilmoq yordamida bir tomchi olib, buyum oynasiga surkaladi, ya’ni mazok tayyorlanadi. Mazok quritiladi. So’ngra bakteriyalarni oyna ustida fiksasiyalash maqsadida, oyna spirt lampa alangasi ustidan 2-3 marta o’tkaziladi. Tayyorlangan preparat ustiga 2-3 tomchi lyoffler sin’kasi yoki fuksin bo’yog’i tomiziladi. Oradan 1-2 minut o’tgach, bo’yoq yuviladi. Preparat ustidagi suv tomchilari fil’tr qog’ozga shimdirib quritiladi. So’ngra mazok ustiga bir tomchi kedr yoki kastorka moyidan tomizib, u avval quruq (moyga botirilmagan, 8x li) va keyin immersion ob’ektiv orqali tekshiriladi. Preparatda sharsimon, tayoqchasimon, spiralsimon va boshqa shakldagi mikroblar borligi aniqlanadi.