3-ma’ruza. O’simlik to’qimalari reja
Yüklə 118,68 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tayanch so’zlar
- Hosil qiluvchi to‘qima.
|
3-MA’RUZA. O’SIMLIK TO’QIMALARI Reja 1. To‘qimalarning klassifikatsiyasi 2. Hosil qiluvchi to‘qima (meristema) 3. Мехаnik, asosiy (assimilasion, g’amlovchi) to’qimalar 4. Ajratuvchi) to’qima turlari va vazifalari 5. O’tkazuvchi to’qimalar Tayanch so’zlar: meristema, prokambiy peritsikl, fellogen, kambiy, trixomalar, tukchalar, interkalyar, lateral, inisial, kollenxima, sklerenxima, skleridlar, sut naylari, floema, kselema, lub tolalari, yog’ochlik tolalari (libriform), assimilyatsion to’qima, bulutsimon parenxima, burmali parenxima, aerenxima. O’simliklarning tanasi har xil to’qimalardan tashkil topgan bo’ladi. Shakli jihatdan o’xshash bo’lgan bir yoki bir necha xil vazifani bajaradigan hujayralar guruhiga to’qima deyiladi. Тo’qimalar shakliga ko’ra 2 xil bo’ladi. Parenximatik va prozenximatik. Parenximatik hujayralardan tashkil topgan to’qimalar, parenximatik to’qimalar, prozenximatik hujayralardan tashkil topgan to’qimalar, prozenximatik to’qimalar deyiladi. Тo’qimalar kelib chiqishiga ko’ra 2 ta katta guruhga bo’linadi: 1) Embrional- hosil qiluvchi to’qimalar; 2) Doimiy to’qimalar. Doimiy to’qimalar bajaradigan vazifasiga ko’ra 5 xil bo’ladi. 1) Qoplovchi; 2) Asosiy; 3) Mexanik; 4) O’tkazuvchi; 5) Ajratuvchi to’qimalar. Hosil qiluvchi to‘qima. Hosil qiluvchi to‘qima meristema (yunoncha so‘z bo‘lib, meristos-bo‘linish) bo‘lib, yangi hujayralarni va to‘qimalarni hosil qilish xususiyatiga ega va o‘simliklarning o‘sishini ta’minlaydi. Meristema to‘qimasi behisob bo‘linish xususiyatiga ega va uni ko‘p vaqt saqlab qoladigan bir qancha initsial hujayralarga ega. Ulardan o‘simliklarning barcha to‘qima va organlari hosil bo‘ladi. Hosil qiluvchi to’qimalar o’simliklar hayotida muhim rol o’ynaydi, chunki ularning ishtirokisiz o’simliklar o’smaydi va yangi organlar hosil qilmaydi. Hosil qiluvchi to’qimalar o’simliklarda joylashgan o’rniga ko’ra 4 xil bo’ladi: 1) Тepa- apikal meristema; 2) Interkalyar meristema; 3)Yon meristema; 4) Yara meristema. Hosil qiluvchi to’qimalarni hujayrasini yadrosi yirik, tez-tez bo’linish xususiyatiga ega bo’ladi. Hosil qiluvchi to’qimani o’zi kelib chiqishiga ko’ra 2 xil bo’ladi: 1) Birlamchi hosil qiluvchi to’qima- prokambiy; 2) Ikkilamchi hosil qiluvchi to’qima- kambiy; Prokambiy to’qimasi o’simlik organlarining o’sish nuqtalarida ildizning va poyaning uchida, ya’ni o’sish konusida bo’ladi. O’sish konusidagi hujayralarning bo’linishi hisobiga ildiz va poya bo’yiga o’sadi. Birlamchi hosil qiluvchi to’qima (meristema) o’sish konusining eng uchida joylashgan bitta dastlabki hujayraning ketma-ket bo’linishi natijasida rivojlanadi. Keyinchalik bu hujayradan kelib chiqishiga ko’ra birlamchi hisoblangan har xil to’qimalar ajraladi. Birlamchi meristemadan cho’ziq va ingichka hujayralar guruhi ham ajralib chiqa boshlaydi va ular o’sish konusining birmuncha pastida joylashadi. Har tomonga qarab, zo’r berib bo’linish xususiyatiga ega bo’lgan hujayraning bu guruhi prokambiy deb ataladi. Prokambiy hujayraning zo’r berib bo’linishi natijasida keyinchalik o’tkazuvchi va mexanik funksiyani bajaruvchi ikkita doimiy to’qima, birlamchi yogochlik, ya’ni ksilema va birlamchi lub, ya’ni floema hosil bo’ladi. Prokambiy to’qimasi asosan bir pallali o’simliklarda uchraydi. Birlamchi yog’ochlik va birlamchi lubni hosil qilgandan keyin bir pallali o’simliklarda o’zi yo’q bo’lib ketadi. Ikki pallali o’simliklarda esa yoshlik vaqtida bo’ladi. Birlamchi yog’ochlikni va birlamchi lubni hosil qilib o’zi yo’qola boradi. Yo’qolib borayotgan bir qism prokambiy hujayralarini qayta bo’linib ko’payishidan kambiy to’qimasi vujudga keladi. Kambiy to’qimasi hosil qilishda davom etadi va chetga tomon ikkilamchi lub, markazga tomon ikkilamchi yog’ochlik kattalashadi. Natijada ikki pallali o’simliklarni o’z organlari o’sib, yo’g`onlashadi. Yillik halqalar kambiy to’qimasining faoliyati tufayli vujudga keladi. Alohida qoplovchi to’qima-po’kak hosil qiluvchi kambiy ham ikkilamchi hosil qiluvchi to’qimaga kiradi. Hosil qiluvchi to’qimalar o’simliklar hayotida muhim rol o’ynaydi, chunki ularning ishtirokisiz o’simliklar o’smaydi va yangi organlar hosil qilmaydi. Yüklə 118,68 Kb. Dostları ilə paylaş:
|