5 – ma’ruza mavzusi. Mikroorganizmlarning hujayra tuzilishi va kimyoviy tarkibi (4 s.)

5 – ma’ruza mavzusi. Mikroorganizmlarning hujayra tuzilishi va kimyoviy tarkibi (4 s.)
5.1 Prokariot xujayra tuzilishi. (2s)
Reja

1. 
   Eukariotlar va prokariotlar.Prokariotlar o’lchamlari.
   
2. 
   Prokariotlar o’lchamlari
   
3. 
   Bakteriya hujayrasining tuzilishi.
   

Tayanch so’z va iboralar: Eukariotlar va prokariotlar,mikrobiologiya mikroorganizmlar, mikroskopik zamburug’lar, suvo’tlari, bakteriyalar,


Adabiyotlar A-1,3,4,5. :Q-1 dan 13 gacha bo’lgan adabiyotlar


1.Eukariotlar va prokariotlar. Prokariotlar o’lchamlari.
Bir hujayrali va ko’p hujayrali organizmlar orasida o’xshashlik mavjud, chunki bir hujayrali organizmlarda organlar vazifasini hujayra organoidlari bajaradi. Masalan, bakteriyalarning Bakteriyalar ^x (mkm) va viruslarning (nm) o’lchami P.A. Genkel (1974) dan o’zgartirib olindi.
1-jadval

Bakteriya va viruslarning nomlari	Eni x bo’yi , mkm (viruslarda nm)
B.prodigiosus	750
Rikketsiylar	475
Psittakoz	455
Ospavaktsina	210 x 260
Plevropnevmaniyaning qo’zg’atuvchisi	150
Uchuq virusi	150
Gripp	115
Nyukastl kasalligi virusi	115
Stafilokokk bakteriofagi	100
Tovuqlar chumasi	90
T-2 bakteriofagi	60 x 80
T-3 bakteriofagi	45
Quyon papillomasi virusi	44
Otlar entsefalomieliti	42
Sichqon pnevmaniyasi	40
Tamaki mozaikasi	18 x 300
Orxidiya mozaikasi	12 x 480
Rift vodiysi bezgagi virusi	30
Loviyaning janubiy mozaikasi virusi	25
Gemotsianin molekulasi	22
Tamakining xalqali dog’lanishi	22
Oqsim yoki yashchur	20
Turneps (sholg’om)ning sariq mozaikasi	26
Tamaki nekrozi virusi	26
Qo’ylarning shotlandiya entsefaliti virusi	20
Gemoglobin molekulasi	3 x 15
Tuxum albumini molekulasi	2,5 x 10

harakatlanish organlari hivchinlaridir, yuksak o’simliklarning mitoxondriylari vazifalarini bakteriyalarning sitoplazmatik membranalari (mezosomalar) bajaradi va h. Bakteriyalar yer yuzida yashaydigan organizmlar ichida eng maydasi bo’lsa, mikoplazmalar, rikketsiylar, viruslar va bakteriofaglar bulardan ham maydadir. Ko’pchilik mayda sharsimon bakteriyalar hujayrasining diametri 0,1 mkm, tayoqchasimon bakteriyalarniki 0,5 mkm, uzunligi esa 2 - 3 mkm (ba’zan 30 mkm), gigantlarining eni 5 -10 mkm, bo’yi 30 – 100 mkm bo’ladi (1-jadval).

Eukariotlar va prokariotlar. Mikroorganizmlarning ko’pchilligi bir hujayralidir. Bakteriya hujayrasi tashqi muxitdan hujayra po’sti, ba’zan esa faqat Sitoplazmatik membrana bilan ajralib turadi. Hujayra ichida har xil strukturalar mavjud. Hujayra tuzilishiga qarab, organizmlar ikki tipga - eukariot va prokariot hujayrali organizmlarga bo’linadi (2-jadval). Agar mikroorganizm haqiqiy (chin) yadroga ega bo’lsa, unday hujayralarga eukariot hujayrali organizmlar (grekcha eu - chin, kario - yadro demakdir).