Abu Nasr Forobiyning Fozil odamlar shahri” asaridagi ma’naviy-ahloqiy qarashlarini yosh avlodga singdirish omillari

---

Abu Nasr Forobiyning «Fozil odamlar shahri” asaridagi 
ma’naviy-ahloqiy qarashlarini yosh avlodga singdirish 
omillari 
 
Dilnoza Rashid qizi Ibragimova 
Toshkent davlat pedagogika universiteti 
 
Annotatsiya: Ushbu maqolada Abu Nasr Forobiyning «Fozil odamlar shahri” 
asaridagi ma’naviy-ahloqiy qarashlarini yosh avlodga singdirish omillari hamda 
ularning tarbiyaviy ahamiyati haqida so’z yuritildi. 
Kalit so’zlar: Forobiy, kamolot, yosh avlod, ma’naviyat, ahloq. 
 
Factors including the spiritual and ethical views of Abu Nasr 
Farobi in the work «The city of good people» to the young 
generation 
 
Dilnoza Rashid qizi Ibragimova 
Tashkent State Pedagogical University 
 
Abstract: This article discusses the factors of inculcating the spiritual and moral 
views of Abu Nasr Farobi in «The City of Noble People» and their educational 
significance. 
Keywords: Farobi, maturity, young generation, spirituality, morality. 
 
Asosiy qism 
Abu Nasr Forobiyning jahon ilm-fani va ma’naviyat olamiga qo’shgan hissasini 
gapirishdan oldin, uning hayoti hamda u haqida muarrixlarning bergan ma’lumotlariga 
to’xtalib o’tishni joizdir. Forobiy 873-yilda Aris suvining Sirdaryoga quyiladigan 
joyidagi Forob qishlog’ida tavallud topgan. 950-yilda Damashqda vafot etgan. 
Tadqiqotlarga ko’ra, bu joy Shosh (Toshkеnt) dan shimolroqda joylashgan bo’lib, u 
yеrda asosan turkiy qabilalar yashaganlar va bu joy kеyinchalik O’tror dеb ham 
yuritilgan. Bu haqida Zahiriddin Abulhasan Ali ibn Abulqosim Zayd al-Bayhaqiy 
(vafoti 565\1169-yil) o’zining «Hikmat sandig’iga qo’shimcha” (Tatimat sinov al-
hikma) asarida yozishicha: «Shayx Abu Nasr al-Forobiyning oti Muhammad Ibn 
Tarxon bo’lib, asli Turkistonning Farob degan joyidan. «Ikkinchi muallim” deb 
taxallus olgan. Islom o’lkalari olimlari orasida undan oldin bunchalik o’tkir odam 
bo’lmagan edi.
"Science and Education" Scientific Journal
May 2021 / Volume 2 Issue 5
www.openscience.uz
611

---

U davlatni fozil va uni ziddi bo’lgan davlatlarga bo’ladi. Fazilatli shaharda ilm, 
falsafa, axloq, ma’rifat birinchi o’rinda bo’lmog’i lozim, deb biladi. Shunda jamiyat 
yetuklikka erishadi, deydi. Forobiy insonning komaloti uchun xizmat qilgan, hayr - 
ehsonli ishlar, go’zal insoniy fazilatlarni yaxshilik deb hisoblaydi. Insonning 
komalotiga tusqinlik qiluvchi dangasalik, bekorchilik kabi yomon odotlar, bilimsizlik, 
ongsizlik, kasb - hunarga ega bo’lmaslik kabi nuqsonlarni yomonlik deb, kishilarni 
undan ogohlantiradi. Forobiy hayotning oliy maqsadi baxt - saodatga erishuvdan 
iborat, kishilar bunga olamni o’rganish, kasb - hunar va ilmlarni o’zlashtirish, ma’rifatli 
bo’lish orqali erishadi deb qaraydi.
Forobiy fozillar shahrining ziddi bo’lgan shahar haqida fikr bildirib, bu 
shaharlarga (davlatlarga) quyidagilarni kiritadi: johillar shahri, benomuslar shahri, 
ayirboshlovchilar shahri, adashgan, zalolatdagi odamlar shahridir. Bu shaharlarning 
vakillari - ayrim odamlar ham fozillarning ziddi bo’lgan odamlardir.
Forobiy johillar shahri haqidagi fikrlarini davom ettirib, «johillar shahrining 
aholisi baxt-saodatga intilmaydi, baxt-saodat nimaligini bilmaydi ham - deb yozadi - 
chunki, jaholatdagi odamlar hech qachon baxt topmagan va baxt saodatga ishonmaydi 
ham”.
Johillar shahri aholisi farovonlik haqidagi tushunchalari to’g’risida shunday 
yozadi, - «Jaholatdagi odamlar (haqiqiy obodlikni bilmasdan) ba’zilar nazarida baxtu-
davlat bo’lib ko’rinadigan o’tkinchi, yuzaki narsalarni, mol-dunyoni, jismoniy 
lazzatlarni, xirsu-shahvatni, obro’, amal, shon-shuhratni haqiqiy baxt, farovonlik deb 
o’ylaydilar. Shu ne’matlardan har biri jaholatdagi odamlar nazarida hayotdan maqsad, 
baxt-saodat bo’lib ko’rinadi. Albatta, bu dunyoda halol va pok yashashni o’zi uchun 
hayotiy e’tiqod, oliy maqsad deb biladigan odamlar ko’pchilikni tashkil qiladi. Aynan 
ana shunday insonlar va ularning ezgu ishlari tufayli bu yorug’ olamda ma’naviyat 
hamisha barqaror bo’lib keladi.
Lekin, bunday olijanob fazilatlardan butunlay uzoq bo’lib yashaydigan, hayotning 
ma’no mazmunini o’zicha talqin qiladigan shaxslar ham oz emas. Ming afsuski, ular 
o’zini xuddiki dunyoning haqiqiy egasidek, bekamu ko’st, boshqalarning havasini 
tortadigan umr kechirayotgandek, baxt qushi boshiga qo’ngandek his qilishga urinadi.
Tabiiyki, bunday holatlarni ko’rib-kuzatib, o’zi uchun ezgu niyatlarni yuksak 
maqsad qilib ko’ygan insonlar qalbida qandaydir ikkilanish va shubha paydo bo’lishi 
mumkin. Odamlarni o’ylantirib qo’yadigan bunday holatlar hayotda ko’p uchraydi. 
Bunga qanday izoh berish mumkin?
Hammamizga ma’lumki, muqaddas kitoblarimiz va qadriyatlarimiz, buyuk 
mutafakkir ajdodlarimiz merosi bizni doimo halol mehnat bilan yashashga, mardlik, 
saxovat va kamtarlikka chaqiradi, lekin, shu bilan birga, hayotda bu kabi da’vatlarga 
amal qilishga intiladigan odam ko’pincha turli qiyinchiliklar, hatto azob-u uqubatlarga 
duch kelishini kuzatish qiyin emas. Tan olish kerakki, yuksak ma’naviy tushunchalar 
"Science and Education" Scientific Journal
May 2021 / Volume 2 Issue 5
www.openscience.uz
612

---

bilan yashashga harakat kiladigan odamning bugun ham ko’p mashaqqatlarni, og’ir 
sinov va to’siqlar, muammolarni yengib o’tishiga to’g’ri keladi.
Zotan, (moddiy va ruhiy) ne’matlarning hammasi birgalikda uyg’unlashgan 
chog’dagina haqiqiy baxt - saodatga erishish mumkin. Bu ne’matlarning teskarisi - tan 
kasalliklari, kambag’alchilik, zavq, lazzatlar va hurmat, obro’ning yo’qligi - baxtsizlik 
bo’lib ko’rinadi).
Forobiy johillar shahrining bir qancha turlarini keltirib o’tadi. Shulardan biri